Komenda Miejska
Państwowej Straży Pożarnej
w Rzeszowie

Fragmenty książki Rafała Białoruckiego 150 LAT STRAŻY POZARNEJ W RZESZOWIE (1872-2022)

 

1. Ochotnicza Straż Ogniowa (1872–1911)

W dniu 28 lipca 1872 r. Rada Miasta powołała Ochotniczą Straż Ogniową w Rzeszowie, dla której uchwalono statut. W paragrafie pierwszym statutu znajduje się następujący zapis: „Straż Ogniową w Rzeszowie zawiązuje się celem niesienia ratunku swym współobywatelom w wypadkach pożaru dla ochrony ich życia i mienia”. Statut precyzował, kto mógł zostać czynnym strażakiem. Podstawowym warunkiem przyjęcia był ukończony 16 rok życia. Dodatkowe przymioty ochotnika to silne zdrowie i wzorowe obyczaje. Z czterdziestu zapisanych członków utworzono 4 oddziały: ratunkowy, obsługi sikawek, dostarczania wody i bezpieczeństwa. Pierwszym naczelnikiem Ochotniczej Straży Ogniowej wybrano Stanisława Zarębę Skrzyńskiego (właściciel dóbr Staroniwa), jego zastępcą był Rudolf Unsinn (zegarmistrz). Naczelnik straży i jego zastępca był wybierany przez członków wszystkich oddziałów bezwzględną większością głosów na walnym zgromadzeniu. Wybór wymagał zatwierdzenia przez burmistrza. Służbowo straż podlegała naczelnikowi straży odpowiedzialnemu przed burmistrzem miasta za jej statutową działalność.

 

2. MIEJSKA ZAWODOWA STRAŻ POŻARNA W RZESZOWIE (1911–1939)

Rada Miasta uchwaliła 16 października 1911 r. utworzenie Miejskiej Zawodowej Straży Pożarnej w Rzeszowie. Miała się ona składać z naczelnika i 12 strażaków. Struktura organizacyjna przedstawiała się następująco: naczelnik, brandmistrz, nadpompier, 6 strażaków I klasy i 4 strażaków II klasy. Strażakami I klasy mogli być wyłącznie fachowi rzemieślnicy: stelmach, kowal, rymarz, stolarz, cieśla, ślusarz. Wcześniej 9 grudnia 1911 r. przyjęto do służby pompiera Wawrzyńca Zelichowskiego ze straży w Jarosławiu. Należy przypuszczać, że utworzenie Miejskiej Zawodowej Straży Pożarnej w Rzeszowie spowodowało rozwiązanie Ochotniczej Straży Ogniowej w Rzeszowie. W zbiorach Archiwum Państwowego w Rzeszowie brak również informacji na jej temat w późniejszych latach. Prawdopodobnie część strażaków ochotników zasiliła szeregi straży zawodowej. Powstanie Miejskiej Zawodowej Straży Pożarnej w 1911 r. skutkowało utworzeniem nowej siedziby dla rzeszowskich strażaków. Straż pożarna, była wcześniej złączona z policją miejską i dzieliła z nią pomieszczenie najpierw w ratuszu, a potem w budynku przy ulicy Mickiewicza 12. W 1913 r. magistrat zakupił na potrzeby służb miejskich ziemię przy placu Kilińskiego. Badacz dziejów Rzeszowa Franciszek Kotula odnotował, że władze miasta przeznaczyły dla straży pożarnej dom dla sierot i dzieci potrzebujących opieki. To kamienica nr 12 przy ulicy Mickiewicza. Według Gminnej Ewidencji Zabytków Miasta Rzeszowa została wybudowana jako schronisko dla sierot w 1849 roku. Kotula podaje, że dom ten został powstał z funduszy miasta na schronienie biednych sierot i ochronę małych dzieci. Składał się na dole z ośmiu przemurowanych, a na piętrze z ośmiu otwartych pokoi Obiekt został poświęcony 3 listopada 1853 roku. Schronisko było nazwane potocznie „Aichmilerówką” z racji jej inicjatora Johanna Aichmüllera, burmistrza Rzeszowa w latach (1848-1855). W latach 2003/2004 budynek został przebudowany i połączony z nowo-wybudowanymi obiektami handlowymi. Cały sprzęt Miejskiej Zawodowej Straży Pożarnej był przechowywany przy ulicy Mickiewicza 10.

 

3. RZESZOWSKA STRAŻ POŻARNA W LATACH 1939-1945

Agresja Niemiec hitlerowskich na Polskę w dniu 1 września 1939 r. oraz rozpoczęcie II wojny światowej postawił przed strażą pożarną w Rzeszowie nowe i trudne zadania. Do 7 września strażacy brali aktywny udział w obronie przeciwlotniczej. W budynku straży pożarnej mieściło się dowództwo służby przeciwpożarowej i przeciwgazowej. Straż brała udział w zwalczaniu pożarów powstałych po niemieckich nalotach (pierwsze samoloty Luftwaffe pojawiły się nad Rzeszowem już 1 września 1939 r.). Bomby spadły m.in. na szlaki komunikacyjne, transporty kolejowe. Rzeszów był ważnym węzłem kolejowym. Naloty niemieckie skupiły się na zabudowaniach dworca PKP oraz urządzeniach kolejowych. Sytuacja na froncie spowodowała ewakuację władz miejskich. Straż pożarna opuściła miasto w nocy z 7 na 8 września. Trasa ewakuacji prowadziła przez Krzemieniec do okolic Buczacza. W Krzemieńcu pozostawiono dwa samochody: De Dion Bouton i samochód cysternę Ursus Nr 2, a także motopompę przenośną. Natomiast pozostałe: Fiat 0A1, samochód rekwizytowy Nr 1 Ursus i samochód osobowy Fiat pozostawiono w Baryszu, powiat Buczacz.

 

4. STRAŻ POŻARNA W RZESZOWIE W LATACH 1945-1992

Począwszy od końca 1944 do lutego 1950 r. w Rzeszowie funkcjonowała Miejska Zawodowa Straż Pożarna, stanowiąca wydział Zarządu Miejskiego w Rzeszowie. Podległa bezpośrednio Prezydentowi Miasta Rzeszowa. Kierowana była przez komendanta. Funkcję tę pełnili w tym czasie kpt. poż. Stanisław Komorowski, a następnie kpt. Antoni Lebeda w latach 1947–1950. Wcześniej (1 lipca 1944 r.) dzięki brawurowej akcji rzeszowskich strażaków, udało się uratować samochody pożarnicze dla miasta. W dniu 5 lipca 1945 r. Stanisław Tkaczow Wojewoda Rzeszowski ustalił etaty dla straży pożarnej w Rzeszowie. Stan etatowy obejmował funkcje: 1 komendant (major), 1 zastępca komendanta (kapitan), 2 pracowników kancelarii, 3 telefonistów, 6 sierżantów pożarnictwa, 6 plutonowych, 18 kaprali (w tym 8 szoferów), 32 starszych strażaków oraz 14 strażaków (w tym 2 furmanów). Służba w podziale bojowym miała trwać 24 godziny. Straż pożarna w Rzeszowie była strażą III kategorii. Społeczeństwo Rzeszowa doceniło rolę i zasługi straży pożarnej podczas wojny. Powstał komitet organizacyjny, który na posiedzeniu 24 sierpnia 1946 r. postanowił ufundować i wręczyć jednostce nowy sztandar. Przewodniczącym komitetu był Stanisław Tkaczow, wówczas Minister Lasów w Tymczasowym Rządzie Jedności Narodowej premiera Edwarda Osóbki-Morawskiego. Uroczyste przekazanie sztandaru połączone z poświęceniem sprzętu strażackiego odbyło się na Placu Farnym w Rzeszowie 24 listopada 1946 r. Projekt sztandaru to działo artysty i malarza Bronisława Krygowskiego. Wykonany został przez Bronisława Pysza, hafciarza z Błażowej. Na nim znalazło się hasło: „BOGU NA CHWAŁĘ SPOŁECZEŃSTWU NA POŻYTEK”. Poświęcenia sztandaru dokonał ks. Michał Trybus. Minister Tkaczow oficjalnie przekazał sztandar na ręce komendanta Komorowskiego. Po nabożeństwie w Kościele Farnym wozy straży pożarnej noszące nazwy Błyskawica, Burza, Chmura, Piorun, Wicher, zostały poświęcone także przez ks. Trybusa.

 

5. KOMENDA REJONOWA PSP W RZESZOWIE (1992–1999)

W Rzeszowie utworzono Komendę Rejonową Państwowej Straży Pożarnej. Na jej czele stał Komendant Rejonowy, jako organ ochrony przeciwpożarowej oraz dwie Jednostki Ratowniczo-Gaśnicze. Jednostka Nr 1 zlokalizowana została przy ul. Mochnackiego 4, tu też znajdowała się Komenda Rejonowa PSP oraz Jednostka Nr 2 przy ulicy Hetmańskiej 120, na terenie ówczesnej Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego PZL Rzeszów. Komenda Rejonowa PSP w Rzeszowie funkcjonowała na obszarze miasta Rzeszowa oraz gmin Błażowa, Boguchwała, Głogów Małopolski, Krasne, Raniżów, Stary Dzikowiec, Świlcza, Trzebownisko i Tyczyn. Równocześnie z tworzeniem struktur Państwowej Straży Pożarnej, przystąpiono do tworzenia Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego. Do systemu włączono jednostki ochrony przeciwpożarowej spośród zakładowych straży pożarnych, zakładowych służb ratowniczych, gminnych zawodowych straży pożarnych, terenowych służb ratowniczych, ochotniczych straży pożarnych, a także innych jednostek ratowniczych.

 

6. KOMENDA MIEJSKA PSP W RZESZOWIE (1999–2009)

Koleje zmiany w strukturze i funkcjonowaniu Straży Pożarnej w Rzeszowie nastąpiły z początkiem 1999 r. Reforma administracyjna, która weszła w życie 1 stycznia 1999 r. zmniejszyła liczbę województw z 49 do 16, powołała do życia także nowe Województwo Podkarpackie składające się (w całości lub w części) z dotychczasowych województw tj. krośnieńskiego, przemyskiego, rzeszowskiego, tarnobrzeskiego i tarnowskiego. Reforma wymogła zmiany w strukturach Państwowej Straży Pożarnej. W Rzeszowie utworzono Komendę Miejską Państwowej Straży Pożarnej. Dwie Jednostki Ratowniczo-Gaśnicze zostały włączone w strukturę Komendy Miejskiej PSP, tracąc swą dotychczasową odrębność organizacyjną. Komenda Miejska PSP w Rzeszowie objęła swym zasięgiem obszar działania powiatów: rzeszowskiego grodzkiego miasta Rzeszowa i rzeszowskiego ziemskiego. Teren, który do tej pory składał się z 10-ciu gmin o powierzchni 983 km² i liczbie 278 tys. mieszkańców, został zwiększony do 15 gmin (w tym 2 gminy miejskie Rzeszów i Dynów) o powierzchni 1274 km² i liczbie 326 tys. mieszkańców. Większy obszar działania spowodował jednoczesny wzrost zagrożeń pożarowych i innych miejscowych zagrożeń. Gminy włączone do powiatu ziemskiego są typowo rolnicze, posiadają także kompleksy leśne o II stopniu zagrożenia pożarowego (gminy Głogów Małopolski, Kamień, Sokołów Małopolski). Zwiększenie powierzchni obszaru chronionego przyczynił się do zwiększenia zagrożeń związanych z wypadkami drogowymi i katastrofami komunikacyjnymi. Skład Komendy Miejskiej Państwowej Straży Pożarnej w Rzeszowie przedstawiał się następująco: wydział operacyjno-szkoleniowy, wydział organizacyjno-kadrowy i BHP, wydział finansów, wydział techniczny, wydział kwatermistrzowski, a także samodzielna sekcja ds. kontrolno -rozpoznawczych i spraw obronnych, JR-G Nr 1, JR-G Nr 2 (w jej ramach Posterunek Stały w Dynowie).

 

7. Komenda Miejska PSP w Rzeszowie (2010–2021)

Działalność operacyjna Komendy Miejskiej PSP w Rzeszowie dotyczy interwencji w zakresie likwidowania zagrożeń pożarowych i innych miejscowych zagrożeń. W strukturze komendy funkcjonują Jednostki Ratowniczo-Gaśnicze, których specjalistyczne grupy przeznaczone są do ratownictwa chemicznego, ekologicznego, medycznego, technicznego i wodnego a także walki z pożarami i innymi klęskami. Strażacy z KM PSP w Rzeszowie odpowiadają za sprawne funkcjonowanie Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego. Działają i współpracują z jednostkami administracyjnymi, w zakresie ochrony przeciwpożarowej i ratownictwa. Kierownictwo KM PSP uczestniczy w pracach Powiatowego i Miejskiego Zespołu Reagowania Kryzysowego. 17 października 2018 r. miała miejsce uroczystość wmurowania aktu erekcyjnego pod budowę Jednostki Ratowniczo-Gaśniczej Nr 3 Komendy Miejskiej PSP w Rzeszowie. Została ona zlokalizowana na terenie strefy ekonomicznej Rzeszów-Dworzysko w sąsiedztwie autostrady A4 oraz drogi ekspresowej S19 krzyżujących się na terenie Powiatu Rzeszowskiego. Celem budowy nowej strażnicy Rada Miasta Rzeszowa przekazała działkę, a Prezydent Miasta Rzeszowa zarządzeniem wydał pozwolenie na budowę strażnicy JRG Nr 3 w Rzeszowie. Akt erekcyjny został podpisany przez Wojewodę Podkarpackiego dr Ewę Leniart, Przewodniczącego Sejmiku Województwa Podkarpackiego Jerzego Cyprysia, Biskupa Rzeszowskiego Jana Wątrobę, Podkarpackiego Komendanta Wojewódzkiego PSP st. bryg. Andrzeja Babca, Wiceprezydenta Miasta Rzeszowa Andrzeja Gutkowskiego, Starostę Rzeszowskiego Józefa Jodłowskiego oraz Komendanta Miejskiego PSP w Rzeszowie bryg. Tomasza Barana, a następnie zamknięty w tubie i wmurowany w fundamenty przyszłej jednostki. Z dniem 1 listopada 2020 r. rzeszowscy strażacy pełnią służbę w Jednostce Ratowniczo-Gaśniczej Nr 3 w Rzeszowie. To wielofunkcyjny budynek składający się m.in. z części administracyjno-biurowej, podziału bojowego, hali garażowej, części magazynowo-warsztatowej, stacji obsługi ODO do przeglądów i konserwacji sprzętu ochrony dróg oddechowych i ubrań ochrony chemicznej, myjni samochodów pożarniczych, sali szkoleniowej, Sali edukacyjnej „Ognik” sprzyjającej kształtowaniu postaw i nawyków bezpiecznego zachowania wśród dzieci i młodzieży oraz komory dymowej niezbędnej do szkolenia strażaków z jednostek PSP i OSP8. Całość dopełnia obiekt wspinalni, na której zlokalizowano suszarnię węży, ściankę wspinaczkową oraz infrastrukturę niezbędną do ćwiczenia sportu pożarniczego. Hala garażowa na 12 stanowisk przeznaczonych na samochody ratowniczo-gaśnicze, samochody specjalne, łodzie, kontenery, przyczepy oraz inny sprzęt ratowniczy. Dodatkowo 4 stanowiska garażowe pełniące funkcje pomocnicze. Wartość inwestycji to ponad 17 mln zł. Jednostka Ratowniczo-Gaśnicza Nr 3 swoim zasięgiem obsługuje węzeł autostrady A4, drogę ekspresową S19 oraz północną część Powiatu Rzeszowskiego. Dodatkowo zabezpiecza strefę przemysłową Parku Naukowo Technologicznego Rzeszów-Dworzysko na terenie której powstają zakłady zwiększonego ryzyka oraz międzynarodowe lotnisko Rzeszów-Jasionka. W dniu 27 maja 2021 r. w Rzeszowie odbyły się Wojewódzkie Obchody Dnia Strażaka połączone z oficjalnym otwarciem Jednostki Ratowniczo-Gaśniczej Nr 3 w Rzeszowie.