Komenda Powiatowa
Państwowej Straży Pożarnej
w Jarocinie

KORZENIE

Początki zorganizowanej ochrony przeciwpożarowej w powiecie jarocińskim wiążą się z powstaniem Ochotniczej Straży Pożarnej w Jarocinie. Zebranie założycielskie odbyło się z inicjatywy ówczesnego burmistrza Magnusa Goldenringa 14 lipca 1887 roku, a pierwszym naczelnikiem został Moldenhauer. Utworzenie OSP podyktowane było potrzebą ochrony mienia mieszkańców dynamicznie rozwijającego się miasta. W walce z pożarami nie wystarczały już działania doraźne od przypadku do przypadku. Straż pożarna opierała swoją działalność na ofiarności i umiejętnościach strażaków wspomaganych specjalistycznym sprzętem.

KLĘSKI ŻYWIOŁOWE

Przed powstaniem straży pożary należały do szczególnie groźnych klęsk żywiołowych. Najbardziej niszczące były pożary w dawnych miastach o zwartej, drewnianej zabudowie. Ogień rozprzestrzeniał się tam niezmiernie szybko i obejmował całe ulice, a próby gaszenia na niewiele się zdawały. Pastwą płomieni padał nieraz cały dobytek mieszczan. W historii Jarocina jako tragiczny zapisał się pożar z 1773 roku, który strawił miasto wraz z kościołem i ratuszem. O rozmiarach zniszczeń świadczy fakt, że cztery lata po pożarze w mieście zamieszkiwało zaledwie 30 mieszczan „osiadłych”.

PRZECIWDZIAŁANIE POŻAROM

Straty powodowane przez ogień skłaniały władze miejskie by organizować ludzi i sprzęt do gaszenia pożarów. Już w 1664 roku dziedzic i burmistrz Jarocina wyznaczyli cztery osoby, które pod karą grzywny miały być pilnymi do obrony i do wożenia wody. Z 1799 r. zaś pochodzi umowa zawarta między właścicielem miasta a mieszkańcami zapewniająca, że dla sprawienia drabiów ogniowych dziedzic obiecuje dać mieszczanom drzewo z boru bez zapłaty. W XIX wieku ochrona przeciwpożarowa przybrała formy usankcjonowane prawem. Przedstawiając dane o powiecie pleszewskim, do którego należała duża część późniejszego powiatu jarocińskiego, Królewski Radca Ziemiański Gregorovius w 1858 r. pisał: stosunki stowarzyszenia ogniowego w Wielkim Księstwie Poznańskim zasadzają się na regulaminie z dnia 5 Stycznia 1836 r. i na dodatkowym prawie z dnia 6 Czerwca 1853. Kierownictwo tychże stosunków w powiecie powierzone jest Radcy ziemiańskiemu, któremu Burmistrzowie i Kommissarze obwodowi powiatu assystują. Wszystkie budynki były wówczas ubezpieczone od ognia, a powiat posiadał na własność 14 sikawek między innymi w Chociczy, Golinie, Klęce, Kotlinie, Mieszkowie, Panience, Sławoszewie i Witaszycach. Każda sikawka była wyposażona w puszory na dwa konie, dyszel, mosiężną rurę, dwa konopne węże z mosiężnymi śrubami do przykręcania, toporek, nóż, młotek, obcęgi, klucz śrubowy. Sikawki posiadały także miasta. Np. w 1842 roku H. Kennemann ofiarował 100 talarów na sprawienie wielkiej sikawki dla Nowego Miasta, a w 1869 roku Magistrat Jarocina za 175 talarów zakupił sikawkę w Zakładach H. Cegielskiego w Poznaniu.

POWSTANIE STRAŻY POŻARNYCH

W drugiej połowie XIX wieku powstawały straże pożarne w różnych miastach Wielkopolski, np. straż w Ostrowie (1867), Pleszewie (1881) czy Koźminie (1884). W 1887 roku, podobnie jak w Jarocinie, zorganizowano straż w Gnieźnie. Warto też odnotować, że po wielkim pożarze miasta w 1861 roku powstało Stowarzyszenie Ogniowe w Żerkowie, które w 1904 roku przekształcone zostało w Ochotniczą Straż Pożarną. Jarocińska OSP od początku swego istnienia wspomagana była przez władze miejskie i właścicieli dóbr ziemskich z okolicy. Miasto przekazało kilka drewnianych beczek do wody i dwie używane sikawki oraz kwotę 400 marek na zakup sprzętu, a na nową sikawkę 200 marek ofiarował właściciel dóbr jarocińskich Hugo von Radolin. Pieniądze przekazali również właściciele pobliskich majątków w Górze, Hilarowie i Witaszycach. Pierwsze lata działalności OSP związane były z wyposażaniem w mundury i nowy sprzęt oraz szkoleniami strażaków. W 1909 r. zaczęto budować strażnicę. Udział w akcjach gaszenia pożarów niósł zagrożenie dla zdrowia i życia. W 1892 r. w płomieniach domu w Jarocinie zginął strażak Emil Hubert, a dwaj inni ulegli groźnym wypadkom w latach 1903 i 1910. Do odzyskania przez Polskę niepodległości jarocińska straż nosiła nazwę Freiwillige Feuerwehr, ale wśród członków bardzo liczną grupę stanowili Polacy. 1 stycznia 1919 roku odbyła się uroczystość oficjalnego przejęcia miasta i powiatu pod zarząd polski, w której uczestniczyła również jarocińska OSP. 21 stycznia 1920 roku powstał Wielkopolski Związek Straży Pożarnych. Straż z Jarocina była jedną z 58 ochotniczych straży województwa poznańskiego, które utworzyły ten Związek, a jej członek druh Preisler wybrany został skarbnikiem.

ŚRODKI NA DZIAŁALNOŚĆ

Środki na działalność pochodziły z bardzo różnych źródeł. W 1922 roku np. Rada Miejska wyasygnowała 200 tys. marek polskich, a rok później Wydział Powiatowy przekazał 1.000.000 mkp. W uzupełnianiu sprzętu przeciwpożarowego uczestniczyło też Krajowe Ubezpieczenie Ogniowe w Poznaniu, które pokrywało 40% ceny kupna. Dużą aktywność wykazali sami strażacy, organizując przedstawienia teatralne i zabawy oraz urządzając tzw. „Dzień kwiatka”.

OCENA I KONKURS

Wysoka ocena jarocińskiej OSP sprawiła, że została ona wytypowana do udziału w ćwiczeniach konkursowych na Pierwszym Wielkopolskim Zjeździe Straży Pożarnych w Poznaniu w 1924 roku i na zjeździe krajowym we Lwowie w roku następnym. Liczni strażacy z Jarocina znaleźli się w gronie zasłużonych członków Wielkopolskiego Związku Straży Pożarnych. W wykazie za lata 1923-1926 np. na 9 osób, którym przyznano medale za dzielność i odwagę było 4 Jarociniaków, a na 10 posiadających medale za ratowanie ginących było 3 strażaków z Jarocina.

PODZIAŁ ORGANIZACYJNY

Organizacyjnie straże pożarne województwa poznańskiego podzielono na Okręgi. W 1927 roku było ich 33. W zasadzie pokrywały się one z obszarem powiatów. Do Okręgu IX należały straże z Jarocina, Witaszyc, Racendowa, Żerkowa, Cielczy, Łuszczanowa, Mieszkowa i Wilkowyji a także 82 straże obowiązkowe gmin i obszarów dworskich. Jarocińska OSP odgrywała w nim rolę wiodącą.

W 1924 roku np. zorganizowała ona Okręgowy Zjazd Strażaków, a w roku następnym pięciodniowy kurs dla 44 naczelników straży wiejskich. Jarocińscy strażacy dominowali też w zarządzie okręgu. W drugim dziesięcioleciu międzywojennym zakres działalności OSP w Jarocinie poszerzył się o prowadzenie szkoleń przygotowujących do obrony przeciwlotniczej i przeciwgazowej. W 1937 roku np. przeszkolono 100 osób, a ostatni kurs odbył się tuż przed wojną, w sierpniu 1939 roku.

II WOJNA ŚWIATOWA

W czasie II wojny światowej jarocińska straż działała w zupełnie innych warunkach. Na początku 1940 roku okupant zarekwirował polskim strażakom mundury i zwolnił ich ze służby. Członkami straży zostali wyłącznie Niemcy. W czasie dużego pożaru fabryki mebli w Jarocinie okazali się oni nieprzygotowani do walki z ogniem. Fabryka spłonęła i ponownie w szeregi strażaków powołano Polaków. Była to służba bardzo trudna. Trzy razy w tygodniu przeprowadzano ćwiczenia a w niedziele pracowano przy kopaniu rowów i zbiorników wodnych. 24 stycznia 1945 roku Jarocin został wyzwolony spod okupacji hitlerowskiej. Krótko po tym przystąpiono do reaktywowania OSP. 2 lutego odbyło się zebranie dawnych członków, powołano nowy zarząd i zwrócono się do władz o rejestrację Ochotniczej Straży Pożarnej miasta Jarocina. Przystąpiono też do gromadzenia sprzętu częściowo utraconego w czasie wojny. W połowie lutego zrodziła się też inicjatywa utworzenia Powiatowej Komendy Straży Pożarnych. Została ona powołana do życia zarządzeniem Starosty 8 kwietnia 1945 roku i obejmowała nadzór nad ponad 100 strażami w powiecie. Komendantem został członek jarocińskiej OSP Marian Przybylski, a po jego śmierci Edmund Rydlewski.

PODSUMOWANIE

Ponad pięćdziesięcioletnia działalność odrodzonej w 1945 roku OSP przybierała różne formy. Najważniejszą była bezpośrednia walka z pożarami. W pierwszych latach powojennych strażacy jarocińscy wyjeżdżali przeciętnie do 15 pożarów w roku. Historia jarocińskiej straży pożarnej szerzej omówiona została w jednodniówkach wydanych w 1928, 1957 i 1987 roku z okazji jubileuszy. Tutaj trzeba podkreślić, że od momentu powstania OSP w Jarocinie i innych miejscowościach powiatu, ich działalność opierała się na pasji społecznikowskiej ich członków. Do końca lat 40-tych Ochotnicze Straże Pożarne były jedynymi organizacjami do walki w pożarami w regionie. Później zaczęto tworzyć straże w większych zakładach pracy i w Jednostce Wojskowej. W 1952 roku powołano Zawodowe Pogotowie Przeciwpożarowe zlokalizowane w strażnicy OSP. Od 1973 zaczęła działać Zawodowa Straż Pożarna i przez kilka lat wypracowano formy współdziałania ze strażami społecznymi. W 1977 np. OSP w Jarocinie uczestniczyła w gaszeniu 14 pożarów, wielokrotnie uzupełniając działania straży zawodowej.