Główny Inspektorat
Transportu Drogowego

Ciągłość funkcjonowania systemu i niezagrożone wypływy do KFD

Kontrola NIK była prowadzona jeszcze przed przejęciem systemu przez GITD, a więc bez pełnej wiedzy dotyczącej zastosowanych procesów i scenariuszy oraz finalnej realizacji zadania. Już na tym etapie dokonano oceny prowadzonych przez administrację rządową działań w zakresie przejęcia Krajowego Systemu Poboru Opłat oraz wskazywano na szereg zagrożeń mogących skutkować problemami w realizacji zadania.

3 listopada 2018 r. Główny Inspektorat Transportu Drogowego skutecznie przejął od Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad Krajowy System Poboru Opłat, a formułowane przez NIK obawy dotyczące istotnego ryzyka dla interesów Skarbu Państwa nie sprawdziły się.

Rzeczowa analiza procesów związanych z przejęciem i eksploatacją systemu oraz podjęte w jej wyniku działania, a także dotychczasowe doświadczenie GITD i zbudowane zaplecze organizacyjno-kadrowe, umożliwiły kierowcom niezakłócone korzystanie z sieci dróg objętych systemem poboru opłat przy jednoczesnym utrzymaniu ciągłości wpływów do Krajowego Funduszu Drogowego.

Od 3 listopada 2018 r., czyli od dnia przejęcia systemu poboru opłat przez GITD, do końca czerwca 2019 r. do Krajowego Funduszu Drogowego przekazano blisko 1,3 mld zł.

Dzienne wpływy Krajowego Funduszu Drogowego z poboru opłat drogowych w tym okresie wynosiły średnio ok. 5,4 mln zł.

Po przejęciu systemu przez GITD wpływy do KFD były wyższe o blisko 3 mln zł w porównaniu do analogicznego okresu przed przejęciem systemu (listopad 2017 r. - czerwiec 2018 r.)".

GITD przejął system mimo niekorzystnej umowy z poprzednim operatorem

Wysoki stopień skomplikowania procesu przejmowania systemu od Konsorcjum Kapsch wynikał z postanowień umowy, którą w 2010 r. Skarb Państwa podpisał z konsorcjum firm, w którym liderem był austriacki Kapsch TrafficCom.

Warunki niekorzystnej umowy uniemożliwiły m.in. dokonania wglądu do systemu przed jego przejęciem. Możliwość zapoznania się z dokumentacją i środowiskiem teleinformatycznym nastąpiła dopiero miesiąc przed przejęciem systemu przez GITD.

Poprzednia umowa, choć nie zabezpieczała w pełni interesów strony publicznej, nie zablokowała procesu przejęcia systemu - GITD reagował elastycznie, dostosowując bieżące działania do pojawiających się trudności, finalnie zapewniając skuteczne, bezpieczne i niezakłócone przejęcie KSPO.

Obecnie, zwiększenie realnej kontroli nad zadaniami realizowanymi przez podmioty prywatne zapewnia wybór instytucji publicznej realizującej dla GITD zadania związane z systemem poboru opłat - Instytutu Łączności - Państwowego Instytutu Badawczego. Instytut stanowi część zaplecza naukowego kraju i posiada istotne możliwości badawcze, technologiczne i organizacyjne oraz jest autorem rozwiązań technologicznych opracowanych dotychczas na potrzeby Skarbu Państwa np. systemu monitorowania przewozu towarów SENT, który jest jednym z elementów procesu uszczelniania systemu podatkowego, mającego zapobiegać m.in. wyłudzeniom podatku VAT.

Zakres zadań realizowanych przez GITD i IŁ w związku z funkcjonowaniem elektronicznego systemu poboru opłat ma charakter komplementarny. Instytut Łączności jest odpowiedzialny za zakres techniczny i prawidłowe funkcjonowanie systemu, natomiast po stronie GITD i jego podwykonawców znajduje się zarządzanie systemem oraz realizacja zadań administracyjnych i procesów operacyjnych w obszarach rozliczeń i płatności, czynności kontrolnych, nadzoru nad infrastrukturą przydrożną, manualnego poboru opłat drogowych oraz utrzymania centrów danych. Wśród podmiotów zaangażowanych w obsługę systemu jest także firma Kapsch Telematic Services Sp. z o.o., która stanowi jedynie wsparcie dla Instytutu w obszarze utrzymania systemu centralnego i integracji wybranych podwykonawców.

GITD jest pionierem w zakresie przejęcia zadania, które wcześniej było domeną sektora komercyjnego - w tak dużym zakresie europejskie instytucje publiczne nie realizowały wcześniej tego typu projektów. GITD przejął system w ciągu zaledwie 10 miesięcy od wejścia w życie przepisów umożliwiających instytucji realizację zadania.

Przekazanie większości zadań w obszarze poboru opłat drogowych podmiotom państwowym jest rozwiązaniem, które pozwoli w przyszłości ograniczyć możliwość wystąpienia zjawiska "market failure", czyli sytuacji, w której konkurencyjna procedura przetargowa mająca wyłonić wykonawcę zadania jest obarczona wystąpieniem szeregu problemów i opóźnień, a w konsekwencji braku rozstrzygnięcia postępowania. Zastosowanie tego rozwiązania pozwala również ograniczyć możliwość powstania potencjalnego ryzyka technologicznego uzależnienia się od danego dostawcy lub usługodawcy.

Do sytuacji "market failure" doszło w trakcie postępowania przetargowego o udzielenie zamówienia publicznego, które miało wyłonić nowego wykonawcę KSPO ogłoszonego w grudniu 2016 r. Finalnie, terminowe rozstrzygniecie postępowania nie było możliwe, co zbiegło się również z wejściem w życie ustawy przekazującej pobór opłat drogowych z GDDKiA do GITD. Podobne sytuacje wystąpiły także na rynkach europejskich, m.in. w Irlandii, Niemczech, czy na Węgrzech. W ostatnim przypadku, kiedy stwierdzono, że oferty przetargowe są zbyt kosztowne, rząd Węgier zdecydował o przekazaniu odpowiedzialności za wdrażanie, obsługę i rozwój systemu poboru opłat drogowych przedsiębiorstwu państwowemu.

Realizacja czynności związanych z poborem opłat przez sektor państwowy zapewnia także większą niezależność od podmiotów prywatnych zarówno w zakresie budowy, modyfikacji systemu, jak i jego rozwoju.

Obecny system poboru opłat z "długiem technologicznym"

Obecny system będzie utrzymywany tylko i wyłącznie do czasu wdrożenia Nowego Krajowego Systemu Poboru Opłat. System funkcjonuje od 2011 r., i mimo upływu lat, wciąż opiera się na rozwiązaniach technologicznych dostępnych w czasie jego projektowania i budowy. Kolejne rozszerzenia systemu miały wymiar jedynie geograficzny i nie pociągały za sobą inwestycji oraz rozwoju technologicznego. Biorąc pod uwagę konieczność dostosowania funkcjonujących rozwiązań do mających obowiązywać od 2021 r. regulacji unijnych oraz obciążenia "długiem technologicznym" i ograniczonymi możliwościami rozwoju obecnie wykorzystywanego systemu, nieuzasadnione jest jego dalsze rozwijanie.

Przejęcie przez GITD systemu poboru opłat umożliwiło szczegółowe zapoznanie się z technologią i funkcjonowaniem systemu oraz zweryfikowanie efektywności jego funkcjonowania. Analiza realizowanych procesów jest szczególnie istotna przy projektowaniu NKSPO - umożliwia wyeliminowanie potencjalnych błędów i optymalizację dotychczasowych procesów. Nie byłoby to możliwe, gdyby system wciąż pozostawał w rękach prywatnego konsorcjum, które - sytuacją wykreowaną umową z 2010 r. - samodzielnie sprawowałby kontrolę nad jakością i sposobem realizowanych przez siebie zadań.

GITD, równolegle z procesem przejęcia i utrzymania dotychczasowych funkcjonalności obecnego systemu, rozpoczęło prace koncepcyjne i projektowe związane z budową Nowego Krajowego Systemu Poboru Opłat. Zapewnieniem ciągłości funkcjonowania dotychczasowego systemu poboru opłat drogowych, jak i projektowaniem nowego, zajmuje się zespół Biura Krajowego Systemu Poboru Opłat GITD, w którym pracują m.in. eksperci z obszaru IT, systemów transportowych i drogowych.

Nowy Krajowy System Poboru Opłat - cel instytucji państwowych

Nowy Krajowy System Poboru Opłat to jednolity, modułowy system, gwarantujący:

• skuteczność poprzez maksymalizację przychodu z sieci dróg objętych systemem i utrzymanie ciągłości wpływów do KFD,
• efektywność poprzez w dłuższej perspektywie minimalizację nakładów kapitałowych i operacyjnych,
• niezależność technologiczną poprzez zastosowanie m.in. rozwiązań technologicznych wykorzystywanych przez krajowe instytucje z jednoczesnym ograniczeniem zależności od zewnętrznych dostawców.

Nowy KSPO ma zostać wdrożony i uruchomiony w 2021 r.

	Zastosowanie technologii GNSS (Global Navigation Satellite System), która umożliwia szybszą i tańszą od technologii DSRC rozbudowę systemu poboru opłat o kolejne odcinki dróg poprzez ograniczenie m.in. konieczności budowy infrastruktury przydrożnej.
	Zastosowanie nowoczesnych rozwiązań opartych na dynamicznie rozwijającej się technologii GNSS ułatwi korzystanie z systemu jego użytkownikom.
	Otwarta architektura systemu ma umożliwić jego rozbudowę o kolejne moduły, co zapewni jego elastyczność i łatwość dostosowania się do zmieniających się technologii, oczekiwań użytkowników oraz wymogów prawnych.
	Wybór technologii GNSS jest zgodny z trendami europejskimi. Większość nowych lub projektowanych systemów poboru opłat w Europie wykorzystuje technologię GNSS, np. w Holandii, Bułgarii, Czechach.
	NKSPO będzie gwarantował bezpieczeństwo przetwarzania zbieranych informacji, w tym zgodność działań z rozporządzeniem o ochronie danych osobowych - RODO.
	System będzie uwzględniał wymogi nowej Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/520 z dnia 19 marca 2019 r. w sprawie interoperacyjności systemów elektronicznego poboru opłat drogowych i ułatwiania transgranicznej wymiany informacji na temat przypadków nieuiszczenia opłat drogowych w Unii, która ma wejść w życie 20 października 2021 r. Zapewnienie zgodności NKSPO w zakresie postanowień nowej dyrektywy dotyczącej systemów pozycjonowania satelitarnego (z usługami pozycjonowania oferowanymi przez system Galileo i europejski system wspomagania satelitarnego "EGNOS") wyeliminuje konieczność dostosowania systemu i związanych z tym kosztów w późniejszym etapie.