Komenda Miejska
Państwowej Straży Pożarnej
w Grudziądzu

Najstarszy dokument z dziedziny pożarnictwa miejskiego w Grudziądzu datuje się na 1760 rok tj. okres panowania w Polsce Króla Augusta II czyli 12 lat przed Pierwszym Rozbiorem Polski. W wyniku Pierwszego Rozbioru Prusy zagarnęły między innymi ziemie chełmińskie w tym miasto i powiat Grudziądz. Dnia 27 czerwca 1760 roku ukazał się regulamin pożarniczy dla miasta w formie 8 stronicowej książeczki opracowanej dość dokładnie i obejmował aspekty zapobiegawcze i gaśnicze dla miasta Grudziądza stosownie do tamtych czasów. Regulamin ten obowiązywał do chwili powstania Ochotniczej Straży Pożarnej w Grudziądzu. Do czasu powstania Ochotniczej Straży Pożarnej w Grudziądzu historia odnotowała kilka dużych pożarów i tak: do wielkiego pożaru doszło w 1341 roku i ponownie w 1345 roku, a w roku 1431 ogień pochłonął połowę miasta. W 1612 roku spłonęła wieża kościoła Farnego, a w 1659 roku w czasie szturmu wojsk polskich na broniących się Szwedów wybuchł potężny pożar i zniszczył niemal całe ówczesne miasto Grudziądz. Żywioł ominął Zamek, a w samym mieście ocalało tylko 15 kamienic i Kościół świętego Mikołaja.

Powstanie Ochotniczej Straży Pożarnej w Grudziądzu było procesem, w którym można zaznaczyć następujące etapy:

 1. etap - 30 lipca 1875 roku powstał pożar przy obecnej ulicy Wybickiego 30. Do tego pożaru przybył również ówczesny Nadburmistrz miasta Grudziądza Pan Pohlmann, który zauważył brak należytej organizacji przy tym pożarze.

2. etap - W związku z tym pożarem, w dniu 07 sierpnia 1875 roku Nadburmistrz skierował do Magistratu „memoriał”, w którym to domagał się utworzenia Zawodowej Straży Pożarnej w Grudziądzu.

3. etap – 07 września 1875 roku Magistrat proponuje Radzie Miejskiej utworzenie Zawodowej Straży Pożarnej z jednym plutonem z siedmioma strażakami.

4. etap – Rada Miejska przekazała powyższą sprawę do rozpatrzenia przez specjalną Komisję Rady Miejskiej. Komisja ta po kilku posiedzenia i sporach wydała w oparciu o lokalne warunki, zwłaszcza finansowe, decyzję przewidującą utworzenie Ochotniczej Straży Pożarnej w oparciu o pomoc społeczną i materialną mieszkańców Grudziądza. W związku z tym Komisja ta działając w imieniu Rady Miejskiej ogłosiła „Apel” zapraszając społeczeństwo grudziądzkie na zebranie konstytucyjne na dzień 12 lutego 1876 roku do hotelu pod „Złotym Lwem”. Dzień ten uważa się jako datę założenia Ochotniczej Straży Pożarnej w Grudziądzu, Zbigniew Otremba autor publikacji Grudziądz „Kronika dziejów miasta” wydawnictwo Regnum Gdańsk -1999 rok str. 39

5. etap – Faktyczne rozpoczęcie działalności OSP w Grudziądzu . Jest to dzień 28 lutego 1876 roku jako dowód tego faktu autor opracowania był w posiadaniu i przekazał miejskiej Komendzie Straży Pożarnej w Grudziądzu starą „Książkę Stanu Służby” Strażaka Ochotnika sprzed I Wojny Światowej. W tej książce znajdował się odcisk okrągłej pieczątki w języku niemieckim, o następującej treści (w wolnym tłumaczeniu) „Ochotnicza Straż Pożarna w Grudziądzu i data założenia (Begründet) – 28 luty 1876”

6. etap – Opracowanie przez tą samą komisję Rady Miejskiej na życzenie strażaków statutu dla OSP w Grudziądzu, który został zatwierdzony przez Magistrat w dniu 30 maja 1876 roku.

W myśl zatwierdzonego statutu Kierownictwo Straży to Komenda i Zarząd. Komenda składała się z Dyrektora, Ogniomistrza i Plutonowych. Pierwszym Komendantem został Karl Krupiński. Pierwsze ćwiczenia rozpoczęto już w marcu 1876 roku. Mundury drelichowe i hełmy strażacy nabywali na własny koszt. Do nowej organizacji strażackiej zgłosiło się z miejsca 50 członków i liczba ta wzrastała bardzo szybko, aby w maju ilość członków wzrosła do 149. OSP posiadała następujący sprzęt; dwie sikawki z wężami ssawnymi, jedną sikawkę zwykłą, jedną mniejszą, oraz siedem domowych, dwa beczkowozy, oraz jeden wóz do sprzętu gaśniczego. Co najmniej od 1890 roku na czele OSP stał Ferdynand Glaubitz – był Dyrektorem Komendy do 16 lutego 1921 roku. W 1909 roku wstąpił do OSP w Grudziądzu Leon Kaszewski – bardzo ważna postać w ochronie przeciwpożarowej w okresie międzywojennym, nie tylko dla naszego miasta ale i województwa.

         Wybuch I Wojny Światowej spowodował radykalną zmianę struktury pożarnictwa miejskiego. Straż Pożarna została w Grudziądzu zmilitaryzowana jako Wojskowo – Zawodowa i finansowana z budżetu wojskowego, a w związku z tym podlegała Komendantowi Wojennemu Miasta Grudziądza. Z powodu wysokich kosztów utrzymania Straży Pożarnej władze wojskowe dążyły do zaniechania finansowania Zawodowej Straży Pożarnej. W związku z tym powołano z końcem 1916 roku ponownie Ochotniczą Straż Pożarną.    Tymczasem przydzielony został do pomocy Dyrektorowi Komendy Ferdynandowi Glaubitz ze strony wojska, późniejszy Komendant – Polak Leon Kaszewski. Zdołał on wkrótce zjednać sobie szereg młodych ochotników – Polaków.

Z końcem I Wojny Światowej 1918 roku powracający z pola bitew dawniejsi członkowie OSP – przeważnie Niemcy – wstępują do niej ponownie i starają się wyprzeć z organizacji młodszych, a zwłaszcza Polaków, co im się też częściowo udaje. Jednocześnie notuje się w Grudziądzu walkę Polaków i ich dążenie do przyłączenia do macierzy, co znalazło swój właściwy odgłos również w łonie Ochotniczej Straży Pożarnej. Polacy zaczęli się coraz częściej skupiać i podkreślać swoją polskość.

Z chwilą przejęcia Grudziądza przez władze Polskie OSP z miejsca zajęła pozytywny stosunek wobec nowej rzeczywistości w mieście. W dniu wkroczenia Wojska Polskiego do Grudziądza, Straż Pożarna przysłużyła się dobitnie miastu, uczestnicząc i pilnując porządku podczas pochodu ludności, która głównymi ulicami udała się na rynek, aby przywitać żołnierzy polskich oraz ich sędziwego dowódcę – gen. Stanisława Pruszyńskiego.

Pierwszy samochód pożarniczy marki „Ford” OSP otrzymała w 1928 roku. Coraz lepsze wyposażenie techniczne Straży Pożarnej wymagało jednocześnie stworzenia jej korzystniejszych warunków lokalowych, tym bardziej, że dotychczasowa jej siedziba przy ul. Trynkowej (obecnie ul. M. C. Skłodowskiej) wskutek ciasnoty pomieszczeń i zlokalizowania w dzielnicy miasta gęsto zabudowanej uniemożliwiała unowocześnienie pomieszczeń strażackich. Pod koniec 1930 roku Ochotnicza Straży Pożarna przeniosła się do nowo wybudowanego budynku przy ul. J. Piłsudskiego 25/27. Odtąd Grudziądz należał do miast w Polsce, wyróżniających się posiadaniem tak nowoczesnej na owe lata remizy strażackiej. W 1930 roku zlikwidowano konne zaprzęgi w tutejszej Ochotniczej Straży Pożarnej. Należy też zaznaczyć, że z chwilą oddania do użytku nowej remizy strażackiej, wybudowano kompletną centralę alarmową marki „Siemens”.

Od 19.11.1934 roku - po wejściu w życie ustawy „o ochronie przed pożarami i innymi klęskami” rozpoczęły się rozmowy na temat powstania w Grudziądzu Zawodowej Straży Pożarnej. W wyniku przetargów powstało coś pośredniego, nie spotykanego w innych miastach, a mianowicie 01.08.1936 roku powstało Pogotowie Zawodowe przy Ochotniczej Straży Pożarnej w Grudziądzu. Ustalono następujący skład nowego Pogotowia: 1 komendant, 1 dozorca sygnalizacji alarmowej, 4 kierowców i 10 strażaków. Łącznie 16 ludzi, którzy rekrutowali się z członków miejscowej Ochotniczej Straży Pożarnej. Tok służby Pogotowia był następujący: obowiązywał system 12 godz. służby 12 godz. wolnego z tym, że I zmiana rozpoczynała służbę o godz. 5 i pełniła do godz. 17, natomiast II zmiana obejmowała służbę o godz. 8 do godz. 20. W ten sposób od godz. 5 do 8 było 8 strażaków, od 8 do 18 - 16 strażaków i ponownie od 18 do 20 było 8 strażaków. Od godz. 20 do 6 rano obsadzono służbę strażakami ochotnikami. Komendantem pogotowia został Bernard Bednarski.

Lata międzywojenne, charakteryzują się znacznym ożywieniem działalności OSP. Zakupiono dużo nowego sprzętu, zwiększyła się liczebność załogi. Bezpośrednio w latach poprzedzających rozpoczęcie II Wojny Światowej Straże Pożarne w Polsce, w tym i w naszym regionie były przygotowywane do działań na czas trwania wojny. W ramach tych przygotowań, Straże Pożarne miasta Grudziądza, ćwiczyły i szkoliły ludność, jak i własne jednostki w ramach ochrony przeciwlotniczej i przeciwgazowej.

01 września 1939 roku nastąpił wybuch II Wojny Światowej, natomiast 03 września wojska niemieckie zajęły miasto Grudziądz. W ślad za wojskiem pojawiły się specjalne oddziały Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa. Były to tak zwane grupy operacyjne, jedna z tych grup to grupa strażacka, która przybyła z Kwidzyna na czele z ogniomistrzem Rengerem, który został mianowany Komendantem Zawodowej Straży Pożarnej w Grudziądzu.

W II połowie stycznia 1945 roku (około 20 stycznia 1945 roku) wobec zaciskania się pierścienia wokół Grudziądza przez Armię Radziecką, niemiecki Komendant Straży Pożarnej Renger otrzymał zezwolenie władz na ewakuację ludzi i sprzętu na zachód. Ewakuowano strażaków Niemców i ich rodziny oraz cały sprzęt motorowy (samochody, motopompy i inny sprzęt). Ewakuowano samochody marki mercedes według ich nomenklatury LF 8 , LF 15, LF 25 , wóz wężowy i autodrabinę mechaniczną o wysięgu 25 metrów (LF to Löschfahrzeog, a 8 – 15 – 25 to wydajność motopomp lub autopomp).

         Przy opuszczeniu miasta Grudziądza przez niemieckiego Komendanta przekazał on całą władzę w ręce Mieczysława Zabrockiego.W chwili opuszczenia remizy obiekt był w stanie nienaruszonym, a w nim wszystkie urządzenia i reszta sprzętu gaśniczego, w tym jeden samochód gaśniczy. Sprzęt i obiekty przejęła Armia Czerwona, która totalnie zniszczyła obiekt oraz całość wyposażenia. Pierwsze piętro zostało spalone, południowa część remizy leżała w gruzach, a sprzęt wywieziono. Również wypalona była wieża ćwiczeń (wspinalnia) i zaplecze magazynowe.

Bezpośrednio po wyzwoleniu miasta Grudziądza spod okupacji hitlerowskiej, co nastąpiło 06 marca 1945 roku, a więc już następnego dnia, do miasta przybyła grupa operacyjna dla najszybszego zagospodarowania wyzwolonego miasta i zorganizowania odpowiednich jednostek administracji państwowej i samorządowej. W 1945 roku Straż Pożarna uzyskała najpierw samochód ciężarowy zastępczy z demobilu marki Krup. Był to samochód terenowy otwarty i lekko przystosowany dla potrzeb Straży Pożarnej. Drugim samochodem był samochód Dajmler – Benz, samochód złożony z różnych elementów i przystosowany do zadań straży.

Na podkreślenie zasługuje fakt włączenia się grudziądzkich strażaków również do innych czynności związanych z zaspokojeniem potrzeb miasta,              a wynikających z zakończenia wojny. Przede wszystkim zaangażowano Miejską Straż Pożarną do likwidacji na terenie miasta niemieckich napisów i ulokowanie polskich, w pierwszym zaś rzędzie polskich tablic z nazwami ulic. Grudziądzcy strażacy pomagali także w pracach przy budowie prowizorycznego mostu przez Wisłę. Odwadniano piwnice w budynkach państwowych i prywatnych i w tunelu Dworca PKP. Bardzo ważną pracą była akcja odminowania miasta, którą prowadził podoficer Henryk Rohn (z wojska pirotechnik). Nadal cenna była także pomoc strażaków w realizacji zadań aprowizacyjnych oraz transportowych, szczególnie zaś w zakresie przewozu chorych do szpitala miejskiego.

Ustawą powołana została Komenda Główna Straży Pożarnych jakourząd centralny, sprawujący kierownictwo nad całokształtem ochrony przeciwpożarowej w państwie. W jednostkach administracji państwowej powołano odpowiednio Wojewódzkie, Powiatowe i Miejskie Komendy Straży Pożarnych. W myśl kolejnej, wydanej rok później ustawy wymienione człony organizacyjne ochrony przeciwpożarowej zostały podporządkowane komórkom gospodarki komunalnej.

Spotęgowanie działalności w zakresie ochrony przeciwpożarowej na terenie miasta skłoniło władze wojewódzkie Straży Pożarnych w porozumieniu z Prezydiami Miejskiej i Powiatowej Rady Narodowej w Grudziądzu do powołania w 1951 roku dwóch samodzielnych odrębnych komend, tj. :

- Miejskiej Komendy Straży Pożarnych w Grudziądzu – z Komendantem ppor. poż. Mieczysławem Zabrockim i z siedzibą przy ul. Piłsudskiego 25/27

- Powiatowej Komendy Straży Pożarnych w Grudziądzu – z Komendantem st. ogn. Stanisławem Seroką z siedzibą w pierwszej kolejności przy ul. Solnej 7

01 maja 1952 roku na stanowisko Komendanta Powiatowego Straży Pożarnych w Grudziądzu mianowany został ppor. Zenon Gonkowski, który tą funkcję pełnił do 01.04.1955 roku w tym czasie Komenda Powiatowa została przeniesiona do gmachu przy ul. Piłsudskiego 25/27. Kolejnym Komendantem Powiatowym Straży Pożarnej był ppor. poż. Marian Bulski, funkcję tę pełnił od 01.04. 1955 do 05.1956 roku.

W okresie lat 60-tych Miejska Straż Pożarna wzbogaciła się o dalsze

3 samochody gaśnicze, a mianowicie w dniu 23 maja 1961 roku otrzymała beczkowóz Star 25, a w dniu 20 maja 1967 roku samochód gaśniczy Star 25 oraz w dniu 25 maja tegoż roku dalszy samochód gaśniczy Star 25.

Z dniem 01.07.1971 roku mjr poż. Mieczysław Zabrocki przeszedł na zasłużoną emeryturę, a funkcję Komendanta ale już Miejskiego objął mjr poż Zenon Gonkowski, natomiast funkcje Komendanta Powiatowego objął mjr poż. Jerzy Twardygrosz (nastąpił podział Komendy Powiatowej na Komendę Miejską i Powiatową). Nowy Komendant Miejski w pierwszym okresie swej działalności skoncentrował swe wysiłki w pierwszym rzędzie na poprawie bazy lokalowej oraz wyposażenia technicznego i socjalnego Komendy.

01 lipca 1975 roku nastąpiła likwidacja powiatów ziemskich. Utworzono Komendy Rejonowe Straży Pożarnych, a Komendantem Rejonowym został mianowany mjr poż. Gonkowski Zenon, natomiast mjr poż. Twardygrosz Jerzy został przeniesiony do Torunia na stanowisko Zastępcy Komendanta Wojewódzkiego Straży Pożarnych.

         W kwietniu 1980 roku Zawodową Straż Pożarną w Grudziądzu wizytował Komendant Główny Straży Pożarnych gen. poż. Zygmunt Jarosz. Wizyta związana była z oddaniem do użytku obiektu Komendy.  

Na początku lat 80 – tych Komendant Rejonowy Straży Pożarnych ppłk. poż. mgr Zenon Gonkowski podjął próbę wybudowania w południowej części miasta oddziału operacyjnego (obecnie JRG nr 2). W dniu 10 października 1984 roku powołano Komitet Budowy Remizy ( wymagały tego przepisy, bo remiza budowana była w tzw. „czynie społecznym”). Budowę rozpoczęto

w listopadzie 1984 roku, kamień węgielny wmurowano w dniu 21 marca 1986 roku .

         W dniu 31 stycznia 1987 roku po 43 latach służby przechodzi na emeryturę Komendant Rejonowy Straży Pożarnej w Grudziądzu ppłk. poż. mgr Zenon Gonkowski. Natomiast 01 lutego 1987 roku stanowisko Komendanta Rejonowego Straży Pożarnych w Grudziądzu obejmuje mjr poż. inż. Grzegorz Czepek.

         24.05.1987 roku odbyły się uroczyste obchody „Dnia Strażaka” związane z 50 - leciem Zawodowej Straży Pożarnej w Grudziądzu. Z tej okazji został wręczony ZSP sztandar, ufundowany przez grudziądzkie zakłady pracy, instytucje i społeczeństwo. Wręczenia dokonał przedstawiciel Ministra Spraw Wewnętrznych płk. poż. Krzysztof Wargenau, a sztandar odebrał ppłk. poż. Grzegorz Czepek.

         12.11.1988 roku została odsłonięta pamiątkowa tablica „Ku czci Kolegom poległym podczas pełnienia służby” Tablica umieszczona jest na budynku Komendy Rejonowej Straży Pożarnych w Grudziądzu.

         21.07.1989 roku odbyły się uroczystości związane z oddanie do użytku strażnicy Oddziału II ZSP na osiedlu Rządz. Komendanta Głównego Straży Pożarnych reprezentował mjr poż. Władysław Węgrzyn.

          Po wejściu w życie ustaw „O Państwowej Straży Pożarnej” oraz „O ochronie przeciwpożarowej” w dniu 01 lipca 1992 roku została powołana Komenda Rejonowa Państwowej Straży Pożarnej w Grudziądzu. Zadania tej Komendy zostały rozszerzone i w związku z tym od tego czasu rozpoczyna się najnowsza historia ochrony przeciwpożarowej w naszym regionie.

 

Powyższy materiał został przygotowany na podstawie opracowania sporządzonego przez ppłk. poż. Zenona Gonkowskiego.