Historia straży pożarnej nierozerwalnie związana jest z powstawaniem organizacji strażackich na terenie Królestwa Polskiego w drugiej połowie XIX wieku. Prekursorem pożarnictwa był Andrzej Frycz Modrzewski, który jako pierwszy podjął próbę powszechnego uregulowania zagadnień ochrony przeciwpożarowej w traktacie Commentatoriorum de republica emendanta libri quinque (O poprawie Rzeczypospolitej księga czwarta), wydany po raz pierwszy w 1551 r.
Sprawom ochrony przeciwpożarowej Modrzewski poświęcił w tym traktacie dwa rozdziały: O uwarowaniu pożogi i o gaszeniu oraz O rządcach, albo o dozorcach domów i budowaniu. Postulował w nich miedzy innymi konieczność używania odpowiednich materiałów do konstruowania wszelkich budowli.
Ponadto, wskazywał konieczność powszechnego udziału wszystkich mieszczan w razie wybuchu pożaru oraz podkreślał przymus posiadania przez wszystkich mieszczan konkretnych narzędzi, które mogą być używane do gaszenia pożaru. W dalszej części traktatu pisał również o organizacji ochrony przeciwpożarowej, do której powinni należeć mieszczanie wybierani przez daną społeczność. Mieli oni składać przysięgę zobowiązującą do ochrony ludności w razie pożogi oraz innych niebezpieczeństw. Swoją funkcję mieli sprawować dożywotnio.
Pierwszą strażą ogniową na terenie województwa łódzkiego była zorganizowana grupa pożarowa w Wolborzu. Fakt ten potwierdza dokument pochodzący z roku 1805, znajdujący się w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie.
Jako jedna z pierwszych została założona straż w Zgierzu - 16 listopada 1874 r. z inicjatywy Adolfa Mayerhofa. W 1881 r. straż liczyła 139 członków, z tego należało do straży 55 posiadaczy domów i fabryk oraz 55 członków różnych rzemiosł i 9 robotników fabrycznych. Na czele straży stali: K. A. Mayerhof, który został naczelnikiem organizacji.
Również w Łęczycy działała ochotnicza straż ogniowa, założona w 1875 r. z inicjatywy ówczesnego komisarza włościańskiego Rudolfa von Stendera oraz lekarza Augustyna Thugutta, którzy opracowali też projekt ustawy i regulamin dla straży. Pierwsze zebranie organizacyjne odbyło się w kwietniu tegoż roku pod przewodnictwem burmistrza miasta K. Witkowskiego. W 1881 r. w szeregach łęczyckiej straży zorganizowanych było 139 członków czynnych oraz 200 członków honorowych.
Kolejnym miejscem powstania Ochotniczej Straży Ogniowej 26 października 1875 r. był Sieradz. Powstała ona dzięki dużemu zaangażowaniu dr J. Stanisławskiego i miejscowego obywatela F. Dębickiego. W 1879 r. straż wybudowała obszerną szopę murowaną dla przechowywania narzędzi ogniowych oraz dwupiętrową strażnicę. Straż dzieliła się na 5 oddziałów, których członkowie nosili bluzy płócienne przepasane skórzanymi pasami i kaski skórzane z herbem miasta Sieradza.
W 1876 r. obywatele Tomaszowa zorganizowali zebranie, na którym odbyło się powołanie zarządu straży. Ustawa straży tomasowskiej zatwierdzona została przez generała - gubernatora warszawskiego w dniu 13 listopada 1878 r. Początkowo do straży zgłosiło się około 200 członków czynnych, z czasem jednak zarząd uznał, za niemożliwe przeszkolenie i kierowanie tak duża liczbą osób i zdecydowano, że strażaków nie powinno być więcej niż 100.
W Piotrkowie głównym powodem założenia straży był wielki pożar, jaki nawiedził miasto w 1865 r., w wyniku którego zniszczeniu uległa jego połowa. Jednakże, dopiero w dniu 31 marca 1878 r. licznie zebranych w ratuszu obywateli powiadomiono, że władze zatwierdziły ustawę Obywatelskiej Straży Ogniowej. Na tymże zebraniu wybrano również radę nadzorczą, której prezesem został A. Porębski. Naczelnikiem straży został W. Rozmarynowski.
W Łowiczu starania w celu założenia straży trwały już od 1861 r. Dopiero w 1878 r. przekonano mieszkańców o konieczności powołania organizacji walczącej z niebezpieczeństwem pożarów. Szczególne zasługi na tym polu mają m. in. R. Oczykowski i W. Tarczyński. Ustawa Straży Ogniowej Ochotniczej została zatwierdzona 5 marca 1879 r., a niedługo potem wybrano członków rady Nadzorczej oraz jej naczelnika, którym został G. Reinecke.
Straż w Skierniewicach rozpoczęła swoją działalność w dniu św. Floriana, czyli 4 maja 1880 r. Ustawa uzyskała zatwierdzenie 2 października 1880 r. Do organizacji przystąpiło 85 członków honorowych i 190 czynnych. Prezesem rady nadzorczej został Z. Pietrusiński, który wykazał się dużym zaangażowaniem w tworzenie straży
W Warcie straż rozpoczęła swoją działalność w dniu 5 grudnia 1880 r., a pod koniec następnego roku liczyła 97 członków czynnych oraz 82 honorowych. Fundusze potrzebne do działalności czerpała ze składek członków honorowych i w małym stopniu z dotacji miejskich.
