Komenda Powiatowa
Państwowej Straży Pożarnej
w Braniewie

POŻARNICTWO NA ZIEMI BRANIEWSKIEJ

Tuż po zakończeniu II wojny światowej do zniszczonego Braniewa, w którym przebywają oddziały Armii Radzieckiej oraz liczni Niemcy, docierają pierwsi Polacy. Braniewo jest zniszczone w 80%, a tworzące się władze miejskie i powiatowe szybko zdają sobie sprawę, że w przywracanym do życia mieście i powiecie, nie ma komu gasić pożarów. Dlatego jeszcze w 1945 r. dążono do powołania w Braniewie jednostki ochrony przeciwpożarowej. W efekcie w 1946 r. powstała Ochotnicza Straż Pożarna w Braniewie.

Historia ochrony przeciwpożarowej w Braniewie sięga średniowiecza i przez wieki była ona dobrze zorganizowana, niejednokrotnie ratując miasto przed pożarami. Przedwojenna, powołana w 1890 r. niemiecka OSP (Freiwillige Feuerwehr Braunsberg) funkcjonowała przy obecnym Pl. Strażackim 2, czyli współczesnej siedzibie PSP i OSP. Jest więc to miejsce z wieloletnią tradycją. Powojenna ochrona przeciwpożarowa zaczęła się w Braniewie w 1946 r. od powołania Ochotniczej Straży Pożarnej w Braniewie.

 W wyniku działań władz miejskich i powiatowych chcących zapewnić bezpieczeństwo mieszkańcom, zorganizowała się w mieście grupa ludzi, którzy podjęli się zadania powołania jednostki Ochotniczej Straży Pożarnej. W dniu 20.02.1946 r. w mieście powstaje Ochotnicza Straż Pożarna, z następującymi władzami: Adolf Czyżewski - Prezes, Józef Kłos - Wiceprezes, Stanisław Armista - Naczelnik, Józef Kowalczyk - Sekretarz, Jan Ługowski - Skarbnik, Henryk Armista - Gospodarz, Antoni Wiśniewski - Członek Zarządu. Jednostka ma swoją siedzibę przy ul. Kościuszki 78, gdzie ma przydzieloną świetlicę i starą stodołę jako remizę. Pierwszy wyposażeniem było 12 wiader. W wyniku poszukiwań na terenie wsi Ronin odnaleziono w stogu ręczną sikawkę przystosowaną do zaprzęgu konnego, którą przetransportowano do Braniewa i uruchomiono. Na marginesie, takie „odnajdywanie” sprzętu w terenie, wówczas nie było niczym nadzwyczajnym, np. mocno zdekompletowany samochód gaśniczy Magirus, z „wielkim trudem ściągnięty” spod Braniewa w grudniu 1945 r., stał się „łupem” Miejskiej Zawodowej Straży Pożarnej w Olsztynie. Sprzęt OSP uzupełniły węże i prądownice odnalezione w Braniewie, a alarm ogłaszano początkowo za pomocą trąbki tzw. sygnałówki, następnie ręcznej syreny i w końcu zamontowanej na remizie syreny elektrycznej. Jednostka ćwiczyła na terenie byłej spalonej remizy, gdzie wkrótce Urząd Miasta przydzielił budynek mieszkalny przy Pl. Strażacki 6 (rozebrany w latach 70-tych XX w.), który zagospodarowano na potrzeby OSP. Na parterze była świetlica i pomieszczenia gospodarcze, a na piętrach mieszkania dla strażaków. Na remizę przydzielono garaż na terenie Garbarni przy ul. Kościuszki i tu przeniesiono sikawkę, sprzęt i zamontowano syrenę. Jednostka szybko osiągnęła stan 40 członków.

W tym czasie w Starostwie Powiatowym powołany został Powiatowy Inspektorat Pożarniczy, którym kierował ppor. poż. Zygmunt Kosicki. W 1947 roku OSP Braniewo gasi przy pomocy sikawki groźny pożar w Gminnej Spółdzielni Samopomoc Chłopska przy ul. Kościuszki, pożar dworca kolejowego PKP oraz po stronie ZSRR, gdzie palił się duży majątek.  Plagą są pożary traw, nieużytków oraz detonacje amunicji pozostałej po działaniach wojennych. W październiku 1947 r. straż otrzymuje motopompę Silesia, tzw. „zerówkę” o wydajności 400 l/min przydzieloną z Zarządu Wojewódzkiego ZOSP w Olsztynie. Pierwszym przeszkolonym motopompistą w Ośrodku Szkolenia w Ostródzie jest dh Jerzy Porowski, późniejszy Komendant Powiatowy Straży Pożarnych w Braniewie. Środkiem lokomocji był w tym czasie zarekwirowany poniemiecki samochód ciężarowy, natomiast w nocy dalej służyła konna sikawka, na którą ładowano motopompę. Wraz z otrzymaniem coraz większej ilości sprzętu, Urząd Miasta zatrudnił pierwszego etatowego pracownika straży pożarnej -konserwatora sprzętu, którym z dniem 1.03.1948 r. został dh Jan Wiśniewski. Przystąpiono też do remontu wspinalni na Pl. Strażackim.

We wrześniu 1948 r. na wyposażenie straży weszły drabina tzw. Szczerbowskiego, a w wiosną 1949 r. motopompa Worthington Simpson ARP250 o wydajności 800 l/min przewożona na przyczepie (prawdopodobnie używano też motopomp DKW i Triumph) wraz z nowymi wężami ssawnymi i tłocznymi. Powiatowa Rada Narodowa wiosną 1949 r. przydzieliła samochód ciężarowy, a w październiku 1949 r. straż otrzymuje samochód Fordson, do którego dostosowano motopompę Simpson. Kierowcą został dh Jerzy Porowski. W 1949 r. zapadła decyzja o wybudowaniu na miejscu spalonej poniemieckiej remizy nowej siedziby przy Placu Strażackim. Strażacy uczestniczą w pracach porządkowych i ziemnych, a ostatecznie budowę ukończono w 1952 r. Jednostka w celu zgromadzenia funduszy zorganizowała zabawy strażackie, z których dochód przeznaczano na remont remizy. Ochotnicy byli jedną z najaktywniejszych organizacji społecznych w Braniewie. W lipcu 1948 r. podjęto uchwałę o utworzeniu fundacji sztandaru OSP, a uroczyste wręczenie odbyło się w dniu 15.05.1949 r. Sztandar ten w 1963 r. ze względu na znajdujący się na nim wizerunek św. Floriana zastąpiono nowym „typowym”, ale obecnie ten historyczny sztandar z 1949 r.  znajduje się w siedzibie jednostki.

W latach 1947-1949 rozpoczynają działalność kolejne jednostki OSP na terenie całego powiatu braniewskiego.

W 1947 r. powstaje OSP Orneta, dla której remizę zorganizowano w budynku przy ul. Mickiewicza. Pierwszym sprzętem była sikawka ręczna z wyposażeniem, a następnie motopompa Leopolia PO1, ostatecznie dostosowano do potrzeb straży radziecki samochód ciężarowy ZIS.

W tym samym 1947 r. zorganizowana zostaje OSP Frombork, która posiadała tymczasowe pomieszczenie na sprzęt oraz motopompę o wydajności 800 l/min., przewożoną wyznaczonym zaprzęgiem konnym. Dopiero w latach 50-tych OSP otrzymała typowy samochód pożarniczy GM-8 Star 20 w darze od mieszkańców Warszawy.

Również w 1947 r. powstaje OSP Pieniężno. Sprzęt z braku remizy przetrzymywany był w różnych pomieszczeniach, ostatecznie przydzielono budynek gospodarczy przy ul. Królewieckiej. Pierwszym sprzętem była odnaleziona w okolicach Głębocka ręczna sikawka, a następnie przydzielona motopompa M-400. W 1948 r. z własnych funduszy zakupiono samochód Ford (lub Fordson), który na jakiś czas trafił do Braniewa, a następnie Dodge. Oba pojazdy pozyskano z demobilu wojskowego.

W 1948 r. powstaje OSP Płoskinia. Pierwszą siedzibą było pomieszczenie przy budynku Urzędu Gminy. Sprzęt gaśniczy to początkowo 4-osobowa sikawka ręczna z wyposażeniem, a od 1950 r. motopompa Leopolia PO2.

W 1948 r. powstaje OSP Lelkowo. Pierwszym sprzętem interwencyjnym była motopompa ze sprzętem przewożona wozem konnym, a w późniejszym okresie przydzielono samochód gaśniczy GM-8 Star 20.

W 1949 r. organizuje się OSP Lechowo. Pierwszym wyposażeniem była ręczna sikawka odnaleziona w Plutach i przewożona wozem konnym. Dopiero w 1954 r. Komenda Wojewódzka Straży Pożarnych przydzieliła motopompę Leopolia PO1.

W pierwszych latach powojennych powstało łącznie kilkanaście jednostek OSP, które przeważnie rozpoczynały działalność od zabezpieczenia pozostałego po Niemcach sprzętu pożarniczego. Dopiero później wraz z organizacją ochrony przeciwpożarowej na terenie kraju, województwa, wreszcie powiatu zaczęły się planowe przydziały sprzętu, początkowo z dostaw UNRRA, a następnie z krajowej produkcji.

Sytuacja zmieniła się w 1950 r., gdy na mocy uchwalonej przez Sejm PRL ustawy z dnia 4.02.1950 r. o ochronie przeciwpożarowej, powołano z dniem 1.04.1950 r. Komendę Powiatową Straży Pożarnych w Braniewie i odpowiednik zawodowej straży pożarnej, tj. Pogotowie Zawodowe Straży Pożarnej - PZSP. Straż zawodowa liczyła początkowo 9 strażaków, a pierwszym Komendantem Powiatowym i jednocześnie dowódcą PZSP został por. poż. Tadeusz Milanowski. Pierwszym samochodem używanym przez PZSP był przejęty z OSP Braniewo, a pozyskany z dostaw UNRRA samochód Fordson z motopompą Simpson. W 1952 r. otrzymano fabrycznie nowy pierwszy samochód gaśniczy Star 20.

 

Jeszcze pod koniec 1949 r. rozpoczyna się budowa nowej remizy w miejscu spalonej przedwojennej przy Pl. Strażackim 2. W pracach czynnie uczestniczą strażacy PZSP i OSP Braniewo. Wiosną 1952 r. siedziba PZSP została przeniesiona do nowo powstałego obiektu, w którym Pogotowie Zawodowe posiadało 2 budynki. W nowym budynku wybudowanym w miejscu przedwojennej drewnianej remizy znalazły się 2 garaże bojowe i pomieszczenia magazynowe, natomiast dyżurka dyspozytora, pomieszczenia socjalne i pomieszczenie mieszkalne powstały w przedwojennym budynku mieszkalnym. W ocalałej z pożogi wojennej wspinalni umieszczono suszarnię na węże. W budynku Pl. Strażacki 6 mieściła się siedziba OSP i mieszkania strażaków, dlatego nowa siedziba była wykorzystywana również przez OSP Braniewo, z którą zawodowcy odbywają wspólne ćwiczenia. Jednak wraz z powstaniem PZSP działalność OSP coraz bardziej skupia się na zajęciach szkoleniowych, kulturalno-oświatowych i pracy z młodzieżą, bowiem w maju 1952 r. powstaje pierwsza drużyna młodzieżowa. W 1955 r. PZSP otrzymuje drugi nowy pojazd Star 20 w wersji GA-16. Ponadto używa terenowego GAZ-67 i motopomp polskiej produkcji Leopolia.

W latach 1952-1955 stanowisko komendanta piastował asp. Marian Ledziński, który wcześniej był komendantem powiatowym w Giżycku. Ten komendant odebrał w kwietniu 1952 r. dla PZSP pierwszy samochód gaśniczy Star 20 N-71 GM-8 i jemu przypisuje się następujące motto oddające istotę działania strażaków: "Ogień musi być posłuszny człowiekowi w dobroczynnym działaniu i jako znak życia i śmierci na ziemi". W tym czasie komenda zwiększyła swoje szeregi do 3 etatów. Na wyposażeniu Pogotowia Zawodowego są w 1954 r. 2 samochody bojowe. W 1955 r. na stanowisko komendanta powołany został asp. Stefan Lany, który jednak dość szybko odszedł do Komendy Miejskiej w Krakowie.

W latach 1955-1957 komendantem został absolwent Oficerskiego Technikum Pożarniczego w Poznaniu asp. Jerzy Porowski, który zaczynał służbę w OSP Braniewo, a następnie od 1950 r. był kierowcą PZSP. Ze stanowiska odszedł do KWSP Olsztyn, w latach 1958-1961 był Komendantem Powiatowym w Kętrzynie, a następnie pracownikiem Komendy Głównej Straży Pożarnych. W pierwszych latach funkcjonowania Komendy Powiatowej miała miejsce znaczna rotacja kierownictwa, a były okresy, że funkcję komendanta czasowo pełnił ogn. Jan Wiśniewski. W latach 1957-1963 stanowisko komendanta pełnił st.asp. Zbigniew Polisiakiewicz, który następnie w latach 1963-1967 był komendantem powiatowym w Wejherowie, a w latach 1981-1990 Komendantem Wojewódzkim Straży Pożarnych w Gdańsku. W skład komendy wchodzili wówczas: Jan Wiśniewski, Jan Nowiński, Jerzy Rajewicz (w latach 1965-1968 komendant powiatowy w Piszu).

Siedziba Komendy ulegała zmianie z Prezydium Powiatowej Rady Narodowej, przeniosła się do pomieszczeń przy ul. Kościuszki a później do tymczasowego budynku przy Pl. Strażackim (4 pomieszczenia). Komendzie podlegało również kilkanaście jednostek OSP, w tym: Braniewo (1946), Orneta (1947), Frombork (1947), Pieniężno (1947), Płoskinia (1948), Lelkowo (1948), Lechowo (1949) i inne. W 1955 r. odbywają się pierwsze powiatowe zawody sportowo-pożarnicze, w których zwycięża OSP Braniewo, zawody od tej pory odbywają się co 1-2 lata. Na początku lat 50-tych powstają kolejne jednostki OSP na terenie powiatu, a są to: OSP Pluty (1950), OSP Jędrychowo (1950), OSP Wielkie Wierzno (1950), OSP Wilczęta (1952), OSP Gładysze (1952) i ZOSP Wytwórnia Pasz Pieniężno (1955). Jednostki OSP początkowo wykorzystują prowizoryczny sprzęt, w tym często zaprzęgi konne, jednak w 1959 roku na terenie powiatu funkcjonuje 14 jednostek OSP, coraz lepiej wyposażonych w samochody gaśnicze i motopompy. Kierowcy w części jednostek OSP pełnili służbę na etatach w Komendzie Powiatowej Straży Pożarnych. Na początku lat 60-tych tworzy się również tradycja organizowania z okazji Dni Ochrony Przeciwpożarowej (od 1990 r. z okazji Dnia Strażaka.) przez zawodowców i ochotników z Braniewa, wspólnego capstrzyku i przejazdu samochodami pożarniczymi ulicami miasta, która trwa do dnia dzisiejszego.

W Pogotowiu Zawodowym rozpoczynali służbę późniejsi długoletni zasłużeni strażacy zawodowi, m.in.: Witold Kasperowicz (1960-1973), Medard Witkowski (1960-1992), Jan Maszkowski (1960-1979) i Roman Gruba (1961-1984). Od 1 stycznia 1963 r. weszły w życie znowelizowane przepisy dotyczące ochrony przeciwpożarowej kraju. Od tego czasu ochrona ppoż. podlegała ministrowi spraw wewnętrznych i prezydiom rad narodowych. Natomiast zlikwidowane zostało Pogotowie Zawodowe Straży Pożarnej i zastąpione Zawodową Strażą Pożarną na czele z Komendą Powiatową Straży Pożarnych.

Opracował: mł. bryg. w st. spocz. Wojciech Jaroszek były Zastępca Komendanta Powiatowego PSP w Braniewie