Ochrona ludności i obrona cywilna

Intensywne prace nad ustawą trwały ponad dziewięć miesięcy, a tak długi termin przygotowania tego dokumentu spowodowany był jego kompleksowością oraz bezprecedensowo szerokim procesem konsultacji społecznych i międzyresortowych, a także trudnym ale twórczym dialogiem ze stroną samorządową.

Obszar ochrony ludności i obrony cywilnej od dłuższego czasu wymagał kompleksowej regulacji, adekwatnej do zmieniającej się rzeczywistości oraz pojawiających się nowych zagrożeń wewnętrznych i zewnętrznych. Wejście w życie ustawy z 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny dodatkowo spowodowało lukę prawną w tym obszarze, gdyż usunięte zostały przepisy w zakresie funkcjonowania obrony cywilnej oraz Szefa Obrony Cywilnej Kraju. W Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji, w wyniku prac prowadzonych od początku roku, został opracowany projekt ustawy, która tworzy kompleksowy system ochrony ludności i obrony cywilnej w naszym kraju. Teraz projekt ustawy trafi do parlamentu, gdzie zajmą się nim posłowie i senatorowie.

Projekt ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej określa zadania ochrony ludności w czasie pokoju i w czasie wojny; organy i podmioty realizujące zadania ochrony ludności oraz zasady planowania ochrony ludności i obrony cywilnej. Proponowane rozwiązania zawierają zasady funkcjonowania systemu wykrywania zagrożeń, ostrzegania, powiadamiania i alarmowania o zagrożeniach; zasady użytkowania obiektów zbiorowej ochrony, a także zasady funkcjonowania i organizacji obrony cywilnej oraz sposób powoływania personelu do obrony cywilnej.

Na finansowanie zadań z zakresu ochrony ludności przeznaczane będą corocznie środki w wysokości nie niższej niż 0,3 proc. PKB.

Przygotowane przepisy powstały we współpracy organów administracji rządowej, środowisk samorządowych oraz akademickich. To również licznie reprezentowane organizacje pozarządowe oraz obywatele, którzy indywidualnie przekazywali swoje spostrzeżenia, opinie i propozycje.

System ochrony ludności

Zasadniczym celem ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej jest wypełnienie społecznego zapotrzebowania na bezpieczne i odporne środowisko cywilne w kontekście zagrożeń militarnych i pozamilitarnych. Ustawa koncentruje się na bezpieczeństwie obywateli i nie wpływa na swobody obywatelskie.

Konstrukcja systemu ochrony ludności została oparta na już istniejących strukturach. Chodzi o optymalne wykorzystanie potencjału krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego (szczególnie  Państwowej Straży Pożarnej i ochotniczych straży pożarnych), struktur zarządzania kryzysowego, Systemu Powiadamiania Ratunkowego, Państwowego Ratownictwa Medycznego, podmiotów leczniczych oraz organizacji pozarządowych. To również przygotowanie organów administracji publicznej do realizacji przewidzianych zadań. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji będzie odpowiedzialny za koordynację funkcjonowania systemu ochrony ludności na poziomie centralnym. W tym zakresie otrzyma wsparcie Rządowego Zespołu Ochrony Ludności.

Po wprowadzeniu stanu wojennego i w czasie wojny ochrona ludności będzie realizowana jako obrona cywilna. Będzie mieć na celu ochronę ludności cywilnej przed zagrożeniami wynikającymi z działań zbrojnych i ich następstw. Nowe przepisy przewidują m.in. powstanie korpusu ochrony cywilnej, który w przypadku wybuchu wojny, przekształca się w korpus obrony cywilnej.

Wykrywanie, ostrzeganie i alarmowanie o zagrożeniach

Projekt opisuje także wykrywanie zagrożeń, ostrzeganie, powiadamianie i alarmowanie o nich.

Zagrożenia dla ludności będą wykrywane za pomocą systemu integrującego między innymi systemy: Sił Zbrojnych RP; stacji wczesnego wykrywania skażeń promieniotwórczych; nadzorowane przez ministra zdrowia, nadzorowane przez ministra obrony narodowej oraz pozostałe systemy wykrywania i alarmowania oraz systemy wczesnego ostrzegania o zagrożeniach.

Przewidziano też tworzenie planów ewakuacji ludności, które obejmują zagadnienia przemieszczenia ludności z miejsca zagrożonego i przyjęcia jej w miejscu bezpiecznym, w czasie wojny i w przypadku wystąpienia klęski żywiołowej.

Rządowe Centrum Bezpieczeństwa przygotuje krajowy plan ewakuacji a wojewoda opracuje wojewódzki plan ewakuacji ludności, do którego wkłady wniosą wójt (burmistrz, prezydent miasta) oraz starosta.

System bezpiecznej łączności państwowej

Projekt zakłada również utworzenie systemu bezpiecznej łączności państwowej. Zapewni ciągłość funkcjonowania administracji państwowej oraz ochronę ludności w czasie pokoju i w czasie wojny.

System zagwarantuje zbudowanie interoperacyjności pomiędzy systemami łączności i komunikacji administracji publicznej, służb podległych MSWiA z systemami podległymi MON. Stworzy również możliwość ostrzegania, powiadamiania i alarmowania ludności o zagrożeniach oraz skomunikowania służb państwowych i podmiotów ochrony ludności w wykonywaniu zadań ochrony ludności i obrony cywilnej oraz funkcjonowanie bezpiecznych, cyfrowych kanałów łączności w sieci stacjonarnej, radiowej, komórkowej i satelitarnej.

Zakres systemu obejmie jawną i niejawną łączność stacjonarną, infrastrukturę wideokonferencyjną, bezpieczną łączność mobilną, w tym niejawną łączność komórkową, a także bezpieczną radiową łączność trankingową i bezpieczną łączność satelitarną.

Obiekty zbiorowej ochrony

Ustawa reguluje również kwestie obiektów zbiorowej ochrony. Wydane zostanie rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie warunków technicznych dla budowli ochronnych i dla ich użytkowania. Pozwoli to na przeprowadzenie inwentaryzacji istniejących obiektów i ustalenie liczby budowli, które mogłyby być wykorzystane jako schrony i ukrycia. Po raz pierwszy w Polsce porządkujemy tę kwestię, dzieląc obiekty zbiorowej ochrony według zapewnianego poziomu ochrony dla ludności na budowle ochronne (schrony i ukrycia) oraz miejsca doraźnego schronienia. Chcemy, aby każdy mieszkaniec wiedział gdzie są obiekty zbiorowej ochrony i jaki poziom bezpieczeństwa mogą zapewnić.

Centralną ewidencję obiektów zbiorowej ochrony prowadził będzie komendant główny Państwowej Straży Pożarnej.

Najważniejsze rozwiązania Ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej

Konstrukcja systemu ochrony ludności zostanie oparta w szczególności o potencjał:

• Państwowej Straży Pożarnej;
• ochotniczych straży pożarnych;
• Państwowego Ratownictwa Medycznego;
• struktur zarządzania kryzysowego;
• systemu powiadamiania ratunkowego;
• organizacji pozarządowych.

Na system ochrony ludności składać się będą:

• organy administracji publicznej;
• podmioty wykonujące zadania ochrony ludności;
• zasoby ochrony ludności.

Organami ochrony ludności będą:

• ministrowie kierujący działami administracji rządowej i minister spraw wewnętrznych;
• wojewoda;
• marszałek województwa;
• starosta;
• wójt, burmistrz lub prezydent miasta.

Podmiotami ochrony ludności będą m.in.:

• Rządowe Centrum Bezpieczeństwa;
• jednostki organizacyjne PSP;
• ochotnicze straże pożarne oraz inne społeczne organizacje ratownicze;
• Rządowa Agencja Rezerw Strategicznych;
• podmioty lecznicze oraz wybrane służby, inspekcje i straże;
• podmioty gospodarcze zapewniające podstawowe usługi społeczne.

Na poziomie centralnym system ochrony ludności będzie koordynowany przez szefa MSWiA, który będzie wspierany przez Rządowy Zespół Ochrony Ludności (RZOL). RZOL będzie m.in. doradzał rządowi w sprawach ochrony ludności i obrony cywilnej. Wzmocniona zostanie rola Rządowego Centrum Bezpieczeństwa, które będzie wiodące na poziomie centralnym, jeśli chodzi o informowanie, ostrzeganie i alarmowanie ludności przez zagrożeniami.

W przypadku ogłoszenia stanu wojennego i w czasie wojny ochrona ludności staje się obroną cywilną i będzie miała na celu ochronę ludności cywilnej przed zagrożeniami wynikającymi z działań zbrojnych i ich następstw. Organy ochrony ludności staną się organami obrony cywilnej, a podmioty ochrony ludności – podmiotami obrony cywilnej. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji stanie się krajowym organem obrony cywilnej – Szefem Obrony Cywilnej.

Przygotowane przepisy odnoszą się także do kwestii związanych z finansowaniem ochrony ludności i przewidują, że na rozwój systemu ochrony ludności i obrony cywilnej będzie przeznaczane co najmniej 0,3 proc. PKB. Dzięki temu Polska będzie miała nowoczesny system ochrony ludności i obrony cywilnej na miarę XXI wieku, a Polacy będą mogli czuć się bezpiecznie.