Lasy Państwowe, Nadleśnictwo Nowa Dęba

Sieć Natura 2000 jest instrumentem optymalizacji działań na rzecz ochrony i zachowania dziedzictwa przyrodniczego krajów członkowskich Unii Europejskiej.

Sieć Natura 2000 jest wypełnieniem zobowiązań UE wynikających z Konwencji o różnorodności biologicznej (Konwencja z Rio de Janeiro, 1992). Jej celem jest zachowanie zarówno zagrożonych wyginięciem siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt w skali Europy, a także typowych, wciąż jeszcze powszechnie występujących siedlisk przyrodniczych, charakterystycznych dla regionów biogeograficznych.

Podstawę prawną sieci stanowią dwa akty prawne:

- Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (tzw. Dyrektywa ptasia),

- Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (tzw. Dyrektywa siedliskowa).

Na podstawie ww. dokumentów utworzone zostały dwa rodzaje obszarów Natura 2000:

- obszary specjalnej ochrony ptaków (tzw. OSO), mające oznaczenie zaczynające się od skrótu PLB („PL” to kod Polski, a „B” to skrót od angielskiego słowa birds, czyli ptaki) – tzw. obszary ptasie,

- specjalne obszary ochrony siedlisk (tzw. SOO), mające oznaczenie zaczynające się od skrótu PLH („PL” to kod Polski, a „H” to skrót od angielskiego słowa habitat, czyli siedlisko) – tzw. obszary siedliskowe.

Na terenie administrowanym przez Nadleśnictwa Nowa Dęba wyznaczone zostały następujące obszary Natura 2000:

- Puszcza Sandomierska PLB180005 – obszar specjalnej ochrony ptaków o pow. 129 304 ha, z czego 22 465 ha na terenie Nadleśnictwa Nowa Dęba,

- Enklawy Puszczy Sandomierskiej PLH180055 – specjalny obszar ochrony siedlisk o pow. 7 952 ha, z czego 3 471 ha na terenie Nadleśnictwa Nowa Dęba.

Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody ożywionej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie.

Do pomników przyrody ożywionej należą: pojedyncze krzewy, drzewa i grupy drzew odznaczające się sędziwym wiekiem, wielkością, niezwykłymi kształtami lub innymi cechami, a także zabytkowe aleje drzew. Natomiast do pomników przyrody nieożywionej należą: największe głazy narzutowe, tzw. eratyki oraz interesujące formy powierzchni ziemi np. – źródła, wodospady, jary, skałki, wywierzyska, przełomy rzeczne, jaskinie, odkrywki itp.

W Polsce znajduje się ponad 36 tys. pomników przyrody, z czego najwięcej jest pojedynczych drzew i grup drzew.

Na terenie Nadleśnictwa Nowa Dęba ustanowione zostały 144 pomniki przyrody, które tworzy 348 drzew. Dany pomnik przyrody może tworzyć pojedyncze drzewo lub skupisko większej liczby drzew.

Powyższe pomniki przyrody tworzone są przez następujące gatunki drzew:

Rezerwat przyrody obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi.

W Polsce znajduje się ponad 1 500 rezerwatów przyrody, podzielonych na 9 rodzajów rezerwatów, z czego ponad połowę stanowią rezerwaty leśne.

Na terenie Nadleśnictwa Nowa Dęba, zarządzeniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Rzeszowie z dnia 2 kwietnia 2024 r. w sprawie rezerwatu przyrody „Dolina Smarkatej”, powołany został krajobrazowy rezerwat przyrody.

Rezerwat „Dolina Smarkatej” zajmuje obszar 55,94 ha, z czego 35,78 ha na terenie Nadleśnictwa Nowa Dęba.

Otulina rezerwatu zajmuje obszar 155,11 ha, z czego 50,77 ha na terenie Nadleśnictwa Nowa Dęba.

Podstawowym celem ochrony jest zachowanie naturalnych procesów przyrodniczych, zarówno przyrody ożywionej, jak i nieożywionej. Szczególnym walorem tego obszaru są mało zaburzone procesy fluwialne, torfotwórcze oraz naturalna dynamika zbiorowisk leśnych. Ochrona rezerwatowa zapewni trwałość mokradeł (ekosystemy wód słodkich to najbardziej zagrożone siedliska w skali globalnej) oraz wysokiej różnorodności biologicznej. Dodatkowo ochrona populacji raka szlachetnego.

Rezerwat przyrody jest formą ochrony pozwalającą na ochronę bierną (ścisłą), a więc zachowanie dzikiego charakteru doliny rzeki Smarkatej. W kontekście zmiany klimatu, powstanie rezerwatu może przyczynić się zarówno do poprawy warunków hydrologicznych, jak i zmniejszyć problemy związane z gospodarowaniem drzewostanami w trudnych warunkach terenowych.