Polska w Hiszpanii

Przy podejmowaniu decyzji o pobycie i nawiązaniu stosunku pracy w Hiszpanii należy mieć na uwadze fakt, iż znajomość języka hiszpańskiego (a w przypadku Katalonii i Wspólnoty Balearów również i katalońskiego) w stopniu komunikatywnym może okazać się niezbędna. 

Swoboda przepływu ludności w obrębie Unii Europejskiej nie nakłada na obywateli RP obowiązku legalizowania pobytu na terenie Królestwa Hiszpanii. Aby móc korzystać z pełni praw i przywilejów mieszkając na stałe w Hiszpanii należy dokonać rejestracji pobytu oraz uzyskać numer identyfikacji cudzoziemca (N.I.E - Número de Identificación de Extranjero).

Poniższych informacji nie należy traktować jako obowiązującej wykładni obowiązujących przepisów prawa. Przedstawiony materiał nie jest źródłem prawa i ma charakter wyłącznie informacyjny i nie może być w żadnym wypadku podstawą podejmowania ostatecznych decyzji, wszczynania postępowań  lub odwoływania się od nich.

Obywatele państw członkowskich Unii Europejskiej, którzy mają zamiar przebywać na terenie Hiszpanii dłużej niż trzy miesiące, zobowiązani są do zarejestrowania się w Centralnym Rejestrze Obcokrajowców (Registro Central de Extranjeros) w celu uzyskania Certyfikatu Rejestracji Obywatela Unii Europejskiej (Certificado de registro de ciudadano de la U.E.).

Warunkiem uzyskania certyfikatu jest:

• Zatrudnienie w charakterze pracownika najemnego (trabajo por cuenta ajena),
• Zatrudnienie na własny rachunek (trabajo por cuenta propia),
• Posiadanie wystarczających środków utrzymania: zarówno dla siebie, jak i dla członków rodziny na czas pobytu w Hiszpanii (oceny wystarczalności środków dokonuje się indywidualnie dla każdego przypadku, mając zawsze na uwadze sytuację osobistą i rodzinną wnioskodawcy),
• Posiadanie ubezpieczenia publicznego lub prywatnego, nabytego w Hiszpanii lub w innym kraju, pokrywającego koszty leczenia podczas pobytu w Hiszpanii.

O certyfikat mogą się ubiegać również:

• Studenci lub osoby zapisane na kursy zawodowe w ośrodkach publicznych lub prywatnych oficjalne uznanych przez hiszpańskie władze oświatowe, które posiadają ubezpieczenie publiczne lub prywatne, nabyte w Hiszpanii lub w innym kraju, całkowicie pokrywające koszty leczenia podczas pobytu w Hiszpanii oraz deklarujące posiadanie wystarczających środków dla własnego utrzymania jak i dla członków rodziny,
• Towarzyszący członek rodziny lub bliscy przybyli do Hiszpanii w wyniku łączenia rodziny obywatela Unii Europejskiej, którzy spełniają warunki uzyskania certyfikatu (w przypadku studentów jest to współmałżonek i jego dzieci bądź dzieci współmałżonka, w pozostałych przypadkach – współmałżonek i dzieci własne lub współmałżonka poniżej 21 lat lub dzieci niepełnosprawne lub dzieci powyżej 21 lat, będące na utrzymaniu rodziców, jak również rodzice obywatela Unii Europejskiej lub jego współmałżonka, będący na ich utrzymaniu).

Więcej informacji na stronie: Certificado de registro de ciudadano de la Unión Europea (HI 101) - Migraciones - Ministerio de Inclusión, Seguridad Social y Migraciones (inclusion.gob.es).

W zależności od charakteru zatrudnienia/przyczyny pobytu, przedstawia się następujące dokumenty:

1. pracownicy najemni:

• Oświadczenie pracodawcy o wyrażeniu woli zatrudnienia lub zaświadczenie o zatrudnieniu z podaną nazwą i adresem firmy, numerem podatnika i numerem ubezpieczenia społecznego,
• Umowę o pracę zarejestrowaną w Urzędzie Pracy (Servicio Público de Empleo) bądź zaświadczenie o zawarciu umowy o pracę wraz z warunkami zarejestrowane na stronie CONTRAT@,
• Dokument rejestracji w hiszpańskim oddziale zakładu ubezpieczeń społecznych (Seguridad Social) lub wyrażenie zgody na potwierdzenie danych z archiwum zakładu ubezpieczeń społecznych (Tesorería General de la Seguridad Social),

2. zatrudnieni na własny rachunek mogą przedstawić jakikolwiek z wymienionych poniżej dokumentów:

• Wpis do Spisu Działalności Gospodarczej (Censo de Actividades Económicas),
• Potwierdzenie działalności na podstawie Wpisu do Rejestru Przedsiębiorstw (Inscripción en el Registro Mercantil),
• Dokument rejestracji w hiszpańskim zakładzie ubezpieczeń społecznych (Seguridad Social) lub wyrażenie zgody na potwierdzenie danych z archiwum zakładu ubezpieczeń społecznych (Tesorería General de la Seguridad Social) lub z urzędu skarbowego (Agencia Tributaria).

3. Jeśli nie prowadzi się działalności zawodowej w Hiszpanii należy przedstawić:

• Dokument potwierdzający posiadanie publicznego ubezpieczenia zdrowotnego lub prywatnego, wykupionego w Hiszpanii bądź w innym kraju, pod warunkiem, że polisa pokrywa leczenie  na czas pobytu w Hiszpanii. Emeryci powinni przedstawić dokument potwierdzający posiadanie dostępu do publicznej służby zdrowia  w państwie, od którego otrzymują emeryturę.
• Dokumenty potwierdzające posiadanie wystarczających środków na utrzymanie w Hiszpanii (własne, jak i dla członków rodziny). Mogą to być, na przykład, akty własności, czeki potwierdzone, dokumenty potwierdzające otrzymywanie dochodów kapitałowych lub karty kredytowe wraz z zaświadczeniem z banku o wysokości salda na rachunku, jak i kredytu na kartach kredytowych.

4. Studenci powinni przedstawić:

• Zaświadczenie o zapisaniu się do uczelni prywatnej lub publicznej, oficjalnie uznanej lub finansowanej przez odpowiednie władze oświatowe,
• Dokumenty potwierdzające posiadanie ubezpieczenia publicznego lub prywatnego. Może to być europejska karta zdrowia ważna na czas pobytu,
• Oświadczenie, że posiadają wystarczające środki dla siebie, jak i dla swoich krewnych na czas pobytu w Hiszpanii.

W przypadku studiujących w ramach któregoś z europejskich programów wymiany wystarczy przedstawić oficjalny dokument potwierdzający ten fakt. 

5. Członkowie rodziny obywatela Unii Europejskiej powinni przedstawić:

• Aktualny dokument poświadczający więź z obywatelem Unii Europejskiej,
• Dokument poświadczający zależność finansową od członka rodziny,
• Dokument poświadczający, że członek rodziny - obywatel Unii Europejskiej - jest zatrudniony lub posiada wystarczające środki na utrzymanie oraz ubezpieczenie zdrowotne lub jest studentem, posiada wystarczające środki, zarówno na własne utrzymanie jak i członków rodziny, oraz ubezpieczenie zdrowotne.

Miejsce składania wniosków: Biuro dla Obcokrajowców (Oficina de Extranjería) w powiacie, w którym zamierza rezydować lub odpowiedni Komisariat Policji.

Termin składania wniosków: trzy miesiące od daty wjazdu do Hiszpanii.

UWAGA: Polskie urzędy konsularne, w przeciwieństwie do ich hiszpańskich odpowiedników, nie prowadzą rejestrów obywateli polskich za granicą (Inscripcción consular) i nie wydają zaświadczeń o długości pobytu obywatela RP w Hiszpanii.

Numer N.I.E. jest hiszpańskim odpowiednikiem polskiego NIP-u. Jest on niezbędny do wykonywania jakichkolwiek operacji podatkowych na terenie Hiszpanii i będzie figurował w różnych dokumentach wydawanych przez władze hiszpańskie.

Ogólne warunki otrzymania N.I.E:

• Legalny pobyt na terenie Hiszpanii (uregulowany status prawny - nie dotyczy obywateli RP),
• Wykazanie okoliczności: ekonomicznych, podatkowych, zawodowych lub rodzinnych, które uzasadniają pobyt na terytorium Hiszpanii.
• Udokumentowanie lub udowodnienie (uprawdopodobnienie) okoliczności, o których mowa w punkcie 2.

Niezbędne czynności i dokumenty:

• Umówienie się na wizytę (cita previa) oraz potwierdzenie zapisu na wizytę (rejestracji zapisu dokonuje w systemie online. Więcej informacji na stronie pod adresem: https://sede.administracionespublicas.gob.es/pagina/index/directorio/icpplus
• Przedłożenie wypełnionego i podpisanego formularza wniosku (EX–15) (dostępny na stronie pod adresem: https://extranjeros.inclusion.gob.es/ficheros/Modelos_solicitudes/
• Legitymowanie się ważnym paszportem lub dowodem osobistym,
• Przedstawienie dokumentów potwierdzających okoliczności uzasadniające pobyt w Hiszpanii.

Więcej informacji na stronie pod adresem: https://www.interior.gob.es/. 

Oryginalne polskie dokumenty powinny być przetłumaczone na język hiszpański lub kataloński.

Każdy obywatel RP ma prawo podjąć pracę w Hiszpanii bez konieczności posiadania pozwolenia na pracę. W kwestiach zatrudnienia, świadczeń socjalnych i podatków Polacy mają takie same prawa jak Hiszpanie.

W przypadku decyzji o przyjeździe z zamiarem podjęcia pracy, należy przed wyjazdem:

• znaleźć oferty pracy odpowiadające Twojemu profilowi zawodowemu i wysłać CV najlepiej w języku hiszpańskim potencjalnemu pracodawcy,
• nie wyjeżdżać, dopóki nie otrzymamy podpisanej przez przyszłego pracodawcę wstępnej umowy o pracę,
• sprawdzić, czy jest się w posiadaniu ważnego paszportu lub dowodu osobistego,
• sprawdzić, czy się posiada ważną Europejską Kartę Ubezpieczenia Zdrowotnego lub prywatne ubezpieczenie zdrowotne, a także ubezpieczenie od nieszczęśliwych wypadków (dodatkowe ubezpieczenie zawarte w jednym z towarzystw ubezpieczeniowych, które ma przedstawiciela, czy podobne towarzystwo w Hiszpanii), które powinno zapewniać zwrot części lub całości kosztów w przypadku nagłego pobytu w szpitalu, wypadku poza pracą, itp.,
• upewnić się, czy mamy ważne prawo jazdy, jeśli będzie potrzebne w pracy,
• przetłumaczyć na język hiszpański dyplom ukończenia studiów lub szkoły zawodowej. Jeśli pracodawca będzie wymagał przedłożenia dokumentów dokonanych przez tłumacza przysięgłego, można ich dokonać zarówno w Polsce jak i w Hiszpanii,
• przygotować i przetłumaczyć na język hiszpański listy polecające,
• przygotować sumę pieniędzy w euro wystarczającą do dnia pierwszej wypłaty oraz w razie potrzeby na powrót do kraju. Możesz poprosić rodzinę lub znajomych w Polsce o przechowanie i przekazanie Ci kwoty wystarczającej na przeżycie i na ewentualny zakup biletu na powrót do Polski na przykład za pośrednictwem firm świadczących usługi przekazów pieniężnych (wiele z nich ma oddziały w wielu bankach i biurach podróży zarówno w Polsce, jak i w Hiszpanii). Odbiór pieniędzy w dniu roboczym następuje po 1-2 godzinach w dowolnym punkcie danej firmy - na podstawie dowodu osobistego lub paszportu. 
• zapoznać się z podstawowymi zwrotami w języku hiszpańskim - najlepiej miej ze sobą rozmówki polsko-hiszpańskie i/lub nieduży słownik.

Pamiętaj: Decyzję o przyjeździe do Hiszpanii podejmujesz samodzielnie i przyjeżdżasz na koszt przyszłego pracodawcy lub na swój własny. Powrót do Polski odbywa się więc również na koszt pracodawcy lub za Twoje pieniądze.

Ostrzegamy przed fałszywymi ofertami pracy 

Często pojawiającym się zjawiskiem w odniesieniu do obywateli RP są fałszywe oferty pracy w Hiszpanii. Najczęściej dotyczą one pracy w sektorze usług. Fałszywe oferty pracy najczęściej charakteryzują się następującymi cechami:

• Przedsiębiorstwo oferujące prace nie ma strony internetowej,
• Telefonem do pracodawcy jest wyłącznie numer telefonu komórkowego,
• Warunki finansowe, jakie proponuje firma, są bardzo korzystne,
• Firma nie proponuje zawarcia umowy przed przyjazdem do Hiszpanii,
• Pracodawca zapewnia przez telefon potencjalnego pracownika, że w Hiszpanii „właśnie jest sezon" na zbieranie danych owoców,
• Konieczne jest uiszczenie zaliczki na poczet wynajmu mieszkania w Hiszpanii.

Przestrzegamy przed wpłacaniem na konta lub przekazem pocztowym jakichkolwiek zaliczek, bez wcześniejszego podpisania umowy o pracę oraz przed udaniem się w podróż do Hiszpanii w celu podjęcia pracy bez uprzedniego zabezpieczenia środków finansowych na powrót do kraju w przypadku spotkania się z oszustwem ze strony potencjalnego pracodawcy.

Po przyjeździe do Hiszpanii pamiętaj, że:

• Musisz dokładnie zrozumieć umowę o pracę i warunki w niej opisane. Ustal z pracodawcą wysokość wynagrodzenia i termin jego wypłaty,
• Musisz wystąpić do komisariatu policji (Comisaría de Policía) właściwego dla miejsca pobytu o nadanie Numer Identyfikacji Cudzoziemca (N.I.E - Número de Identificación de Extranjero), do uzyskania którego niezbędny jest ważny polski paszport lub dowód osobisty. Numer NIE jest równoznaczny z numerem identyfikacji podatkowej,
• Po podpisaniu umowy pracodawca zawiadamia Państwowy Zakład Ubezpieczeń Społecznych (INSS- Instituto Nacional de Seguridad Social) oraz Biuro Państwowe ds. Zatrudnienia (SPEE-Servicio Público de Empleo Estatal) o zawarciu z Tobą umowy. Wszystkie formalności związane z zatrudnieniem i rejestracją umowy leżą w gestii pracodawcy, jednak sprawdź czy zostały one dopełnione. We wniosku pracodawcy powinien być podany adres do korespondencji z Tobą, na który wymienione instytucje będą przysyłać raporty.
• W przypadku naruszania przez pracodawcę praw pracowniczych czy konfliktów z pracodawcą pracownik może zwrócić się do Inspekcji Pracy (Inspección de Trabajo) i sądu pracy.
• Osoby pracujące w Hiszpanii mogą na zasadach dobrowolności zrzeszać się w związkach zawodowych. Bycie zrzeszonym w związku zawodowym i związane z tym opłacanie stosunkowo niewielkich składek, daje możliwości skorzystania z interwencji danego związku w stosunku do pracodawcy naruszającego obowiązujące przepisy prawa pracy. Na terenie Hiszpanii działają dwie główne centrale związkowe: UGT (Unión General de Trabajadores) oraz CCOO (Confederación Sindical de Comisiones Obreras). Adresy i telefony siedzib biur obu central związkowych można odnaleźć odpowiednio na stronach www.ugt.es oraz www.ccoo.es.

W Hiszpanii kompetencje w zakresie edukacji są zdecentralizowane. Funkcjonowanie placówek szkolnych oraz polityka nauczania języka, tzn. model nauki języka oficjalnego i ko-oficjalnych (np. katalońskiego, galicyjskiego lub baskijskiego) obowiązujący w szkole, definiowane są na mocy ustaw o edukacji w poszczególnych Wspólnotach Autonomicznych. Oznacza to, że w okręgu konsularnym KG RP w Barcelonie językami nauczania w szkołach jest kataloński i hiszpański. Obowiązek szkolny obejmuje dzieci od 6 do 16 roku życia. Nauczanie podstawowe oraz średnie, jest finansowane z środków publicznych. Również finansowane jest ze środków publicznych nauczanie przedszkolne (Segon Cicle d’Educación Infantil), od 3 do 6 lat, oraz nauczanie zawodowe na poziomie podstawowym i średnim (do 16/17 lat).

W Katalonii i na Balearach istnieją 3 rodzaje szkół: szkoły publiczne (escoles públiques), szkoły prywatne dofinansowywane ze środków publicznych (escoles concertades), szkoły prywatne (escoles privades).

System edukacji

1. Nauczanie podstawowe: 6-12 lat

   Szkoły podstawowe publiczne w Katalonii i na Balearach zazwyczaj są jednoklasowe,
   z włączonym nauczaniem przedszkolnym od 3. roku życia (oficjalna nazwa CEIP / Centre d’Educació Infantil i Primària – Ośrodki nauczania Przedszkolnego i Podstawowego). Oznacza to, że w tym samym budynku szkolnym znajduje się przedszkole i szkoła podstawowa. Na Balearach znajdują się placówki publiczne CEIP z włączonym również nauczaniem średnim obowiązkowym (CEIPIESO).

2. Nauczanie średnie obowiązkowe (ESO) : 12-15 i 16 lat

   Obowiązkowa szkoła średnia (IES – Institut d’Educació Secundària) podzielona jest na dwa cykle:

   - Cykl 1 to trzy klasy (12-15 lat),

   - Cykl 2 to jedna klasa (16 lat).

   Po ukończeniu  Cyklu 1 uczniowie mogą rozpocząć naukę w dwuletnich szkołach zawodowych w tzw. Podstawowym Cyklu Zawodowym (Formació Professional Bàsica) lub kontynuować naukę w liceum (IES) w czwartej klasie (Cykl 2). W Katalonii część IES posiada również klasy Podstawowego Cyklu Zawodowego;

3. Nauczanie średnie nieobowiązkowe: 16-17 lat

   - Dwuletni cykl maturalny (Bachillerato) w specjalizacjach: sztuki plastyczne (Arts), nauki ścisłe (Ciències), nauki humanistyczne i społeczne (Humanitats i Socials); klasy Bachillerato
   są dostępne nie we wszystkich liceach (w zależności od wielkości placówki);

   - Dwuletnie cykle zawodowe na poziome średnim zakończone maturą.

System zapisów do szkół:

Rozpoczęcie roku szkolnego w Hiszpanii jest ruchome – w Katalonii zawsze po 11 września, a na Balearach – może rozpocząć się wcześniej niż 11 września. Oficjalne zapisy do publicznych szkół podstawowych oraz nauczania przedszkolnego od 3 do 6 lat zaczynają się wiosną (przełom marca – kwietnia).

W Hiszpanii istnieje obowiązek meldunkowy  i na podstawie danych teleadresowych rodzin urzędy miasta lub gminy powiadamiają korespondencyjnie rodziców pierwszoklasistów o kalendarzu zapisów oraz podają adresy placówek znajdujących się w miejscu zameldowania. O uzyskaniu miejsca w wybranej placówce decyduje suma uzyskanych punktów, gdzie decydującą rolę mają: posiadanie rodzeństwa w danej placówce (około 50 % punktów) bliskość zamieszkania lub miejsca pracy rodzica (około 30%), sytuacja socjalno-bytowa rodziny (pobieranie świadczenia ze względu na niskie dochody – około 10%) oraz niepełnosprawność w rodzinie (około 10%). W Katalonii, chociaż obowiązkiem szkolnym objęte są dzieci od 6 roku życia, rodzice starają się zapisywać już trzylatki w podobnym trybie jak dzieci szkolne do nauczania przedszkolnego, gdyż gwarantuje to kontynuowanie nauki w wybranej szkole podstawowej do 12 roku życia.

Rodzice uczniów uczęszczających już do szkół podstawowych i średnich mają obowiązek co roku potwierdzać oficjalnie, że dziecko będzie kontynuowało naukę w danej szkole.

Poza oficjalnym kalendarzem zapisów należy ten fakt zgłosić do jednostki zajmującej się szkolnictwem przy urzędzie miasta lub gminy (Ajuntament) – Oficina d’Escolarització (w Barcelonie – Oficina d’Educació).

Dokumenty wymagane do zapisów dzieci po raz pierwszy:

• dokumenty tożsamości rodziców i dzieci,
• karta szczepień zaktualizowana przez hiszpańskiego lekarza,
• karta miejscowej służby zdrowia (Katalonia – Targeta CatSalut; Baleary – Targeta Sanitària),
• zaświadczenie meldunkowe,
• wyrok rozwodowy / separacji, jeśli dotyczy,
• w Katalonii: list zobowiązujący rodziców do współpracy ze szkołą w realizacji tzw. projektu edukacyjnego szkoły oraz przestrzegania regulaminu szkolnego (tzw. Carta de Compromiso), w którym szczegółowo są wskazane prawa i obowiązki rodziców oraz uczniów.

Kwestie wychowawcze:

Rodzice są zobowiązani do przestrzegania obowiązku szkolnego i punktualnego stawiania się dziecka na lekcjach szkolnych. Rodzic może wydać pisemną zgodę na samodzielny powrót dziecka ze szkoły w wieku 10 lat. Uwaga! Pozostawianie dziecka samego w domu lub pod opieką osób zupełnie nieznanych dziecku może być dodatkowym powodem do otworzenia sprawy przez organy zajmujące się ochroną praw dzieci, jeśli są również inne przesłanki świadczące o zaniedbaniach ze strony rodziców zaobserwowane przez szkołę lub inne organy (np. opuszczanie lekcji, notoryczne spóźnienia, notoryczny brak posiłku, zaniedbania w zakresie higieny). Jeśli pojawiają się problemy wychowawcze i w związku z tym szkoła lub organy właściwe (pomoc społeczna) proponują rodzinie konkretne środki zaradcze lub konkretny plan poprawy sytuacji
w rodzinie w tego typu sytuacji, nie należy unikać spotkań w szkole lub w ośrodku pomocy. Istotne jest, żeby stawiać się na umówione spotkania i stosować się do zaleceń (np. propozycji wizyty ze specjalistami, załatwienia konkretnych spraw administracyjnych związanych z dziećmi, jak np. wyrobienia dokumentów tożsamości, składania wniosków o pomoc w wyznaczonych przez miejscowe organy terminach, aktualizacji karty szczepień). Unikanie spotkań z nauczycielami lub pedagogami socjalnymi, niekorzystanie z ich zaleceń lub zaniedbywanie spraw zdrowotnych czy administracyjnych związanych z dzieckiem może skutkować otworzeniem sprawy przez organy zajmujące się ochroną praw dzieci.