Początki istnienia Instytutu sięgają roku 1927, kiedy to Minister Sprawiedliwości powierzył sędziemu apelacyjnemu śledczemu Józefowi Skorżyńskiemu zadanie utworzenia „instytutu do badań na potrzeby wymiaru sprawiedliwości”. Podjęte przez J. Skorżyńskiego prace, związane z uzyskaniem potrzebnych funduszy, nawiązaniem kontaktów, zatrudnieniem pracowników naukowych o odpowiednich kwalifikacjach, znalezieniem pomieszczeń dla powstającego instytutu oraz wyposażeniem go w sprzęt i aparaturę, trwały do 1929 r. W maju tego roku, w Warszawie, rozpoczął działalność Dział I Badań Fizyko-Chemicznych Instytutu, a z dniem 25 maja 1929 r. Minister Sprawiedliwości powierzył sędziemu Józefowi Skorżyńskiemu stanowisko kierownika Instytutu Ekspertyz Sądowych. Dział II Badań Chemiczno-Toksykologicznych podjął swe czynności we wrześniu 1929 roku, a sam Instytut w pierwszym okresie swojej działalności nosił nazwę „Instytut do Badań Naukowo-Sądowych”, która już z końcem roku 1929 została zmieniona na „Instytut Ekspertyz Sądowych w Warszawie”. Należy zaznaczyć, że od samego początku swojego istnienia IES miał zasięg ogólnokrajowy.
Czas II wojny światowej znacząco zmienił dalsze losy Instytutu. Na podstawie przywiezionej z Warszawy dokumentacji dr Jan Zygmunt Robel zorganizował w Krakowie kierowany przez siebie Oddział Chemiczny na wzór Działu II Chemiczno-Toksykologicznego przedwojennego Instytutu Ekspertyz Sądowych. W ten sposób Oddział Chemiczny stał się w okresie okupacji hitlerowskiej kontynuatorem działalności warszawskiego Instytutu, korzystając z jego osiągnięć oraz doświadczeń. Zgodnie z wcześniejszymi założeniami, bezpośrednio po zakończeniu działań wojennych na terenie Krakowa, dr Jan Robel przekształcił Oddział Chemiczny w Instytut Ekspertyz Sądowych. Trzon zespołu Instytutu stanowili wówczas pracownicy Oddziału Chemicznego, jednak dość szybko dr Robel pozyskał wielu nowych współpracowników, zatrudnił między innymi: swojego studenta, młodego chemika Jana Markiewicza oraz sędziego Jana Sehna – późniejszych dyrektorów Instytutu.
Wspaniałą kartą w okupacyjnej historii Instytutu są badania dokumentów i tzw. depozytów PCK odnalezionych podczas ekshumacji ofiar zbrodni katyńskiej prowadzone przez dra Jana Zygmunta Robla w latach 1943–1944 wraz z zespołem pracowników Oddziału Chemicznego. Odpisy wyników przeprowadzonych wówczas badań dr Robel zabezpieczył i ukrył przed władzami hitlerowskimi, jak i sowieckimi, przekazując część z nich w 1944 r. do Londynu. To dzięki drowi Janowi Zygmuntowi Roblowi Instytut nie tylko przetrwał okres okupacji, nie przerywając na dłuższy czas swojej pracy, ale także mógł się odrodzić i rozwijać w wyjątkowo trudnych warunkach okresu powojennego.
Tuż po zakończeniu wojny współpracę z Instytutem Ekspertyz Sądowych rozpoczął Jan Sehn, obejmując w 1949 r. jego kierownictwo. Dostosował on działalność Instytutu do praktycznych potrzeb wymiaru sprawiedliwości, uzupełniając ją o szereg nowych kierunków badań. Instytut zawdzięcza mu nowe formy organizacyjne, obecną swoją siedzibę przy ul. Westerplatte 9 w Krakowie oraz dynamiczny rozwój na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych ubiegłego stulecia. Uzyskanie nowej siedziby pozwoliło nie tylko na wyposażenie jednostki w najnowocześniejszą wówczas aparaturę do badań, ale też na utworzenie biblioteki dla księgozbioru przechowywanego do tej pory w skrzyniach.
Pod kierownictwem prof. Sehna Instytut rozpoczął faktyczną i szerokądziałalność naukową – podjęto prace nad unowocześnieniem metod ekspertyzy chemiczno-toksykologicznej, opracowano wiele metod wykrywania i oznaczania trucizn. Ważną datą w dziejach IES był rok 1960, kiedy z inicjatywy ówczesnego Dyrektora ukazał się pierwszy zeszyt wydawnictwa Instytutu, „Z Zagadnień Kryminalistyki”. Prof. Jan Sehn zmarł nagle, 12 grudnia 1965 r. we Frankfurcie nad Menem, w przeddzień kolejnego procesu zbrodniarzy oświęcimskich, w przygotowaniu którego brał czynny udział. Wówczas kierownictwo objął Jan Markiewicz, a od 1966 r. Instytut Ekspertyz Sądowych nosi imię Prof. dra Jana Sehna.
W okresie kierowania Instytutem przez profesora Jana Markiewicza rozwinięto nowe obszary działalności, które nie były w nim wcześniej reprezentowane, a mianowicie utworzono Zakład Psychologii Sądowej oraz Zakład Badania Wypadków Drogowych. Z inicjatywy prof. Markiewicza reaktywowano również Pracownię Badania Pisma i Technicznej Ekspertyzy Dokumentów, dziś funkcjonującą jako Pracownia Badania Pisma Ręcznego i Dokumentów.
W roku 1992 dyrektorem IES został Aleksander Głazek. W dużej mierze dzięki jego talentom organizacyjnym i menedżerskim Instytut Ekspertyz Sądowych stał się instytucją znaną i poważaną nie tylko w kraju, ale i poza jego granicami. Dzięki jego staraniom krakowska placówka stała się członkiem Europejskiej Sieci Instytutów Nauk Sądowych (ENFSI), czynnie włączając się w rozległą aktywność poszczególnych grup roboczych oraz organizację licznych konferencji i seminariów. W uznaniu wysokich kwalifikacji i zasług Aleksander Głazek został wybrany na przewodniczącego Europejskiej Akademii Nauk Sądowych (1998–2000), a w 2003 r. został członkiem zarządu ENFSI. Dyrektor Głazek z Instytutem związany był aż do śmierci w 2009 roku. Mimo walki z chorobą, do ostatniej chwili starał się pomagać pracownikom w bieżących sprawach i pozostawał z nimi w kontakcie nawet wtedy, gdy nie mógł już przychodzić do Instytutu.
Do znaczącej zmiany statusu prawnego Instytutu doszło w roku powołania dr hab. Marii Kały na stanowisko dyrektora (2009). Wówczas IES przestał być jednostką naukowo-badawczą, a stał się państwową jednostką budżetową podległą Ministrowi Sprawiedliwości. Ta zmiana istotnie wpłynęła przede wszystkim na możliwość uzyskiwania środków finansowych na badania naukowe ze źródeł zewnętrznych – dopiero po kilku latach usilnych starań ze strony Dyrektor Marii Kały Instytut ponownie mógł zacząć ubiegać się o krajowe i zagraniczne granty naukowe. Mimo kryzysu finansowego panującego wówczas w Polsce i na świecie, w Instytucie utrzymano poziom inwestowania w nowoczesny sprzęt badawczy, a prowadzone na nim prace sprzyjały podwyższeniu jakości wydawanych przez IES opinii.
W roku 2018 dyrektorem Instytutu został dr hab. Leszek Wieczorek. Wówczas Instytut zaangażował się między innymi w prace nad nowym projektem ustawy o biegłych. Niewiele później, w roku 2019 kierownictwo nad Instytutem objął obecny Dyrektor – prof. dr hab. Dariusz Zuba. Początkowo pełnił on obowiązki dyrektora, jednocześnie pozostając dyrektorem do spraw naukowych Instytutu, natomiast 21 kwietnia 2021 roku nastąpiło oficjalne powołanie prof. Dariusza Zuby na stanowisko Dyrektora Instytutu. Warto zaznaczyć, że już w niedługim czasie od objęcia kierownictwa, Dyrektor podjął skuteczne kroki w celu wybudowania nowej siedziby Instytutu, która będzie mieściła się przy ulicy Śniadeckich 12 w Krakowie. Otwarcie tego budynku będzie stanowiło kolejny przełomowy moment w historii Instytutu Ekspertyz Sądowych.
Źródła:
• J. Kostrzewa, Przewodnicy po labiryncie. Dzieje Instytutu Ekspertyz Sądowych w latach 1929–2019, Kraków 2019
• D. Różycka, T. Borkowski, Dzieje Instytutu Ekspertyz Sądowych 1929–1979, Warszawa 1979.
