Ochrona ludności i obrona cywilna

Ochrona ludności jest jednym z podstawowych obowiązków państwa. Jej celem jest ochrona życia i zdrowia ludzkiego, w sytuacjach zagrożeń naturalnych lub spowodowanych przez człowieka, w tym militarnych. Dlatego w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji powstała ustawy, która tworzy nowoczesny, kompleksowy, całodobowy system ochrony ludności i obrony cywilnej w naszym kraju. Proponowane w ustawie rozwiązania koncentrują się na bezpieczeństwie obywateli i nie wpływają na swobody obywatelskie, a ich głównym przesłaniem jest zapewnienie tego samego poziomu ochrony zarówno w czasie pokoju jak i wojny. Ustawa o ochronie ludności i obronie cywilnej to odpowiedź na społeczne zapotrzebowanie – zależy nam na stworzeniu Państwa silnego wewnętrznie, o wysokim poziomie odporności społecznej i równie wysokim poziomie gotowości cywilnej. 

Prezydent Andrzej Duda podpisał ustawę o ochronie ludności i obronie cywilnej we wtorek 17 grudnia 2024 r. Ustawa weszła w życie 1 stycznia 2025 r. 

Zgodnie z ustawą Rada Ministrów będzie przedstawiała Sejmowi i Senatowi sprawozdanie z wykonania ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej co dwa lata do końca kwietnia danego roku kalendarzowego. Pierwsze sprawozdanie z wykonania ustawy przedstawione ma być do końca kwietnia 2026 r. 

Ustawa o ochronie ludności i obronie cywilnej określa zasady finansowania zadań związanych z ochroną ludności i obroną cywilną. Finansowanie tych zadań jest wielopłaszczyznowe i odbywa się na różnych szczeblach administracji. Źródła finansowania obejmują zarówno środki z budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego, a także spółki Skarbu Państwa. Taki system ma zapewnić stabilne i przewidywalne finansowanie działań na rzecz bezpieczeństwa obywateli.

Organy ochrony ludności na wniosek właściciela lub zarządcy obiektu budowlanego przekazują im środki finansowe w formie dotacji celowej na budowę lub przebudowę budowli ochronnej, organizowanie miejsc doraźnego schronienia, przygotowanie budowli ochronnej do użycia; mogą przekazać im środki finansowe w formie dotacji celowej na remont i utrzymanie obiektów zbiorowej ochrony. Finansowanie dotyczy do 100 proc. kosztów inwestycji.

Środki z budżetu państwa:

• Program Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej. Podstawowym dokumentem regulującym finansowanie zadań ochrony ludności i obrony cywilnej jest Program Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej. Program ten, opracowywany przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Projekt Programu Ochrony Ludności i Obrony Cywilnej podlega uzgodnieniu z Ministrem Obrony Narodowej, przewodniczącym Komitetu do spraw Pożytku Publicznego i jest opiniowany m.in. przez Komisję Wspólną Rządu i Samorządu Terytorialnego. Określa sposób finansowania tych zadań ze środków będących w dyspozycji właściwych dysponentów części budżetu państwa.
• Limit wydatków na finansowanie potrzeb obronnych. Zgodnie z ustawą, na finansowanie zadań ochrony ludności i obrony cywilnej przeznacza się co roku środki w wysokości nie niższej niż 0,3 proc. Produktu Krajowego Brutto. W ramach tego limitu, 0,15 proc. PKB jest wydzielane na zadania o charakterze obronnym.
• Dotacje celowe z budżetu państwa. Organy ochrony ludności mogą udzielać podmiotom ochrony ludności dotacji celowych na realizację zadań ochrony ludności i obrony cywilnej. Zasady otrzymywania i rozliczania dotacji określa ustawa o finansach publicznych. Dotacje z budżetu państwa mogą być również przeznaczane na dofinansowanie zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego z zakresu ochrony ludności i obrony cywilnej.
• Fundusz Modernizacji Bezpieczeństwa Publicznego i Ochrony Ludności. Istotnym źródłem finansowania zadań ochrony ludności jest Fundusz Modernizacji Bezpieczeństwa Publicznego i Ochrony Ludności. Środki Funduszu mogą być przeznaczane m.in. na:
• uzupełnienie finansowania zadań ochrony ludności i obrony cywilnej,
• realizację zadań inwestycyjnych w jednostkach administracji samorządowej i rządowej.

Środki jednostek samorządu terytorialnego:

• Budżety gmin, powiatów i województw. Finansowanie zadań ochrony ludności i obrony cywilnej na poziomie samorządu gminy, powiatu i województwa planuje się w ramach ich budżetów.
• Rezerwa celowa na zarządzanie kryzysowe. Zadania z zakresu ochrony ludności i obrony cywilnej mogą być również finansowane w ramach rezerwy celowej, o której mowa w ustawie o zarządzaniu kryzysowym. Ta rezerwa ma na celu zapewnienie środków na finansowanie zadań związanych z przeciwdziałaniem i usuwaniem skutków sytuacji kryzysowych.

Inne źródła finansowania:

• Środki spółek Skarbu Państwa i JST. Spółki z udziałem Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego i państwowych osób prawnych mogą przeznaczać corocznie na Fundusz Modernizacji Bezpieczeństwa Publicznego i Ochrony Ludności do 0,3 proc. zysków netto za rok poprzedni.

Finansowanie zadań ochrony ludności i obrony cywilnej na poziomie samorządu gminy, powiatu i województwa będzie planować się w ramach budżetów odpowiednio gmin, powiatów i samorządów województw. Na dofinansowanie zadań własnych z zakresu ochrony ludności i obrony cywilnej JST będą otrzymywać środki w postaci dotacji celowej z budżetu państwa.

W budynkach użyteczności publicznej zapewnia się budowle ochronne, jeśli jest to uzasadnione potrzebą zapewnienia miejsc schronienia oraz możliwe ze względu na występujące w budynku rozwiązania techniczno-budowlane. Budynek musi posiadać odpowiednie predyspozycje techniczne i konstrukcyjne, aby budowa lub adaptacja na potrzeby budowli ochronnej była możliwa.

Dopuszcza się odstąpienie od zapewnienia budowli ochronnej w budynku użyteczności publicznej, jeżeli schronienie przebywających w niej osób zapewnia zlokalizowana w pobliżu inna budowla ochronna.

Szczegółowe kryteria dotyczące tego, jakie budynki użyteczności publicznej powinny posiadać budowle ochronne oraz kiedy można odstąpić od tego obowiązku, zostaną określone w rozporządzeniu Rady Ministrów. W rozporządzeniu tym będą uwzględnione:

•    Konieczność zapewnienia odpowiedniej liczby miejsc w budowlach ochronnych. Liczba miejsc w budowli ochronnej powinna być dostosowana do liczby osób, które mogą potrzebować schronienia.

•    Okoliczności, w których można odstąpić od zapewnienia budowli ochronnej w budynku użyteczności publicznej. Chodzi tu o sytuacje, kiedy np. w pobliżu znajduje się inna budowla ochronna o wystarczającej pojemności.

Pojemność obiektów zbiorowej ochrony planuje się w taki sposób, aby zapewnić schronienie w granicach administracyjnych miast, we wszystkich obiektach zbiorowej ochrony – dla co najmniej 50 proc., w tym w budowlach ochronnych dla co najmniej 25 proc. ludności przebywającej w sytuacji zagrożenia na obszarze planowania. Poza granicami administracyjnymi miast, we wszystkich obiektach zbiorowej ochrony dla co najmniej 25 proc., w tym w budowlach ochronnych – dla co najmniej 15 proc.. 

Rozróżnienie to wynika z faktu, że w miastach, w których liczba mieszkańców jest znacznie większa, ryzyko wystąpienia katastrof (naturalnych lub spowodowanych przez ludzi) jest wyższe. W przypadku ataków zbrojnych lub katastrof, straty wśród ludności cywilnej mogą być ogromne, co podkreślają doświadczenia z konfliktów na Ukrainie i w Syrii, gdzie nawet niewielkie ataki prowadziły do wysokiej liczby ofiar. Ponadto aglomeracje miejskie często zawierają kluczowe obiekty infrastrukturalne, takie jak elektrownie czy węzły komunikacyjne. Ataki na te obiekty mogą prowadzić do katastrofalnych skutków dla dużej liczby mieszkańców. Budowle ochronne mogą pomóc w zabezpieczeniu ludności przed skutkami takich ataków.

Za organizację ewakuacji ludności odpowiadają organy ochrony ludności, w tym:

•    Wójt (burmistrz, prezydent miasta). Opracowuje wkład do wojewódzkiego planu ewakuacji w zakresie obszaru gminy. W przypadku wystąpienia zagrożenia, przekazuje staroście informacje o rejonach na terenie gminy przewidzianych do ewakuacji.
•    Starosta. Opracowuje wkład do wojewódzkiego planu ewakuacji w zakresie obszaru powiatu i przekazuje wojewodzie informacje o liczbie dostępnych miejsc noclegowych.
•    Wojewoda. Opracowuje i uzgadnia wojewódzki plan ewakuacji ludności, określa obszary i kierunki ewakuacji, a w sytuacjach niecierpiących zwłoki może samodzielnie zarządzić ewakuację. W przypadku ewakuacji poza teren województwa, przekazuje dane Szefowi Obrony Cywilnej.
•    Szef Obrony Cywilnej (Minister właściwy do spraw wewnętrznych). W czasie stanu wojennego i wojny, zarządza ewakuacją na terenie całego kraju, wskazując województwa docelowe.
Rządowe Centrum Bezpieczeństwa opracowuje krajowy plan ewakuacji na podstawie wojewódzkich planów, poprzedzonych uzgodnieniem z Szefem Sztabu Generalnego Wojska Polskiego.

Sprzęt wymieniony w Ocenie Skutków Regulacji do projektu ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej będzie rozdysponowany na dwóch poziomach – centralnym oraz wojewódzkim. Będzie przekazywany do tzw. „podmiotów ochrony ludności”, które decyzją organów ochrony ludności będą realizowały zadania ochrony ludności w czasie „P”- pokoju  i „W”- wojny, adekwatnie do potrzeb i osiągania określonych zdolności operacyjnego działania we wskazanym rejonie odpowiedzialności. Kluczowym kryterium będzie optymalne wykorzystanie posiadanych i nowo nabywanych zasobów.

Podział środków finansowych wynika z założenia, że nakłady na przedsięwzięcia związane z ochroną ludności powinny być proporcjonalne do liczby mieszkańców. Są to środki przeznaczone na zapewnienie potrzeb ludności całej Polski, niezależnie od rodzaju zagrożenia. Zatem przyjęcie kryterium liczby mieszkańców jest uzasadnione. Ludność zamieszkująca wschodnie tereny naszego kraju ma prawo czuć się równie bezpiecznie, co mieszkańcy innych rejonów Polski. Konstrukcja systemu ochrony ludności została oparta głównie o już działające struktury tak aby optymalnie wykorzystać istniejące zasoby, obejmujące w szczególności potencjał Państwowej Straży Pożarnej, Ochotniczych Straży Pożarnych, struktur zarządzania kryzysowego, systemu powiadamiania ratunkowego, Państwowego Ratownictwa Medycznego oraz organizacji pozarządowych.

Obiekty zbiorowej ochrony będą kategoryzowane według zapewnianego poziomu ochrony dla ludności i będą dzieliły się na budowle ochronne (schrony i ukrycia) oraz miejsca doraźnego schronienia po spełnieniu określonych wymagań opisanych w ustawie. Nie będą wydawane certyfikaty. Obiekty budowlane będą uznawane za budowle ochronne na trzy sposoby: poprzez wyznaczenie, na podstawie porozumienia z właścicielem lub zarządcą obiektu lub na podstawie wydanej decyzji administracyjnej. Wszystkie informacje dotyczące nowego systemu ochrony ludności i obrony cywilnej będą umieszczone na dedykowanej stronie internetowej MSWiA.

Ustawa nakłada obowiązek (art. 7) przygotowania przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych „Programu ochrony ludności i obrony cywilnej”, który będzie zawierał elementy związane z budownictwem ochronnym. Budowa, remonty, modernizacje takich obiektów będą odbywały się na zlecenie organów ochrony ludności zgodnie z ustawą o zamówieniach publicznych. 

Wśród budowli ochronnych można wyróżnić następujące rodzaje obiektów budowlanych:
1. Dotychczasowe budowle ochronne:
•    Obiekty, które przed wejściem w życie nowej ustawy pełniły funkcję budowli ochronnej, takie jak schrony czy ukrycia. Kluczowe jest, aby obiekty te nadal spełniały wymogi stawiane budowlom ochronnym w zakresie wytrzymałości, bezpieczeństwa pożarowego, wentylacji, rozwiązań ewakuacyjnych, zaopatrzenia w wodę i energię, odprowadzania ścieków i możliwości przetrwania osób w środku. Istotne jest również, aby obiekt był zinwentaryzowany i posiadał kartę ewidencyjną wystawioną przez szefa obrony cywilnej.
•    Utrzymanie statusu budowli ochronnej jest możliwe, o ile obiekt nie jest przeznaczony do rozbiórki lub przebudowy, która uniemożliwiłaby spełnianie wymagań ochronnych.
•    Usytuowanie obiektu również ma znaczenie – bliskość jednostek wojskowych lub innych obiektów stanowiących zagrożenie dyskwalifikuje obiekt.
2. Nowe budowle ochronne:
•    Ustawa przewiduje możliwość uznawania za budowle ochronne również nowych obiektów lub części obiektów budowlanych. Dotyczy to w szczególności budynków użyteczności publicznej, takich jak szpitale, szkoły, urzędy czy dworce. Kluczowym kryterium jest tu możliwość zapewnienia schronienia odpowiedniej liczbie osób w przypadku zagrożenia.
•    Oceny zasadności i możliwości adaptacji na potrzeby budowli ochronnej dokonuje się, biorąc pod uwagę wymogi techniczne, potrzeby w zakresie liczby miejsc, zasadność ekonomiczną inwestycji oraz możliwość zapewnienia schronienia w innym obiekcie.
•    Ustawa dopuszcza możliwość zapewnienia schronienia w innym obiekcie, jeśli znajduje się on w odległości nie większej niż 500 metrów od budynku użyteczności publicznej.
3. Inne obiekty:
•    Miejsca doraźnego schronienia - obiekty budowlane przystosowane do tymczasowego ukrycia ludzi.
Ostateczną decyzję o uznaniu obiektu budowlanego za budowlę ochronną podejmuje właściwy organ ochrony ludności, np. wójt, starosta lub wojewoda, na podstawie analizy konkretnego przypadku i spełnienia wszystkich wymagań określonych w ustawie.

Finansowanie budowy lub przebudowy budowli ochronnych może pochodzić z kilku źródeł:
1. Środki własne właściciela lub zarządcy obiektu:
•    Ustawa przewiduje możliwość ubiegania się o dotacje celowe od organów ochrony ludności na realizację zadań związanych z budową lub przebudową budowli ochronnych.
•    Dotacje te mogą pokryć do 100% kosztów inwestycji, które są związane z zapewnieniem funkcji budowli ochronnej.
2. Fundusz Modernizacji Bezpieczeństwa Publicznego i Ochrony Ludności:
•    Środki z tego funduszu mogą być przeznaczone na dofinansowanie zadań związanych z ochroną ludności i obrony cywilnej, w tym na budowę i modernizację budowli ochronnych.
3. Budżety samorządów:
•    Gminy, powiaty i województwa są zobowiązane do planowania w swoich budżetach środków na realizację zadań ochrony ludności i obrony cywilnej, w tym na budowę i utrzymanie budowli ochronnych.
•    Wysokość tych środków zależy od indywidualnych decyzji władz samorządowych.
4. Środki z budżetu państwa:
•    Na finansowanie zadań z zakresu ochrony ludności i obrony cywilnej, w tym na budowę i modernizację budowli ochronnych, przeznacza się corocznie środki w wysokości nie niższej niż 0,3 proc. produktu krajowego brutto.
•    Środki te są dzielone pomiędzy ministra właściwego do spraw wewnętrznych i wojewodów.
•    Dodatkowo minister właściwy do spraw wewnętrznych może przekazywać dotacje celowe jednostkom samorządu terytorialnego na dofinansowanie zadań z zakresu ochrony ludności, w tym na budowę i modernizację budowli ochronnych.
5. Współpraca z przedsiębiorstwami:
•    Ustawa przewiduje możliwość współpracy organów administracji rządowej i samorządowej z przedsiębiorstwami w zakresie budowy i modernizacji budowli ochronnych.
Wybór źródła finansowania będzie zależał od konkretnej sytuacji, w tym od rodzaju obiektu, jego lokalizacji, skali potrzeb oraz możliwości finansowych poszczególnych podmiotów.

Za te kwestie odpowiadał będzie odpowiedni organ ochrony ludności: wojewoda, starosta (prezydent miasta na prawach powiatu), wójt (burmistrz, prezydent miasta).

Można wyróżnić dwa główne rodzaje obiektów zbiorowej ochrony:
1. Budowle ochronne:
•    Zaliczają się do nich schrony i ukrycia.
•    Schrony to obiekty o konstrukcji zamkniętej i hermetycznej, wyposażone w urządzenia filtrowentylacyjne lub pochłaniacze regeneracyjne. Ich zadaniem jest zapewnienie ochrony przed szerokim spektrum zagrożeń, w tym przed skażeniami chemicznymi, biologicznymi i promieniowaniem.
•    Ukrycia to obiekty o konstrukcji niehermetycznej, które służą przede wszystkim ochronie przed skutkami fali uderzeniowej i odłamków. Budowle ochronne mogą być wyznaczane przez organy ochrony ludności w drodze zarządzenia (dotyczy obiektów będących w ich wyłącznym władaniu), uznawane na podstawie porozumienia z właścicielem lub zarządcą obiektu, lub wyznaczane w drodze decyzji administracyjnej.
2. Miejsca doraźnego schronienia:
•    Są to obiekty budowlane przystosowane do tymczasowego ukrycia ludzi. Mogą być to np. piwnice, garaże podziemne, tunele, przejścia podziemne. Ich celem jest zapewnienie podstawowej ochrony przed skutkami zagrożeń, zanim osoby zagrożone zostaną ewakuowane do bezpieczniejszych miejsc. Organizacja miejsc doraźnego schronienia może być nakazywana właścicielom i zarządcom obiektów budowlanych.

Obowiązki te obejmują:
•    Utrzymywanie budowli ochronnej w stanie stałej gotowości do użycia na cele ochrony ludności. Właściciel musi dbać o sprawność techniczną budowli, w tym urządzeń filtrowentylacyjnych, systemów alarmowych i innych instalacji niezbędnych do zapewnienia bezpieczeństwa osobom przebywającym w budowli.
•    Współpraca z organami ochrony ludności w zakresie przygotowania budowli ochronnej do użycia. Oznacza to m.in. uczestniczenie w przeglądach i kontrolach stanu technicznego budowli, a także w ćwiczeniach z zakresu ewakuacji i ukrycia ludności.
•    Udostępnienie budowli ochronnej na polecenie organu ochrony ludności w przypadku zagrożenia. Właściciel nie może odmówić udostępnienia budowli, jeśli polecenie takie zostanie wydane w związku z przewidywanym wystąpieniem klęski żywiołowej, wprowadzeniem stanu nadzwyczajnego lub w czasie wojny.
•    Zaprzestanie wykorzystywania budowli ochronnej na cele niezwiązane z ochroną ludności na czas jej udostępnienia.
•    Powiadomienie właściwego organu ochrony ludności o wszelkich zmianach stanu technicznego budowli ochronnej, które mogą wpłynąć na jej funkcjonalność.
•    Wyznaczenie kierownika budowli ochronnej i poinformowanie o tym organu ochrony ludności. Kierownik budowli ochronnej odpowiada za jej prawidłową eksploatację i porządek wewnątrz podczas jej użytkowania na cele ochrony ludności.
•    Zapewnienie, aby w czasie, gdy budowla ochronna nie jest użytkowana na cele ochrony ludności, była ona wykorzystywana w sposób zgodny z przeznaczeniem obiektu, ale gwarantujący spełnienie w razie potrzeby funkcji ochronnej. Właściciel może np. wykorzystywać podziemia budynku na cele handlowe lub usługowe, ale musi zapewnić możliwość szybkiego przystosowania ich do funkcji schronu w przypadku zagrożenia.

Niewypełnianie obowiązków związanych z utrzymaniem i udostępnieniem budowli ochronnej podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny.

Warto również zauważyć, że organy ochrony ludności mają obowiązek udzielania właścicielom budowli ochronnych wsparcia w zakresie np. przygotowania budowli do użycia, organizacji ewakuacji czy zapewnienia personelu do obsługi większych obiektów.

Główne zadania wójta w ramach ochrony ludności
Można wyróżnić następujące główne zadania wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w ramach ochrony ludności:
Zadania kierownicze i koordynacyjne:
•    Kierowanie i koordynowanie realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej przez podmioty na obszarze gminy. Wójt odpowiada za sprawne działanie systemu ochrony ludności na terenie swojej gminy i nadzoruje pracę jednostek odpowiedzialnych za bezpieczeństwo, takich jak straż pożarna czy pogotowie ratunkowe.
•    Nadzorowanie realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej przez podmioty na obszarze gminy. Wójt ma obowiązek kontrolować, czy podległe mu jednostki są odpowiednio przygotowane do działania w sytuacjach kryzysowych.
•    Organizowanie współpracy pomiędzy podmiotami ochrony ludności i obrony cywilnej na obszarze gminy. Współpraca między różnymi służbami, np. strażą pożarną, policją i pogotowiem ratunkowym, jest kluczowa dla skutecznego reagowania na zagrożenia. Wójt odpowiada za stworzenie ram organizacyjnych, które ułatwią taką współpracę.
•    Ocena wykonywania zadań ochrony ludności i obrony cywilnej przez podmioty na obszarze gminy. Wójt regularnie ocenia skuteczność działania podległych mu jednostek, aby zidentyfikować ewentualne problemy i wprowadzić niezbędne usprawnienia.
•    Zawieranie ze starostą porozumienia lub umowy o współdziałaniu w zakresie realizacji zadań ochrony ludności lub obrony cywilnej. Współpraca z powiatem jest niezbędna w sytuacjach, gdy zagrożenie wykracza poza granice jednej gminy.
Zadania operacyjne:
•    Udzielanie wsparcia w przygotowaniu podmiotów ochrony ludności do realizacji zadań na obszarze gminy. Wójt ma obowiązek wspierać finansowo i organizacyjnie jednostki odpowiedzialne za bezpieczeństwo na terenie gminy.
•    Tworzenie i utrzymywanie zasobów ochrony ludności i obrony cywilnej na obszarze gminy. Wójt odpowiada za tworzenie magazynów z żywnością, wodą, lekami i innymi materiałami niezbędnymi w sytuacjach kryzysowych.
•    Wydawanie podmiotom ochrony ludności i obrony cywilnej zaleceń odnośnie do rodzajów i ilości zasobów ochrony ludności utrzymywanych przez ten podmiot. Wójt decyduje o tym, jakie rodzaje i ilości zasobów powinny być gromadzone na terenie gminy.
•    Zapewnienie funkcjonowania obiektów zbiorowej ochrony. Do zadań wójta należy planowanie i zapewnianie miejsc w schronach i ukryciach dla ludności na wypadek zagrożenia.
•    Planowanie i organizacja ewakuacji ludności z obszaru gminy w przypadku zagrożenia.
Współpraca z innymi organami:
•    Współpraca z wojewodą w zakresie realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej.
•    Współpraca ze starostą w zakresie realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej.
W skrócie, wójt odgrywa kluczową rolę w systemie ochrony ludności na poziomie lokalnym. Jest on odpowiedzialny za koordynację działań różnych służb, zapewnienie gotowości do reagowania na zagrożenia oraz zapewnienie bezpieczeństwa mieszkańcom gminy.
Jaka jest rola wojewody w zapewnianiu schronienia dla ludności?
Rola wojewody w zapewnianiu schronienia dla ludności jest wielopłaszczyznowa i obejmuje zarówno planowanie, jak i nadzór nad realizacją zadań w tym zakresie.
Do zadań wojewody należy w szczególności:
•    Planowanie liczby i pojemności obiektów zbiorowej ochrony. Wojewoda, uwzględniając liczbę ludności na terenie województwa i przewidywane rodzaje zagrożeń, planuje, ile schronów i ukryć oraz o jakiej łącznej pojemności, powinno znajdować się na jego obszarze.
•    Zlecanie sprawdzenia obiektów budowlanych. Wojewoda może zlecić sprawdzenie, czy dany obiekt budowlany spełnia warunki, by zostać uznany za obiekt zbiorowej ochrony.
•    Wydawanie decyzji o uznaniu za budowlę ochronną. Wojewoda może, w drodze decyzji administracyjnej, uznać obiekt budowlany za budowlę ochronną, a także rozpatruje odwołania od decyzji wójtów i starostów w tej sprawie.
•    Zawieranie porozumień o uznaniu za budowlę ochronną. Wojewoda może zawierać porozumienia z właścicielami lub zarządcami obiektów budowlanych w sprawie uznania ich za budowle ochronne.
•    Organizowanie miejsc doraźnego schronienia. W przypadku gdy liczba schronów i ukryć jest niewystarczająca, wojewoda ma obowiązek zorganizować miejsca doraźnego schronienia dla ludności, np. poprzez adaptację piwnic, garaży podziemnych, tuneli.
•    Wydawanie poleceń udostępnienia budowli ochronnej. W razie potrzeby wojewoda wydaje właścicielom lub zarządcom budowli ochronnych polecenia ich udostępnienia dla ludności, a także nadzoruje wykonywanie tych obowiązków przez wójtów i starostów.
•    Informowanie ludności o umiejscowieniu obiektów zbiorowej ochrony. Wojewoda, we współpracy z gminami i powiatami, dba o to, by ludność była poinformowana o tym, gdzie znajdują się schrony i ukrycia, a także jak z nich korzystać w razie potrzeby.
•    Finansowanie i współfinansowanie obiektów ochrony ludności. Wojewoda dysponuje środkami finansowymi, które może przeznaczyć na budowę, modernizację i utrzymanie obiektów ochrony ludności, w tym schronów i ukryć. Może również przekazywać środki finansowe samorządom gminnym i powiatowym na ten cel.
Rola wojewody w zapewnianiu schronienia dla ludności ma charakter kompleksowy. Wojewoda odpowiada za planowanie, koordynację, nadzór i finansowanie działań zmierzających do zapewnienia odpowiedniej liczby miejsc schronienia dla mieszkańców województwa.

Aby obiekt budowlany lub jego część, który przed wejściem w życie nowej ustawy o ochronie ludności i obrony cywilnej pełnił funkcję budowli ochronnej, mógł zachować ten status, musi spełniać szereg kryteriów. Kluczowe jest, aby taki obiekt spełniał warunki techniczne, o których mowa w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie warunków technicznych i warunków technicznych użytkowania budowli ochronnych. Jeśli obiekt spełnia te warunki, nie ma potrzeby dodatkowej oceny.
W przypadku, gdy obiekt nie spełnia wymagań ww. rozporządzenia, ale był on zinwentaryzowany i posiadał kartę ewidencyjną, a także spełnia dalsze kryteria, może on zostać uznany za budowlę ochronną.

Do kryteriów tych należą:
•    Odpowiednia wytrzymałość. Obiekt musi być w stanie wytrzymać obciążenia i oddziaływania wynikające z potencjalnych zagrożeń.
•    Ochrona przeciwpożarowa. Obiekt musi posiadać rozwiązania ograniczające możliwość powstania pożaru, a w razie jego wystąpienia zapewniające zachowanie nośności konstrukcji, ograniczenie rozprzestrzeniania się ognia i dymu oraz ograniczenie rozprzestrzeniania się pożaru na zewnątrz.
•    Wentylacja. Obiekt musi być wyposażony w sprawny system wentylacji zapewniający dopływ świeżego powietrza i usuwanie zanieczyszczeń.
•    Rozwiązania ewakuacyjne. Obiekt musi posiadać odpowiednie drogi ewakuacyjne zapewniające bezpieczną ewakuację osób w przypadku zagrożenia.
•    Zaopatrzenie w energię i wodę. Obiekt powinien posiadać niezależne źródła energii i wody, zapewniające zaspokojenie podstawowych potrzeb osób w nim przebywających.
•    Odprowadzanie ścieków. Obiekt musi posiadać sprawny system odprowadzania ścieków.
•    Możliwość przetrwania. Obiekt musi zapewniać odpowiednie warunki do przetrwania osób w nim przebywających przez określony czas, w tym ochronę przed czynnikami zewnętrznymi, takimi jak skażenia chemiczne, biologiczne czy promieniowanie.
 

Dodatkowo, obiekt nie może spełniać żadnego z kryteriów dyskwalifikujących, takich jak:
•    Planowana rozbiórka lub przebudowa, która uniemożliwiłaby spełnianie wymagań ochronnych.
•    Brak użytkowania i stałego dozoru ze strony właściciela lub zarządcy.
•    Usytuowanie w odległości większej niż 500 metrów od miejsca stałego przebywania ludzi, którym ta budowla zapewniała odpowiednie warunki zabezpieczenia przed określonymi zagrożeniami.
•    Usytuowanie w odległości mniejszej niż 500 metrów od jednostki wojskowej lub stałego elementu systemu obrony.
•    Usytuowanie w zasięgu oddziaływania innych obiektów budowlanych lub wolnostojących np. zbiorników z materiałami łatwopalnymi.
•    Zły stan techniczny uniemożliwiający dostosowanie do pełnienia funkcji ochronnej lub gdy dostosowanie takie byłoby niemożliwe lub ekonomicznie nieuzasadnione.
•    Bycie pod opieką konserwatora zabytków, chyba że wynika z niej możliwość wykorzystania i dostosowania obiektu do pełnienia funkcji ochronnej.

Decyzję o uznaniu obiektu za budowlę ochronną podejmuje właściwy organ ochrony ludności po analizie konkretnego przypadku i spełnienia wszystkich wymagań.

Projekt zakłada utworzenie systemu bezpiecznej łączności państwowej w celu zapewnienia ciągłości funkcjonowania administracji państwowej oraz ochrony ludności w czasie pokoju i w czasie wojny. Pełnomocnik do spraw organizacji Systemu Bezpiecznej Łączności Państwowej przygotuje funkcjonowanie tego systemu i będzie nadzorował jego wdrażanie.

Konstrukcja systemu ochrony ludności została stworzona tak, aby optymalnie wykorzystać istniejące zasoby, obejmujące w szczególności potencjał Państwowej Straży Pożarnej, Ochotniczych Straży Pożarnych, struktur zarządzania kryzysowego, Systemu Powiadamiania Ratunkowego, Państwowego Ratownictwa Medycznego oraz organizacji pozarządowych zarówno w czasie pokoju, jak i w czasie wojny. 

Wśród uregulowanych kwestii istotne miejsce zajmuje zapewnienie minimalnych warunków przetrwania ludności, w tym zapewnienie opieki medycznej. W projekcie nie tylko opisano zadania służb medycznych, ale również określono źródła ich finansowania w perspektywie 10 lat. Masowe zapotrzebowanie na pomoc medyczną, z którym mierzyły się wszystkie państwa w trakcie pandemii COVID-19, a także ograniczenia czasu wojny, w trakcie której część działających szpitali będzie wykorzystywana wyłącznie do potrzeb wojska sprawia, że służba medyczna powinna być sukcesywnie przygotowywana do działania w warunkach tak specyficznych ograniczeń.

Organizacje pozarządowe (NGO) mogą być uznane za podmioty ochrony ludności na dwa sposoby:

1. Porozumienie z organami ochrony ludności:
Organy ochrony ludności, takie jak wójt, starosta, marszałek województwa lub wojewoda, mogą zawierać porozumienia o współpracy z organizacjami pozarządowymi realizującymi zadania ochrony ludności lub obrony cywilnej. Przed zawarciem porozumienia organy weryfikują zdolności NGO do wykonywania zadań ochrony ludności. W porozumieniu określa się m.in. zakres zadań NGO i sposób współpracy z organem ochrony ludności.

2. Decyzja administracyjna:
W sytuacjach, gdy jest to uzasadnione koniecznością zapewnienia realizacji zadań ochrony ludności lub obrony cywilnej, organy ochrony ludności mogą uznać organizację pozarządową za podmiot ochrony ludności w drodze decyzji administracyjnej. Decyzja ta określa m.in. zakres zadań NGO, warunki finansowania i sposób współpracy z organem ochrony ludności.
Wśród przykładów podmiotów ochrony ludności, ustawa wymienia m.in.:
•    Polski Czerwony Krzyż,
•    Caritas Polska i podmioty współpracujące,
•    organizacje skautowe i harcerskie,
•    Polski Związek Łowiecki;
•    Polski Związek Wędkarski;
•    Aeroklub Polski;
•    Ochotnicze Straże Pożarne

Inne organizacje pozarządowe, których działalność statutowa obejmuje zadania zbieżne z zadaniami ochrony ludności, również mogą być uznane za podmioty ochrony ludności. W szczególności, mogłyby to być organizacje specjalizujące się w:
•    udzielaniu pierwszej pomocy
•    ratownictwie górskim, wodnym lub medycznym
•    pomocy humanitarnej
•    edukacji w zakresie bezpieczeństwa
Ostateczna decyzja o uznaniu organizacji pozarządowej za podmiot ochrony ludności należy do właściwego organu ochrony ludności.

Tak, są planowane szkolenia w różnej formie: ćwiczeń, kursów specjalistycznych, zajęć praktycznych i teoretycznych organizowanych na bazie między innymi Akademii Pożarniczej i innych specjalistycznych ośrodków.

Projekt ustawy stwarza warunki do włączenia do struktur OLiOC harcerzy. Warunkiem jest jednak osiągnięcie przez nich pełnoletności. Drużyny „starszo - harcerskie” to przede wszystkim doskonała kadra instruktorska, która powinna być wykorzystana do prowadzenia zajęć z młodzieżą i dziećmi w zakresie bezpiecznych zachowań.  Zasoby związków i organizacji harcerskich, które posiadają odpowiedni potencjał osobowy i sprzętowy, będą mogły być wykorzystane do organizacji punktów pomocy sanitarnej i zabezpieczenia logistycznego ludności w sytuacji konfliktu zbrojnego lub wystąpienia klęski żywiołowej.