Baza wiedzy

Kongres Ogólnopolskiej Sieci Edukacyjnej (OSE) to konferencja, która na stałe wpisała się w kalendarz najważniejszych wydarzeń edukacyjnych w Polsce. Każdego roku gromadzi szerokie grono przedstawicieli oświaty i osób, którym bliskie są zagadnienia związane z jednym z najważniejszych wyzwań dzisiejszej edukacji – bezpieczeństwem w sieci.

Kongres OSE organizowany jest przez NASK, a w tym roku również przez Ministerstwo Cyfryzacji i Uniwersytet Jagielloński. 13 grudnia w Krakowie uczestnicy konferencji spotkali się z ekspertami, naukowcami, przedstawicielami administracji publicznej i organizacji pozarządowych, by wziąć udział w inspirujących debatach oraz poznać praktyczne rozwiązania, które mogą realnie wpływać na poprawę bezpieczeństwa dzieci i młodzieży w internecie.

Głównym tematem tegorocznej edycji Kongresu OSE była ochrona dzieci i młodzieży przed szkodliwymi treściami w sieci. Uczestnicy konferencji usłyszeli, z jakimi niebezpiecznymi materiałami stykają się dziś dzieci online, kim są patoinfluencerzy i dlaczego młodzi się na nich wzorują. Poznali też założenia ustawy o ochronie małoletnich przed treściami szkodliwymi w internecie, a także rozwiązania zagraniczne w tym zakresie.

–  Na początku tego roku zebrała się grupa Departamentu Telekomunikacji Ministerstwa Cyfryzacji – ale nie tylko, bo też NASK, Dyżurnetu – i zaczęliśmy zastanawiać się, co zrobić, żeby w Polsce wyeliminować taką patologiczną sytuację, w której dziecko od treści pornograficznych oddziela tylko jedna plansza, plansza z pustą kratką – mam 18 lat, wchodzę dalej. Uważamy, że ta sytuacja jest niedopuszczalna – mówił podczas uroczystego otwarcia Michał Gramatyka, sekretarz stanu w Ministerstwie Cyfryzacji. – Zaczynamy walkę z ekspozycją dzieci na treści pornograficzne. (…) Prezentujemy Wam ustawę o ochronie małoletnich przed treściami szkodliwymi w internecie – dodał.

Nowe prawo ma np. nałożyć na dostawców treści pornograficznych obowiązek wprowadzenia skutecznej weryfikacji wieku dla użytkowników danego serwisu.

Ale to nie wszystko – na Kongresie nie zabrakło gorących dyskusji i debat, w których poruszane były najbardziej aktualne zagadnienia dotyczące wyzwań dzisiejszej edukacji. Rozmawiano o zagrożeniach w kontekście generowania szkodliwych treści przez sztuczną inteligencję (AI) i podkreślano konieczność kształtowania kompetencji cyfrowych, które będą wsparciem dla młodych w bezpiecznym korzystaniu z technologii.  

–  Ten Kongres jest szczególny. (…) Rok 2024 to rok, w którym możemy śmiało powiedzieć – prace nad infrastrukturą dla szkół, do dzieci, do wykorzystania internetu OSE zostały zakończone. (…) Zbudowaliśmy coś unikalnego i fajnego dla Polski, Polaków, naszych dzieci (…) Więc teraz pytanie, co dalej? I agenda dzisiejszego spotkania de facto już zaczyna o tym mówić – podkreślił Przemysław Kuna, zastępca dyrektora NASK ds. Ogólnopolskiej Sieci Edukacyjnej. – Z jednej strony mamy w 2025 r. plany rozbudowy dalszej sieci, (…) chcemy wyposażyć 100 tys. pracowni, sal lekcyjnych w systemy do zdalnego nauczania (…). Przyszły rok to też rok, w którym bardzo mocno idziemy w stronę edukacji i w stronę wykorzystania jak najlepiej tych możliwości, które daje bezpieczna sieć OSE – dodał dyrektor OSE.

Z raportu NASK „Nastolatki 3.0” wynika, że młodzież spędza online średnio ponad pięć godzin każdego dnia, a w dni wolne od zajęć potrafi wpatrywać się w ekran urządzenia nawet sześć godzin. Co młodzi robią w sieci? Przeważnie słuchają muzyki, oglądają filmy, kontaktują się z przyjaciółmi i rodziną, korzystają z mediów społecznościowych, szukają materiałów edukacyjnych. Niestety, w internecie stykają się też z niebezpiecznymi treściami – ich katalog jest naprawdę szeroki: od narażenia na hejt, cyberprzemoc, obrazy pełne okrucieństwa wobec ludzi i zwierząt, zachęcanie do podejmowania ryzykownych zachowań, promowanie seksizmu i mowy nienawiści, po dostęp do pornografii i hazardu online.

Marta Witkowska, ekspertka ds. edukacji cyfrowej w NASK, podczas Kongresu OSE mówiła o znanych już zjawiskach, takich jak internetowe challenge’e, ale też o nowych niepokojących trendach: digital self-harm, normalizacji hejtu i zachowań zagrażających zdrowiu i życiu czy o „podziemnych” niemoderowanych czatach, zamkniętych infosferach.

–  Z roku na rok wzrasta odsetek dzieci i młodzieży, którzy w badaniach mówią nam „nie wiem, czy to, co widzę w sieci, czy to, jak inni ludzie się do mnie zwracają w sieci, jest hejtem, czy jest krzywdzące, czy jest przemocą, czy nie”. Dlatego duże zadanie przed nami nie tylko, aby ten kontakt z takimi treściami ograniczać – co oczywiście zawsze jest zasadne – ale też uczyć dzieci rozpoznawania, kiedy ich granice są przekraczane – mówiła Marta Witkowska, ekspertka z Zespołu Programów Edukacyjno-Informacyjnych NASK.

Zaproszeni goście dyskutowali także o kwestii promowania przez internetowych „idoli” treści, które choć są legalne w świetle prawa, mogą być bardzo szkodliwe dla dzieci i młodzieży. Ponadto rozmawiano o wpływie AI na tworzenie niebezpiecznych materiałów czy roli chatbotów w szerzeniu dezinformacji i teorii spiskowych.

– Mamy takie powiedzenie: jesteś tym, co jesz. Tak samo jesteśmy tym, na co poświęcamy czas. Sama dostępność technologii jeszcze nie warunkuje dokładnie, czy pójdziemy w tę, czy w tę stronę. Mamy przecież też nieograniczony dostęp do książek, do wiedzy, ale ludzie w bardzo różny sposób z tego korzystają. (…) Widzimy więc, że kluczowe jest to krytyczne myślenie, krytyczne podejście do treści, z którymi mamy kontakt w internecie – mówił Maciej Dudkiewicz, dyrektor Pionu Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego i Projektów w NASK.

Warto wiedzieć, że już sporadyczny kontakt z niebezpiecznymi treściami wpływa na emocje i samopoczucie dziecka. Z kolei regularne oglądanie szkodliwych materiałów oddziałuje na postrzeganie świata, wzmacnia skłonność do podejmowania ryzykownych działań, w tym niezgodnych z normami społecznymi, znieczula na losy ofiar przemocy, utrwala negatywne stereotypy i fałszywe poglądy na sferę seksualności, a nawet może zachwiać osobowością młodych ludzi. Jak zatem chronić dzieci przed szkodliwymi treściami?

Eksperci podkreślali, że z jednej strony niezwykle ważna jest edukacja medialna, uczenie krytycznego myślenia oraz budowanie w dzieciach odporności na negatywne wpływy pseudoinfluencerów. Z drugiej strony mówili o potrzebie tworzenia rozwiązań systemowych.

Kongres OSE 2024 był więc okazją do zapoznania się z planowanymi rozwiązaniami prawnymi w zakresie ochrony małoletnich przed niebezpiecznymi materiałami, ale też sprawdzonymi regulacjami europejskimi.

Podczas panelu dyskusyjnego z udziałem przedstawicieli Grupy ds. ochrony małoletnich przed treściami szkodliwymi w internecie przedstawiono zagadnienia, nad którymi pracują członkowie administracji publicznej, środowiska akademickiego oraz organizacji pozarządowych, by poprawić bezpieczeństwo dzieci i młodzieży online.

– Internet jest pełen treści, które dla dziecka będą w jakimś momencie nieodpowiednie, więc to też jest kwestia edukacji, higieny cyfrowej i towarzyszenia dziecku, bycia z dzieckiem obok i reagowania na bieżąco – podkreśliła Katarzyna Hernandez, dyrektorka Zespołu Edukacji Cyfrowej i Bezpieczeństwa w Sieci w Biurze Rzeczniczki Praw Dziecka.

Ponadto Agnieszka Chruszcz, Naczelnik Wydziału Prywatności w Komunikacji Elektronicznej Departamentu Telekomunikacji w Ministerstwie Cyfryzacji, omówiła najważniejsze założenia projektu ustawy o ochronie małoletnich przed treściami szkodliwymi.

– Chcieliśmy objąć regulacjami nie tylko podmioty, które są podmiotami polskimi, które mają siedzibę na terenie Polski, ale również te, które mają siedzibę poza granicami – czy to w Unii Europejskiej, czy w państwach trzecich – natomiast świadczą usługi użytkownikom na terenie Polski – podkreśliła Agnieszka Chruszcz. 

Warto czerpać ze sprawdzonych rozwiązań, dlatego podczas Kongresu OSE nie zabrakło przedstawicieli europejskich instytucji, którzy podzielili się istniejącymi już regulacjami dotyczącymi ochrony małoletnich przed treściami szkodliwymi.

Na Kongresie OSE 2024 pojawiali się m.in. Michael Terhörst – dyrektor Federalnego Urzędu ds. Egzekwowania Praw Dziecka w Usługach Cyfrowych (Niemcy), Owen Bennett – kierownik ds. Międzynarodowego Bezpieczeństwa Online Ofcom (Wielka Brytania) czy Angel Martín Bautista – zastępca szefa Departamentu Planowania i Zarządzania Administracji Cyfrowej (Ministerstwo Transformacji Cyfrowej i Służby Cywilnej z Hiszpanii.

Mówiono o skuteczności działania technologii szacowania i weryfikacji wieku, większej odpowiedzialności dostarczycieli usług internetowych – platform i wyszukiwarek w zakresie ochrony małoletnich, a także sposobów szybkiego reagowania na szkodliwe treści poprzez budowanie przez firmy technologiczne bezpiecznych narzędzi czy sieci. Podkreślano też potrzebę zsynchronizowania przepisów na poziomie unijnym i współpracy globalnej w kontekście regulowania dostępu do treści online.

Podczas dyskusji o zakazie używania smartfonów w szkołach odniesiono się również do rozwiązań stosowanych w innych krajach, takich jak Hiszpania czy Norwegia.

Zachęcamy do obejrzenia transmisji Kongresu OSE 2024.

Link do transmisji

Dziękujemy przedstawicielom środowiska szkolnego oraz wszystkim osobom zainteresowanym tematyką bezpieczeństwa dzieci i młodzieży w internecie, które do nas dołączyły, za tak liczny udział w Kongresie OSE. Do zobaczenia za rok!