Polska w Albanii

• System gospodarczy i najważniejsze strategie gospodarcze

Gospodarka Albanii wykazała się znaczącą odpornością w obliczu wyzwań w latach 2019-2022, do których zaliczały się trzęsienie ziemi w 2019 r., pandemia COVID-19 i jej konsekwencje gospodarcze (m.in. dla sektora turystycznego) oraz inwazja Rosji na Ukrainę. W 2021 r. Albania wróciła na ścieżkę wzrostu, jednakże konsekwencje ataku Rosji na Ukrainę i zmiany w międzynarodowej koniunkturze gospodarczej przełożyły się na spowolnienie, a także zwiększenie cen żywności i energii. Kluczowym czynnikiem zapewniającym odporność Albanii była bliskość UE, która jest źródłem inwestycji i przekazów pieniężnych, oraz głównym rynkiem eksportowym.

Wysoki poziom nieformalnego rynku pracy, bezrobocie wśród młodych ludzi, emigracja, niska jakość siły roboczej i niska jakość tworzonych miejsc pracy, umiarkowane tempo reform strukturalnych, zwłaszcza w obszarach klimatu i zarządzania sektorem prywatnym, korupcja i nielegalne przepływy finansowe oraz pranie pieniędzy to obszary, które nadal wymagają  działania. Średnio- i długoterminowe perspektywy gospodarcze Albanii są powiązane z jej zdolnością do przeprowadzenia reform gospodarczych i administracyjnych, zapewnienia stabilności politycznej i skutecznej realizacji celów polityki zagranicznej, z których przystąpienie do UE jest zdecydowanie najważniejsze.

Jednym z głównych priorytetów gospodarczych rządu Albanii jest rozwój sektora turystyki. Według oczekiwań, w 2024 roku, kolejnym rekordowym, spodziewany jest przyjazd około 13-14 mln osób (w 2023 r. do Albanii przyjechało 10 mln osób). Nacisk kierowany jest na zwiększenie perspektyw turystycznych obszarów odległych i odizolowanych, poprzez zwiększenie dostępności komunikacyjnej (obszary górskie), rozwój lokalnego biznesu i przeciwdziałanie migracji lokalnej siły roboczej. Wśród zapowiadanych inicjatyw rządowych znalazły się do tej pory m.in. ulgi i zwolnienia z podatków dla pochodzących z obszarów wiejskich osób, które w rodzinnych domach otworzą np. schroniska turystyczne. Ma to zachęcić do powrotów z emigracji oraz odwieźć od decyzji o emigracji. Kolejną zachętą ma być przywrócenie programu „Albania jedno euro”, dotyczącego zakupu gruntów na terenach górskich za symboliczną kwotę 1 euro (pierwsza edycja programu dotyczyła obszarów na wybrzeżu). Plan ma na celu zachęcenie inwestorów do budowy kurortów, kompleksów turystycznych lub innych przedsiębiorstw tworzących długoterminowe miejsca pracy. Pierwszeństwo przy zakupie nieruchomości będą miały osoby, które wykażą, że korzystają już z nieruchomości państwowych od ponad 10 lat i przedstawią biznesplan ich zagospodarowania. Drugim preferowanym kierunkiem rozwoju w tym sektorze jest turystyka elitarna, nacisk na budowę luksusowych obiektów hotelowych i zapewnienie luksusowych usług. Rozwijającym się kierunkiem jest również turystyka medyczna.

Powiązanym z branżą turystyczną przedsięwzięciem rządu są funkcjonujące w prawie albańskim tzw. „inwestycje strategiczne”. Ustawa, przyjęta w roku 2015 r. jako rozwiązanie tymczasowe, uległa trzykrotnego przedłużeniu, obecnie do końca 2024 r. Ustawa  definiuje je jako inwestycje prywatne, publiczne lub publiczno-prywatne w sektorach energetyki i górnictwa, transportu i telekomunikacji, infrastruktury i gospodarki odpadami miejskimi, turystyki oraz rolnictwa i rybołówstwa, a także inwestycje w strefach ekonomicznych i priorytetowych obszarach rozwoju, które mają wpływ na albańską gospodarkę. Ustawa o inwestycjach strategicznych budzi kontrowersje, a niektórzy analitycy i parlamentarzyści opozycji krytykują ją jako „klientelistyczną”. Ustawa miała na celu przyciągnięcie inwestorów zagranicznych, natomiast do tej pory przyczyniła się głównie do realizacji inwestycji krajowych w sektorze turystyki, umożliwiając zabudowanie gruntów państwowych na preferencyjnych zasadach (głównie dotyczyły budowy wielkoskalowych obiektów hotelowych na albańskim wybrzeżu).

Cyfryzacja usług publicznych, finansowych i inwestycje w innowacje technologiczne w gospodarce stanowi jeden z kluczowych kierunków rozwoju kraju. Rząd albański podejmuje znaczące działania w tym kierunku i uruchamia szereg strategii dla pobudzenia cyfrowej transformacji, w tym również w celu przeciwdziałania zjawisku drenażu mózgów, w postaci np. promowania i wspierania start-upów i edukacji najmłodszych w zakresie kodowania. Inicjatywą promującą innowacyjne rozwiązania technologiczne jest projekt Durana Tech Park – powstające ze wsparciem rządu centrum innowacji i przedsiębiorczości. Działania podejmowane są również w zakresie cyberbezpieczeństwa. Do wyzwań w procesie cyfryzacji usług publicznych w Albanii należy problem zapewnienia bezpieczeństwa systemów e-administracji, przeciwdziałanie atakom cybernetycznym i wyciekom danych. Cyfryzacja usług bankowych i finansowych w Albanii znajduje się na niskim poziomie. W kraju dominują transakcje gotówkowe. Albania charakteryzuje się najniższym poziomem płatności kartą i zakupów online w Europie. Internetowe usługi finansowe mają ograniczony zakres i ofertę dla klienta. Przekazy pieniężne pozostają ważnym źródłem dochodu albańskich rodzin i ważnym czynnikiem w bilansie płatniczym państwa. Według danych stanowią one 9,2% PKB kraju, osiągając wartość w 2022 r. ponad 1,2 mld euro.

Rząd planuje również modernizację branży zbrojeniowej w Albanii. Kroki w kierunku reanimowania albańskiego przemysłu zbrojeniowego to pokłosie szczytu Bałkany Zachodnie – Ukraina pod koniec lutego 2024 r. w Tiranie, gdzie zadeklarowano plan wspólnej produkcji amunicji i broni przez Ukrainę i państwa regionu. Obecnie w trzech przestarzałych albańskich zakładach produkuje się jedynie amunicję stosowaną w pistoletach Makarow i Parabellum, materiały wybuchowe używane w inżynierii i górnictwie oraz maszyny precyzyjne. Jednakże pod koniec sierpnia 2024 r. przyjęta została ustawa, na mocy której powołana zostaje państwowa spółka handlowa, mająca uprawnienia do nawiązywania partnerstw z państwowymi i prywatnymi podmiotami zagranicznymi.

• Główne sektory gospodarki i ich udział w PKB

Według danych przedstawionych przez albański instytut danych statystycznych INSTAT, realny wzrost PKB za rok 2023 określono na poziomie 3,94%. W ramach struktury PKB zgodnie z działalnością gospodarczą, największy udział w 2023 r. nadal mają usługi (47,96% PKB). Przemysł i budownictwo stanowią 23,03% PKB. Rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo stanowią 16,22% PKB.

Turystyka pozostaje kluczowa dla gospodarki albańskiej (13% PKB). Do boomu turystycznego przyczyniło się wejście na rynek albański tanich przewoźników lotniczych (Wizzair i Ryanair). Przepływ pasażerów na lotnisku międzynarodowym w Tiranie jest obecnie najwyższy w regionie (w roku 2023 r. odnotowano 7,26 mln pasażerów, natomiast w roku 2024 prognozuje się 9,4 mln pasażerów). Liczba zagranicznych turystów w 2023 r. wyniosła 10 mln, co stanowi wzrost o około 34,6% w porównaniu z rokiem 2022. Albania jest również popularnym kierunkiem wśród turystów z Polski. Z każdym rokiem sukcesywnie wzrasta ich liczba. Według danych, w roku 2023 do Albanii przyjechało 232 970 polskich turystów, o 39% więcej niż w roku ubiegłym, stanowiąc 2% wszystkich turystów. W pierwszych 4 miesiącach roku 2024, odnotowano wzrost o 170,7% w porównaniu z tym samym okresem w ubiegłym roku.

Tradycyjnie kluczowy dla gospodarki Albanii sektor rolnictwa utrzymuje miejsca pracy dla około 40% populacji kraju. Pomimo stałego wzrostu produkcji rolnej w ciągu ostatnich kilku dziesięcioleci Albania w dalszym ciągu pozostaje w tyle za swoimi sąsiadami. Przeszkody uniemożliwiające postęp obejmują rozdrobnienie gruntów, niedoinwestowanie infrastruktury i usług wiejskich, niepewne prawa własności gruntów, ograniczony dostęp do finansowania oraz brak wiedzy i umiejętności istotnych dla rynku. Szacuje się, że w Albanii istnieje 359 tysięcy gospodarstw rolnych o średniej wielkości około jednego hektara, często podzielonych na mniejsze działki, co bezpośrednio przyczynia się do niskiej końcowej produktywności, ponieważ rolnicy nie są w stanie wykorzystać efektu skali w produkcji, logistyce i informacji rynkowej. Istotny problem stanowi brak dopłat bezpośrednich dla rolników. W Albanii ponad 70% budżetu rolnego przeznacza się na wydatki operacyjne aparatu biurokratycznego, a jedynie niewielką część na bezpośrednie wsparcie dla rolników. Zmianę w tym zakresie przewiduje zatwierdzony przez rząd Krajowy Schemat Inwestycyjny dla gospodarstw rolnych, którego celem jest zwiększenie, wzmocnienie i unowocześnienie działalności rolniczej rolników i hodowców zwierząt gospodarskich, a także w branży rybołówstwa. W ramach inicjatywy, państwo sfinansuje 50% grantu inwestycyjnego w szklarnie, infrastrukturę hodowli bydła i rybołówstwo. Program rozpoczyna się w 2024 roku z budżetem w wysokości 5 mln euro. Istotny problem dla rozwoju sektora rolnictwa stanowi zatrzymanie dofinansowania z funduszu IPARD, ze względu na udowodnione przypadku korupcji. Według danych, Albania w latach 2023-2027 skorzystałaby z około 94 mln euro z programu IPARD, ale dochodzenie prowadzone przez Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF) zablokowało fundusze dla Albanii na czas nieokreślony.

Sektor przemysłu wynosi 21,4% PKB, z czego głównie jest to produkcja tekstyliów, ubrań, wydobycie surowców, energetyka i przetwarzanie żywności.

Branża tekstylna - przemysł produkcji tekstyliów i obuwia w Albanii rozwijał się od lat 90-tych, głównie dzięki niskim kosztom pracy. W 2023 r. około 50% całości eksportu nadal dotyczył tych dwóch gałęzi produkcji. Przemysł ten zatrudnia około połowę siły roboczej w sektorze produkcji oraz około 10% wszystkich pracowników prywatnego sektora. Branża została silnie dotknięta przez dewaluację euro w stosunku do krajowej waluty – leka, skutkując masowymi zwolnieniami.

Budownictwo – sektor budowlany w Albanii notuje wzrost od lat 90-tych, co wiązało się z dużym zapotrzebowaniem w zakresie mieszkalnictwa, w związku z migracjami do ośrodków miejskich, przekazami pieniężnymi od diaspory, rozwojem infrastruktury turystycznej na wybrzeżu oraz procesem odbudowy po trzęsieniu ziemi w 2019 r. W 2022 r. sektor budowlany dotyczył 11,2% PKB kraju, co stanowi najwyższy udział tego sektora w Europie. Sektor zatrudnia 8% siły roboczej. Działalność budowlana skoncentrowana jest głównie w Tiranie, Durrës czy Wlorze. W ostatnich latach wzrosło budownictwo mieszkaniowe na potrzeby inwestycyjne. Według danych spisu powszechnego z 2023 r., około 40% lokali mieszkalnych w całym kraju jest pusta. Wskazuje to na wysoki odsetek zakupu mieszkań, zwłaszcza w nowym budownictwie, jako lokatę kapitału. Największy udział bezpośrednich inwestycji zagranicznych ma właśnie sektor nieruchomości. W 2020 r. połowa krajowych inwestycji była skoncentrowana na mieszkalnictwie.  W ostatnich latach znacząco wzrosła liczba inwestycji w budownictwie na wybrzeżu. W szczególności są to osiedla zamknięte, apartamentowce i kurorty turystyczne.

• Polityka kursowa

Kurs leka albańskiego od 2022 r. stale wzmacnia się względem euro. Poziom wymiany w 2024 r. jest rekordowo niski: w tym roku po raz pierwszy kurs wymiany euro do leka oficjalnie spadł poniżej poziomu 1 euro=100 leków. Od maja 2024 r. Bank Albanii interweniuje w kurs wymiany walut, aby zapobiec dalszemu spadkowi europejskiej waluty. Od 2022 r. euro straciło około 20% swojej wartości w stosunku do leka. Bank Albanii szacuje, że spadek ten wynika głównie z szybkiego wzrostu sektora turystycznego i wzrostu inwestycji zagranicznych, zwłaszcza w nieruchomości, a także napływu gotówki w walutach obcych. Wzmocnienie leka pomogło albańskiej gospodarce poradzić sobie z falą inflacyjną w 2022 r. Ponadto uważa się, że odegrało pozytywną rolę w stabilności finansowej, zwiększając wypłacalność pożyczkobiorców w euro, z dochodami w lekach. Jednak to wzmocnienie miało negatywne skutki dla sektorów eksportowych gospodarki. Sektor odzieżowy odniósł największe straty, ale sektor turystyczny również stracił konkurencyjność i został zmuszony do zrekompensowania spadku kursu euro poprzez podniesienie cen.

• Surowce i technologie krytyczne

Albania jest znana ze swoich znacznych złóż chromu (wykorzystywanego do utwardzania stali, produkcji stali nierdzewnej i kilku stopów), co plasuje ją jako kluczowego gracza na światowym rynku minerałów. Według danych za rok 2023 r. wydobyto 920 tysięcy ton rudy chromu. W lutym 2024 r. poinformowano, że na dnie kopalni chromu w Bulqizë odkryto olbrzymie źródło czystego naturalnego wodoru, budzące nadzieję, że naturalnie występujący H2 będzie można wykorzystać komercyjnie przy niskich kosztach na całym świecie. Francuskie Krajowe Centrum Badań Naukowych CNRS, które brało udział w badaniach, określiło je jako „najwyższy zmierzony dotychczas naturalny przepływ H2”.

W Albanii znajdują się największe lądowe złoża ropy naftowej w Europie, jednak w porównaniu np. do złóż na Morzu Północnym nadal nie są to znaczące ilości. Wydobycie z obecnie wykorzystywanych złóż w okolicy m. Kuçova, uruchomione w latach 30. XX wieku dzięki badaniom polskiego geologa Stanisława Zubera, w całości trafia na rynek krajowy. Firma Shell prowadzi badania nad złożem Shpirag w tej okolicy. Analiza opłacalności wydobycia ropy ze złoża może okazać się niekorzystna, ze względu na głębokość na jakiej znajduje się ropa – ponad 6 tys. metrów pod ziemią.

W 2024 r. w Elbasan utworzono Regionalne Centrum Innowacji Europejskiego Instytutu Technologii i Innowacji Surowcowych (European Innovation and Technology Raw Materials). Centrum, jedyne na Bałkanach Zachodnich, ma na celu promowanie badań naukowych w sektorze wydobywczym oraz odkrywania i przetwarzania surowców w oparciu o innowacje. Centrum będzie także służyć współpracy i wymianie doświadczeń pomiędzy profesjonalistami i ekspertami z Albanii a ekspertami z Unii Europejskiej w zakresie poszukiwań, odkrywania i przetwarzania materiałów górniczych, zwłaszcza tych o znaczeniu strategicznym. Centrum powstało na mocy porozumienia EIT Raw Materials z rządem Albanii.

Kolejnym priorytetem gospodarki albańskiej jest dywersyfikacja źródeł energii i zwiększenie efektywności energetycznej. Około 98% energii elektrycznej produkowane jest w kraju przez elektrownie wodne – są to jednak dane sprzed uruchomienia na początku 2024 r. największej na Bałkanach Zachodnich farmy fotowoltaicznej Karavasta na zachodzie kraju. Największe elektrownie wodne znajdują się na kaskadzie rzeki Drin w północnej Albanii: Koman, Fierze oraz Vau i Dejës, wytwarzając łącznie 1400 MW energii elektrycznej. Ponadto na południu Albanii na kaskadzie rzeki Devoll działa hydroelektrownia Moglica Shtesë, która według najnowszych analiz, może zwiększyć zakres produkcji do 800-1600 MW. Według danych z I kwartału 2024 r., produkcja netto energii elektrycznej osiągnęła poziom 2478 GWh. Energia wodna została wyprodukowana z hydroelektrowni państwowych w wymiarze 46,9% oraz koncesyjnych prywatnych podmiotów w wysokości 50,3%.

Energia słoneczna staje się coraz popularniejsza w Albanii ze względu na niezwykle korzystne warunki nasłonecznienia. Według aktualnych danych produkcja energii z fotowoltaiki wynosi 2,8% całości wyprodukowanej energii w Albanii. W planach jest budowa pływającej farmy fotowoltaicznej na zbiorniku hydroelektrowni Vau i Dejës. Będzie to pierwsze zastosowanie na Bałkanach Zachodnich technologii pure-float, czyli metody polegającej na instalowaniu pływających paneli słonecznych bezpośrednio na powierzchni wody bez dodatkowych konstrukcji. Według przewidywań, elektrownia fotowoltaiczna będzie wytwarzać 18 GWh energii elektrycznej. Ponadto w lutym 2024 r. produkcję energii rozpoczęła elektrownia fotowoltaiczna Karavasta w pobliżu miejscowości Fier w Albanii. Inwestycja francuskiej spółki Voltalia docelowo ma być największą tego typu elektrownią w regionie Bałkanów Zachodnich, o mocy 140 MW. Według danych za I kwartał 2024 r., produkcja energii z fotowoltaiki wyniosła 70 140 MWh w porównaniu do 16 515 MWh w analogicznym okresie 2023 roku.

Energia wiatrowa – pierwsze projekty turbin wiatrowych zostaną zainstalowane przez firmy: Biopower Green Energy oraz Marseglia Group o łącznej mocy 234 MW w m. Lexha, według informacji z kwietnia 2022 r. Włoska firma Marseglia zainstaluje 39 turbin wiatrowych. Kolejna inwestycja dotyczy turbin zainstalowanych w Dropull przez firmę Green Energy o mocy 69,3 MW. Ogólnie według danych Ministerstwa infrastruktury i Energii oraz Urzędu Regulacji Energetyki wszystkie projekty dotyczące energii wiatrowej w Albanii będą dysponowały mocą łącznie 373,1 MW.

Przez obszar Albanii przebiega Rurociąg Transadriatycki (TAP) dostarczający gaz ziemny z Azerbejdżanu do Włoch. Od roku 2026 planowane jest rozpoczęcie dostaw do Albanii około 200 mln m3 gazu rocznie, w związku z planami zwiększenia przepustowości gazociągu (obecna zdolność operacyjna wynosi 10 mld m3 rocznie, a od 2026 r. wyniesie 11,2 mld m3 rocznie). Obecnie TAP nie dostarcza gazu na rynek albański wobec braku rozbudowanej infrastruktury gazociągowej. Gazyfikacja głównych miast Albanii znajduje się w rządowych planach inwestycyjnych na najbliższe 10 lat, w tym przewidziane są również projekty budowy lokalnych połączeń. Kolejną inwestycją jest pływający terminal gazu ciekłego w zatoce Wlora. Zaopatrzenie w LNG obsługiwać będzie amerykański dostawca Excelerate Energy. Zarówno terminal LNG, jak i gazociąg TAP mają zostać połączone z elektrownią cieplną we Wlorze.

• Stan infrastruktury

W 2024 r. w Albanii działa jedno międzynarodowe lotnisko im. Matki Teresy, które znajduje się w odległości 17 km od stolicy kraju Tirany. Lotnisko rozwija się w szybkim tempie, oferując loty 24 linii lotniczych, w tym od 2023 r. oferując loty tanich przewoźników Wizzair oraz Ryanair.  W 2023 r. lotnisko obsłużyło 7,26 mln pasażerów, co stanowi wzrost o 40% w porównaniu do roku 2022. Plan rozbudowy zakłada rozbudowę m.in. pasów startowych, umożliwiając loty transkontynentalne. Według zapowiedzi w 2025 r. planowane jest uruchomienie bezpośredniego połączenia do Nowego Jorku. Lotnisko w Kukës niedaleko granicy z Kosowem nie oferuje regularnych połączeń od 2023 r. po wycofaniu się węgierskiego operatora Wizzair. Lotnisko we Wlorze (część południowa kraju) znajduje się w końcowej fazie budowy i przewidywane jest otwarcie w 2025 r. Pod koniec 2024 r. spodziewane jest zakończenie prac nad pasem startowym i przeprowadzenie testów certyfikacyjnych. Będzie to trzecie międzynarodowe lotnisko w Albanii i największe w regionie, zaprojektowane z myślą o obsłudze lotów transoceanicznych. Ma służyć nie tylko ruchowi pasażerskiemu i cargo, ale również stanowić bazę dla branży konserwacji samolotów. Terminal lotniska będzie miał powierzchnię 20 tys. m2, a cały obiekt będzie wyposażony w panele słoneczne mogące wyprodukować 5,2 MWh energii.

Albania leży na wybrzeżu morza Adriatyckiego i Jońskiego. Porty morskie znajdują się w Durrës, Wlorze, Sarandzie i Shëngjin. Mają one bezpośrednie połączenia z różnymi portami Grecji i Włoch. Największym portem jest port morski w Durrës, który znajduje się w środkowej części wybrzeża i nieopodal (35 km) od stolicy Tirany. Obecnie obsługuje około 95% międzynarodowego handlu kraju. Według danych, w 2023 r. Albania przetworzyła około 6,76 mln ton towarów drogą morską i przez port Durrës przeszło około 6,42 mln ton. Porty w Durrës i we Wlorze oferują transport towarowy i pasażerski. Natomiast port w Sarandzie jest wyłącznie dla pasażerów. Port w Shëngjin służy do transportu towarowego i cumowania łodzi rybackich. W fazie koncepcyjnej znajduje się budowa nowego portu komercyjnego z wydzielonym portem wojskowym w Porto Romano, na północny zachód od Durrës. Na miejscu obecnego portu w Durrës planowana jest budowa mariny dla jachtów i osiedla apartamentowców. W lutym 2024 r. ogłoszono przetarg na budowę nowego zintegrowanego portu handlowego.  Port w Porto Romano o powierzchni 300 hektarów przeznaczonych na infrastrukturę morską i 400 hektarów przeznaczonych na logistykę będzie miał szacowaną roczną przepustowość 2 mln kontenerów (TEU) i wolumen 50 mln ton towarów. Koszt inwestycji przewidziany jest na około 400 mln euro.

Sieć drogowa Albanii obejmuje 18 tys. kilometrów. Stan głównych sieci drogowych jest dobry. Jednak brak funduszy pozostawił wiele dróg wiejskich, jak również tras regionalnych, w złym stanie, zagrażając bezpieczeństwu publicznemu i utrudniając działalność gospodarczą. Przez lata wiele odległych wiosek było odizolowanych z powodu tak zniszczonych dróg. Sieć autostrad obejmuje trzy kierunki: Tirana-Elbasan, Tirana-Durrës-Kavaje oraz Tirana-Prisztina, gdzie latem 2024 r. oddano do użytku brakujący 30-kilometrowy łącznik między przedmieściami Tirany a m. Milot. Nowo otwarty odcinek autostrady stanowi także część trasy łączącej Tiranę ze Szkodrą i przejściem granicznym Hani i Hotit z Czarnogórą. Jest też pierwszym odcinkiem Blue Corridor w Albanii, częścią docelowej trasy, która będzie biegła wzdłuż wybrzeża M. Adriatyckiego od Triestu, następnie przez Słowenię, Chorwację, Czarnogórę i Albanię, aż do Kalamaty w Grecji. W drugiej połowie 2024 r. rozpoczęto prace poszerzenia autostrady na odcinku Tirana-Durrës. Remont ma potrwać 18 miesięcy. Największą inwestycją drogową w 2024 r. jest otwarcie tunelu pod przełęczą Llogara o długości 6 km, dzięki czemu podróż na południe kraju na tym odcinku skróciła się z 30 do 7 minut.  

Infrastruktura kolejowa w Albanii jest przestarzała i trwają obecnie prace modernizacyjne najważniejszych linii kolejowych. Istniejąca sieć linii kolejowych łączy port w Durrës z przejściem granicznym z Czarnogórą Hani i Hotit, z portem we Wlorze oraz z miastem Pogradec, w pobliżu granicy z Macedonią Północną. W zaawansowanej fazie jest przebudowa odcinka linii Tirana-Durrës, wraz z odnogą prowadzącą na lotnisko Rinas. Według zapowiedzi, podróż koleją z centrum Tirany na lotnisko ma zająć 12 minut, natomiast do Durrës 22 minuty. Na trasie powstanie 11 stacji kolejowych. Przy dofinansowaniu UE planowana jest modernizacja odcinka linii kolejowej łączącej przedmieścia Tirany z przejściem granicznym z Czarnogórą (Vorë-Hani i Hotit). Ma on znaczenie strategiczne i stanowi część Transeuropejskiej Sieci Transportowej (TEN-T).  

Najważniejsze przejścia graniczne znajdują się w Kakavijë (granica z Grecją), Kapshticë (granica z Grecją), Hani i Hotit (granica z Czarnogórą), Qafa e Thanës (granica z Macedonią Północną).

• Kalendarz dni wolnych od pracy

• Najważniejsi partnerzy handlowi

Największy udział w wymianie handlowej Albanii mają kraje UE. Według danych za pierwsze pięć miesięcy 2024 r. handel z krajami UE stanowi 58,4% całej wymiany handlowej. W okresie styczeń – maj 2024 r. eksport do krajów UE stanowi 72% ogółu eksportu, a import z krajów UE stanowi 52,2% ogółu importu.

Według danych za 2023 r., głównymi partnerami handlowymi pod względem eksportu z Albanii są Włochy (43%), Kosowo (9%), Grecja (7%), następnie Niemcy, Hiszpania i Macedonia Północna. W zakresie importu najważniejszymi partnerami są Włochy (22%), Chiny (10,7%), Turcja (9,7%), Niemcy (7%), Grecja (6,5%).  Jednym z krajów, który odnotował znaczny wzrost importu w 2023 r., zajmując szóste miejsce, były Indie, w których import wzrósł czterokrotnie do 32 mld leków. Wpływ na tę tendencję miało przekierowanie importu ropy z tego kraju w 2022 r., wcześniej  Albania importowała paliwa z Rosji (w 2021 r. import paliw z Rosji wynosił 12% całkowitego importu).  Główny albański importer ropy – firma OMV, kupuje bezpośrednio ropę z rafinerii w Indiach, która jednak w 2/5 pochodzi z Rosji. Indie stały się głównym nabywcą przecenionej rosyjskiej ropy morskiej po tym, jak kraje zachodnie przestały kupować od Moskwy po jej inwazji na Ukrainę.

• Podstawowe produkty i usługi importowe i eksportowe

Eksport towarów w 2023 r. wyniósł 8,6% produktu krajowego brutto (PKB), notując spadek z poziomu 10,8% PKB w 2022 r. Z drugiej strony eksport usług wzrósł do 31% PKB w 2023 r. z poziomu 26,6% w 2022 r. Eksport usług jest wzmacniany przez rozwój sektora turystycznego. Albania stała się ulubionym celem podróży dla cudzoziemców, zachęcając do zwiększenia wejścia walut obcych na rynek poprzez świadczenie usług turystycznych. Według danych Eurostatu Albania jest klasyfikowana wśród pięciu krajów w Europie o najniższym udziale eksportu towarów w PKB, podczas gdy znajduje się w grupie sześciu krajów, w których eksport usług ma wysoki udział w % PKB. Według oficjalnych danych, w 2023 r. dochód z turystyki osiągnął wartość 4,2 mld leków, co oznacza wzrost o 48% w porównaniu z 2022 r. Z drugiej strony w 2023 r. eksport towarów wyniósł 440 mld leków, co oznacza spadek o 9,5% w porównaniu z 2022 r.

W 2023 roku Albania eksportowała głównie tekstylia i obuwie, minerały, paliwa i energię elektryczną, materiały budowlane i metalowe, artykuły spożywcze, napoje, wyroby tytoniowe, maszyny, urządzenia i części zamienne.

W imporcie dominowały maszyny, urządzenia i części zamienne, artykuły spożywcze, napoje, wyroby tytoniowe, materiały budowlane i metalowe, produkty chemiczne i wyroby z tworzyw sztucznych.

Główne usługi eksportowane: podróże (68%), transport (12%), usługi komputerowe i informatyczne, usługi kulturalne i rekreacyjne, ubezpieczeniowe, finansowe.

Główne usługi importowane: podróże (74%), transport (13%), usługi ubezpieczeniowe (2,5%), usługi komputerowe i informatyczne.

• Główni inwestorzy

Według danych Banku Albanii w drugim kwartale 2024 r. bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ) osiągnęły 395 mln euro, co stanowi wzrost o 3,4% w porównaniu z analogicznym okresem poprzedniego roku. Największym inwestorem była Turcja (77,3 mln euro), Włochy (51,57 mln euro) oraz Francja (45,12 mln euro). W drugim kwartale 2024 r. 25% BIZ skoncentrowano w nieruchomościach, 14% w sektorze pośrednictwa finansowego, 13% w sektorze węglowodorów i 4% w sektorze komunikacji. Według szacunków, w regionach przybrzeżnych na południu Albanii nabywcy zagraniczni lub nierezydenci dokonują około 70% transakcji zakupu.

Według danych Banku Albanii za pierwsze 6 miesięcy 2024 r., największym inwestorem w Albanii jest Turcja. Inwestycje firm z kapitałem tureckim osiągnęły wartość 146 mln euro, notując wzrost o 115% w porównaniu z tym samym okresem w roku ubiegłym. Tureckie inwestycje koncentrują się głównie w sektorze finansowym, energetycznym, wydobywczym i budowlanym. Drugim inwestorem są Włochy o przepływie w wysokości 95 mln euro głównie w sektorze usług. Na trzecim miejscu znajduje się Holandia, będąca na szczycie rankingu przez pięć ostatnich lat. Według danych dla pierwszej połowy 2024 r., inwestycje o wartości 61 mln euro zanotowały spadek o 52% w porównaniu z ubiegłym rokiem. Najważniejszym inwestorem holenderskim w Albanii jest Shell. Kapitał inwestycji francuskich w tym okresie wyniósł  53 mln euro. Wśród najważniejszych francuskich inwestycji jest kopalnia bitumu w Selenicë i kilka firm sektora energii odnawialnej. Na szóstym miejscu znalazła się Austria, której kapitał wyniósł 50 mln euro, głównie w branży ubezpieczeniowej, sektorze energetycznym i usługach hotelowych.

• Główne kierunki inwestycji zagranicznych

Dzięki liberalnemu prawodawstwu, w którym krajowi i zagraniczni inwestorzy mają takie same prawa i obowiązki, rząd albański przywiązuje dużą wagę do sektorów o wysokim potencjale rozwoju i stabilnym wzroście, takich jak energia odnawialna, przemysł wydobywczy, turystyka, przemysł wytwórczy, rolnictwo, transport, logistyka, a także sektor technologii informacyjnych i komunikacyjnych.

Przodującymi sektorami z największym udziałem kapitału zagranicznego jest sektor elektro-energetyczny, przemysł wydobywczy, usługi finansowe, telekomunikacja i transport, technologie informacyjne, produkcja, nieruchomości.

Albania przystąpiła do WTO w 2000 r. i stosuje zasady WTO dotyczące licencjonowania importu.

W 2006 r. Albania podpisała z UE Układ o stabilizacji i stowarzyszeniu (SAA). Umowa, która została ratyfikowana w 2009 r., zliberalizowała stosunki handlowe między UE a Albanią pod względem ceł i ograniczeń pozataryfowych na towary rolne i przemysłowe. Ponadto między Unią Europejską a Bałkanami Zachodnimi i Turcją obowiązuje system diagonalnej kumulacji pochodzenia.

W 2023 r. Bank Światowy podpisał nowe pięcioletnie ramy partnerstwa krajowego dla Albanii na lata 2023–2027, a także cztery nowe operacje. Nowa strategia będzie koncentrować się na trzech kluczowych wyzwaniach: większej liczbie i lepszych miejscach pracy, silniejszym i lepszym wykorzystaniu kapitału ludzkiego oraz zwiększonej odporności na klęski żywiołowe i inne wstrząsy, z których wszystkie będą przecinane wysiłkami na rzecz wykorzystania cyfryzacji i zwiększenia integracji. Nowe ramy partnerstwa krajowego mają orientacyjną kopertę finansową w wysokości 900 mln dolarów.

Albania jest członkiem Międzynarodowego Funduszu Walutowego od 1991 r.

Albania przyłączyła się do Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju (EBRD) w 1991 r. W tym czasie Bank skupił się na wspieraniu transformacji w sektorach takich jak energetyka (w tym odnawialne źródła energii i dystrybucja energii), finanse, transport, korporacje, zasoby naturalne i agrobiznes. W ciągu ostatnich 30 lat Bank wdrożył ponad 130 projektów i zrealizował inwestycje o wartości prawie 2 mld euro.

Europejski Bank Inwestycyjny (EIB) jest aktywny w Albanii od 1995 r. Do najważniejszych działań należy wspieranie kluczowej infrastruktury transportowej w celu poprawy integracji międzyregionalnej i łączności z Europą. Jednym z przykładów jest budowa obwodnicy autostradowej dla miasta Wlora. W 2019 r. podpisana została pierwsza pożyczka na rozwój obszarów miejskich dla stolicy kraju w ramach Inicjatywy na rzecz odporności gospodarczej. EIB wspiera również inwestycje Albańskiego Funduszu Rozwoju (ADF) na rzecz zrównoważonego rozwoju turystyki w północnej Albanii i na wybrzeżu Adriatyku. W ramach Ram Inwestycyjnych Bałkanów Zachodnich (WBIF) zapewniane jest finansowanie i pomoc techniczna dla sektorów energetyki, środowiska, socjalnego, transportowego i infrastruktury cyfrowej, w tym projektów infrastruktury szerokopasmowej w Albanii i infrastruktury ochrony przeciwpowodziowej rzeki Mati.

Albania jest członkiem wielostronnej Środkowoeuropejskiej Umowy o Wolnym Handlu (CEFTA), wraz z Macedonią Północną, Czarnogórą, Kosowem, Mołdawią, Serbią oraz Bośnią i Hercegowiną.

W 2009 r. Albania podpisała umowę o wolnym handlu z Europejskim Stowarzyszeniem Wolnego Handlu (EFTA). Umowy z Liechtensteinem i Szwajcarią weszły w życie w 2010 r., a umowy z Islandią i Norwegią weszły w życie w 2011 r.

Dwustronny Traktat Inwestycyjny USA-Albania, który wszedł w życie w 1998 r., zapewnia inwestorom z USA traktowanie narodowe i traktowanie zgodnie z zasadą największego uprzywilejowania. Albania i Stany Zjednoczone podpisały Memorandum o Współpracy Gospodarczej w październiku 2020 r. w celu zwiększenia handlu i inwestycji między tymi dwoma krajami.

Albania ma również podpisaną umowę o wolnym handlu z Turcją, która została podpisana w 2006 r. i weszła w życie w 2008 r.

Umowę o wolnym handlu z Wielką Brytanią podpisano w 2021 r.

• Dwustronne relacje handlowe i inwestycyjne

Podstawą prawną współpracy gospodarczej między Polską a Albanią jest umowa międzyrządowa o współpracy gospodarczej zawarta w 2007 r. Na jej mocy działa Polsko-Albańska Komisja ds. Współpracy Gospodarczej.

Współpraca w ramach Wspólnej Komisji Polsko-Albańskiej do spraw Współpracy Gospodarczej:

• I posiedzenie w dniach 4-5 grudnia 2008 r. odbyło się w Tiranie. Podczas posiedzenia został podpisany Protokół, wg którego zadanie koordynowania współpracy gospodarczej ze strony polskiej przypadło Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, a ze strony albańskiej – ówcześnie agencji Albinvest.
• II posiedzenie w dniach 25-26 listopada 2009 r. odbyło się w Warszawie, podczas którego podsumowano realizację postanowień protokołu z I posiedzenia Wspólnej Komisji oraz dokonano oceny dwustronnej współpracy gospodarczej.
• III posiedzenie odbyło się w dniach 25-26 listopada w 2010 r. w Tiranie uzupełniła obecność 21 polskich przedsiębiorców na Międzynarodowych Targach KLIK EXPO (25-30 listopada) w Tiranie. Podczas otwarcia targów stoisko wizytował Premier Albanii Sali Berisha.
• IV posiedzenie odbyło się 19-20 maja 2011 r. w Warszawie, podczas której strona albańska przedstawiła m.in. warunki dla inwestycji w Albanii oraz poinformowała o zakresie działalności odpowiedzialnej za te kwestie Albanian Investment Development Agency (AIDA). Strony dokonały przeglądu możliwości dalszej współpracy w dziedzinach transportu, telekomunikacji, wymiany informacji finansowej, produkcji rolnej, turystyki, handlu oraz energetyki.
• V posiedzenie odbyło się 15 lipca 2014 r. w Tiranie z udziałem Andrzeja Dychy, Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Gospodarki. Strony omówiły możliwości wzmocnienia współpracy w dziedzinie handlu, produkcji rolnej, turystyki, handlu, kultury, transportu oraz energetyki.
• VI posiedzenie odbyło się 30 maja 2017 r. w Warszawie z udziałem Tadeusza Kościńskiego, Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Rozwoju i Adeli Karapici, wiceminister ds. Rozwoju Gospodarczego, Turystyki, Handlu i Przedsiębiorczości.

Najważniejsze spotkania bilateralne na rzecz rozwoju dwustronnej współpracy gospodarczej w 2023 r.:

• polsko-albańskie forum biznesowe podczas oficjalnej wizyty prezydenta Andrzeja Dudy w Albanii w dniach 10-11.05.2023 r., z udziałem prezydenta Albanii Bajrama Begaja.
• 7. Posiedzenie Polsko-Albańskiej Komisji ds. Współpracy Gospodarczej pod współprzewodnictwem Grzegorza Piechowiaka, Sekretarza Stanu w Ministerstwie Rozwoju i Technologii i Endrita Yzeiraja, wiceministra Finansów i Gospodarki Albanii zorganizowane 04.04.2023 r. w Tiranie.

Podpisane zostały najważniejsze umowy między Polską a Albanią, umożliwiające współpracę gospodarczą i wymianę handlową:

• Porozumienie o współpracy pomiędzy Polską Izbą Turystyki i Zrzeszeniem Biur Podróży Albanii, podpisane 23 lutego 2009 r.
• Umowa między Rządem RP a Radą Ministrów Republiki Albanii o współpracy gospodarczej, podpisana 4 czerwca 2007r.;
  • Umowa między Rządem RP a Rządem Republiki Albanii w sprawie unikania podwójnego opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i majątku, podpisana 5 marca 1993r.;
  • Umowa między Rządem RP i Rządem Republiki Albanii w sprawie wzajemnego popierania i ochrony inwestycji, podpisana 5 marca 1993r.;
  • Umowa między Rządem RP a Rządem Republiki Albanii o współpracy w transporcie morskim, podpisana 16 grudnia 1992r.;
  • Umowa między Rządem PRL a Rządem Ludowej Socjalistycznej Republiki Albanii o międzynarodowych przewozach drogowych, podpisana 18 stycznia 1990r.;
  • Porozumienie w formie wymiany not o zmianie art.17 Umowy między Rządem PRL a Rządem Republiki Albanii o międzynarodowych przewozach drogowych sporządzonej w Tiranie dnia 18 stycznia 1990r. Data podpisania porozumienia1 lipca 2003r.;
  • Umowa między Rządem RP a Rządem Republiki Albanii o współpracy w dziedzinie turystyki, podpisana 28 października 1994r.;
  • Umowa między MRiGŻ a Ministerstwem Rolnictwa Republiki Albańskiej o współpracy gospodarczej i naukowo-technicznej w dziedzinie rolnictwa i gospodarki żywnościowej, podpisana 30 września 1994r.
  •  Umowa między Rządem PRL a Rządem Ludowej Republiki Albanii o komunikacji lotniczej, podpisana 8 lipca 1957r.

Wymiana handlowa między Albanią a Polską w mln EUR

                                               Źródło: GUS (mln EUR)

Według struktury za 2023 r., najważniejszymi pozycjami w eksporcie z Polski do Albanii są:

• tytoń i przetworzone namiastki tytoniu (24%)
• kotły, maszyny i urządzenia mechaniczne i ich części (14,5%)
• różne wyroby przemysłowe (4.8%)
• odzież i wyroby odzieżowe, niedziane (4,4%)
• maszyny i urządzenia elektryczne i ich części (4%)

W imporcie z Albanii do Polski:

• żeliwo i stal (30%) – wzrost odnotowano dopiero w 2022 r., wcześniej był to znikomy udział (1,2% w 2020 r.)
• obuwie, getry itp. (26%) – w ostatnich dwóch latach straciły na znaczeniu; w latach 2019-2021 odpowiadały za prawie 50% całkowitego polskiego importu z Albanii.

Współpraca inwestycyjno-kapitałowa

Według danych NBP na koniec 2021 wartość polskich inwestycji w Albanii wyniosła 0,2 mln EUR. Według danych Ministerstwa Rozwoju i Technologii w ostatnich latach nastąpił odpływ polskiego kapitału inwestycyjnego z Albanii. W 2022 r. polskie firmy wycofały z Albanii kapitał w wysokości 0,6 mln euro, podczas gdy w 2021 było to 0,1 mln euro. Natomiast według danych Banku Albanii, w 2023 r. poziom bezpośrednich inwestycji zagranicznych Polski w Albanii wyniósł 55 mln euro, co oznacza wzrost o 66,6% w porównaniu z rokiem 2022 r.

     Źródło: Bank Albanii (mln euro)

• Relacje z UE, Baza traktatowa (między Albanią a Polską i UE)

W czerwcu 2006 r. Albania podpisała Układ o Stabilizacji i Stowarzyszeniu z Unią Europejską, który wszedł w życie 01.04.2009 r.. W grudniu 2006 r. weszło w życie Interim Agreement, które dotyczy spraw handlu. Ta umowa umożliwia preferencyjny dostęp towarom pochodzącym z tych krajów do rynków obu stron.

W 2007 r. Albania podpisała z UE porozumienie w obszarze finansowania związane z Instrumentem Pomocy Przedakcesyjnej (Instrument for Pre-Accession Assistance - IPA). Na lata 2014-2020 w ramach programu IPA II Albania otrzymała 639,5 mln euro. W ramach programu IPA III 2021-2027 Albania otrzymała 64,9 mln euro w 2021 r., 82,5 mln euro w 2022 r. oraz 67,35 mln euro w 2024 r.

Albania rozpoczęła negocjacje akcesyjne z UE w czerwcu 2022 r. Proces screeningu zakończył się w 2023 r. 15 października 2024 r. Albania otworzyła pierwszy klaster negocjacji akcesyjnych (kwestie podstawowe), w tym następujące obszary i rozdziały negocjacyjne: Funkcjonowanie instytucji demokratycznych; Reforma administracji publicznej; Rozdział 23 – Sądownictwo i prawa podstawowe; Rozdział 24 – Sprawiedliwość, wolność i bezpieczeństwo; Kryteria ekonomiczne; Rozdział 5 – Zamówienia publiczne; Rozdział 18 – Statystyka; i Rozdział 32 – Kontrola finansowa. UE ustaliła również tymczasowe kryteria, zarówno na poziomie horyzontalnym dla klastra, jak i dla rozdziałów 23 i 24 (rozdziały dotyczące praworządności), które musiałyby zostać spełnione, zanim można byłoby podjąć kolejne kroki w procesie negocjacyjnym tego klastra. Ponadto UE ustaliła kryteria tymczasowego zamknięcia rozdziałów 5, 18 i 32. Rząd Albanii konsekwentnie stawia sobie za cel pełne członkostwo do roku 2030.