Odra

Najważniejsze informacje

• Zatrzymujemy rozlanie się zakwitu złotej algi do nurtu Odry.
• Na zbiorniku Dzierżno sytuacja jest trudna. Mamy do czynienia z lokalną katastrofą środowiskową, minimalizujemy straty.
• Eksperyment wypadł pomyślnie, to wnioski z pierwszych podsumowań naukowców.
• Eksperyment z perhydrolem to szukanie doraźnych środków do walki z zakwitami.
• Uczymy się walczyć ze skutkami, ale główny cel to usunięcie przyczyn. Działamy na rzecz systemowych rozwiązań dla Odry.

To co tu robimy od wielu dni ma na celu ograniczenie katastrofy, która ma miejsce na zbiorniku Dzierżno, tak aby nie zajęła swoim zasięgiem w większym zakresie kanału Gliwickiego, a przede wszystkim Odry

– mówiła ministra klimatu I środowiska Paulina Hennig-Kloska podczas spotkania z dziennikarzami obok Małej Elektrowni Wodnej w Pławniowicach.

W tym miejscu pod nadzorem Instytutu Ochrony Środowiska-Państwowego Instytutu Badawczego realizowany jest eksperyment badawczy, którego celem jest neutralizacja złotej algi w Kłodnicy.

Pobrano około 7 tysięcy próbek i wykonano ponad 80 tysięcy testów na obecność algi w 11 punktach nad Odrą i również na Wiśle. We współpracy z IRŚ zamontowaliśmy 30 punktów monitoringu stałego, gdzie można 24 godziny na dobę sprawdzić poziom zasolenia, pH, temperaturę i natlenienie wody wzdłuż Odry. IMGW stworzył z nami system przewidywania zasolenia na 72 godziny do przodu, tak żebyśmy mogli przewidywać, prognozować i reagować lepiej na kryzysy jakie mamy dziś na zbiorniku Dzierżno Duże

– przypominała tło eksperymentu wiceministra Urszula Zielińska.

W tym roku powstanie pierwszy kompleksowy plan budowy inwestycji w urządzenia odsalające tam gdzie są one zasadne. Tak, żebyśmy mogli odsalać i oczyszczać polskie rzeki, zaczynając od Odry. Alga nie wzięła się tu znikąd. Złota alga jest tu przede wszystkim z powodu wysokiego zasolenia słodkowodnych rzek, dużej dostępności biogenów. Ponad 90% powierzchniowych w Polsce ma stan zły lub bardzo zły i musimy się nad tym pochylić i właśnie to robimy

– dodała wiceministra Urszula Zielińska.

Wykonywane przez naukowców metody stosuje się do „incydentalnego gaszenia pożaru”, incydentalnego radzenia sobie z problemem, natomiast naszym celem jest oczywiście poszukanie sposobów zmniejszenia zanieczyszczeń, które wpływają do takich zbiorników jak Dzierżno Duże, jak Kanał Gliwicki czy sama Odra

– podkreśliła ministra Paulina Hennig-Kloska.

Najnowsze informacje

• W związku z zakwitem „złotej algi” w Kanale Gliwickim oraz zbiorniku Dzierżno Duże i masowym śnięciem ryb w tym rejonie, od 13 do 17 sierpnia przeprowadzono eksperyment badawczy z użyciem odpowiedniego stężenia perhydrolu (nadtlenku wodoru czyli wody utlenionej). To środek powszechnie stosowany do uzdatniania wody. 
• Celem badania była redukcja „złotej algi” w wodach Kłodnicy i tym samym ograniczenie możliwości przedostania się dużych ilości toksycznego glonu do Odry (większość wód Kanału Gliwickiego wpływa do rzeki Odry poprzez rzekę Kłodnicę). 
• Eksperyment przeprowadzono w wodach na styku Kanału Gliwickiego i rzeki Kłodnicy, na wysokości małej elektrowni wodnej w Pławniowicach.  
• Według wstępnego raportu, eksperyment z użyciem nadtlenku wodoru spowodował zniszczenie komórek „złotej algi” i doprowadził do redukcji tego glonu z efektywnością na poziomie 90-99,9%.  
• Eksperyment w Kłodnicy był realizowany pod nadzorem naukowym Instytutu Ochrony Środowiska – Państwowego Instytutu Badawczego (IOŚ-PIB) we współpracy z Generalną Dyrekcją Ochrony Środowiska (GDOŚ), przy udziale inspekcji środowiskowych, ichtiologów, PZW, służb wojewody śląskiego, Państwowej Straży Pożarnej i pracowników Wód Polskich. Obsługą techniczną eksperymentu zajęło się Wojsko Polskie, 5 Pułk Chemiczny z Tarnowskich Gór. 
• Zastosowana dawka została dobrana tak, by zminimalizować niekorzystny wpływ tego środka dla ryb, mięczaków i skorupiaków. Badanie terenowe były poprzedzone inwentaryzacją środowiskową i próbami laboratoryjnymi. 
• Szczegółowe informacje na temat eksperymentu przedstawiono 18 sierpnia podczas konferencji prasowej z udziałem Pauliny Hennig-Kloski minister klimatu i środowiska, Urszuli Zielińskiej wiceministry klimatu i środowiska oraz Marka Wójcika wojewody śląskiego.  
• MKIŚ podkreśla, że stosowanie nadtlenku wodoru jest działaniem kryzysowym i powinno być prowadzone tylko interwencyjnie – dla ograniczenia liczebności „złotej algi”, w sytuacji jej dynamicznego zakwitu. Obecnie trwają prace nad m.in. stworzeniem planu ograniczającego zasolenie wód, jednej z głównych przyczyn rozwoju „złotej algi” w Odrze. 

Informacje rozszerzone 

• Z początkiem sierpnia 2024 roku w Kanale Gliwickim i zbiorniku Dzierżno Duże doszło do gwałtownego rozwoju i zakwitu „złotej algi”. Ten jednokomórkowy glon wykazuje bardzo dużą dynamikę rozwoju. W ciągu kilku dni z ilości śladowych może rozwinąć się do  poziomu toksycznego zakwitu (100-300 mln komórek w litrze wody). 
• Takie zjawisko nastąpiło w rejonie IV sekcji Kanału Gliwickiego i zbiornika Dzierżno Duże.  Od 2 do 17 sierpnia zebrano tam łącznie 77 ton śniętych ryb.  
• Międzyresortowy Zespół ds. Odry kierowany przez wiceministrę klimatu i środowiska Urszulę Zielińską podjął decyzję o eksperymentalnym zastosowaniu odpowiedniego stężenia perhydrolu, żeby ograniczyć ryzyko przedostania się dużego ładunku „złotej algi” Kłodnicą do Odry (większość wód Kanału Gliwickiego wpływa do rzeki Odry poprzez rzekę Kłodnicę). 
• W rzece Odrze, zgodnie z wynikami monitoringu interwencyjnego prowadzonego przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (GIOŚ), w większości z 12 punktów pomiarowych na Odrze, „złota alga” nie jest stwierdzana, w kilku punktach pojawia się w ilościach śladowych. 
• Wstępny raport z eksperymentu w Kłodnicy wykazał, że nadtlenek wodoru powoduje zniszczenie komórek „złotej algi”.  
• Eksperyment daje narzędzie do redukcji inwazyjnego glonu w momencie jego gwałtownego rozwoju w Kanale Gliwickim i Kłodnicy.  
• Jak podkreśla zespół naukowy IOŚ-PIB, metoda ta może być stosowana tylko w określonych warunkach oraz dawce, pod ścisłym nadzorem naukowym. Ze względu na to, że nadtlenku wodoru nie jest substancją obojętną dla środowiska. 
• Przed rozpoczęciem i po aplikacji perhydrolu została przeprowadzona inwentaryzacja środowiska rzeki Kłodnicy poniżej małej elektrowni wodnej w Pławniowicach. Inwentaryzacja obejmowała populację ryb, mięczaków i skorupiaków i innych organizmów wodnych (ichtiofaunę, bentos, fitoplankton, zooplankton).  
• Przez cały czas aplikacji prowadzone były badania kontrolne w zakresie: parametrów fizyko-chemicznych, liczebności „złotej algi” i wartości ichtiotoksyn w komórkach i w wodzie oraz nadzór ichtiologiczny. Wszystkie badania będą prowadzone przez 15-osobową grupę naukowców z Instytutu Ochrony Środowiska - Państwowego Instytutu Badawczego, Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie oraz Instytutu Rybactwa Śródlądowego - Państwowego Instytutu Badawczego. Po zakończeniu zostanie przygotowany raport podsumowujący eksperyment. 
• W ramach przeprowadzenia eksperymentu zwrócono się o pomoc do wyspecjalizowanej jednostki Wojska Polskiego, która posiada doświadczenie w postępowaniu z substancjami chemicznymi. Aplikacja zostanie przeprowadzona z pomocą 5 Pułku Chemicznego w Tarnowskich Górach z wykorzystaniem sprzętu przystosowanego do substancji chemicznych. Osoby przebywające w miejscu aplikacji były wyposażone w środki ochrony osobistej. 
• Obok testów z użyciem nadtlenku wodoru, w ramach prac międzyresortowych prowadzone są badania z użyciem innych środków, m.in. koagulantów stosowanych do poprawy jakości wód. Badanie z użyciem takiego preparatu przeprowadził IMGW-PIB https://obserwator.imgw.pl/2024/08/16/polscy-naukowcy-wiedza-jak-zatrzymac-rozwoj-zlotej-algi/ 
• Z uwagi na duże ilości „złotej algi” w Kanale Gliwickim (II poziom zagrożenia) oraz pozytywne wyniki  aplikacji perhydrolu w rzece Kłodnicy, eksperyment został przedłużony.  
• Podkreślamy, że zastosowanie perhydrolu jest działaniem kryzysowym, a nie systemowym. Międzyresortowy Zespół ds. Odry pod kierownictwem Ministerstwa Klimatu i Środowiska dokłada wszelkich starań, aby docelowo zapewnić bezpieczeństwo ekosystemu rzeki Odry. W Zespole trwają prace nad m.in. stworzeniem planu ograniczającego zasolenie wód, jednej z głównych przyczyn rozwoju „złotej algi” w Odrze. Procedowana jest również nowelizacja ustawy o rewitalizacji rzeki Odry. Zespół szczególną uwagę kieruje również na działania strategiczne skupiające się na renaturyzacji rzeki Odry, stały dialog z organizacjami pozarządowymi i współpracę transgraniczną. 

Sytuacja na Odrze

• Zgodnie z danymi monitoringu GIOŚ, ogólny poziom zagrożenia związany ze „złotą algą” jest obecnie średni dla samej rzeki Odry, ale krytyczny dla systemu Kanału Gliwickiego:  
  • II stopień zagrożenia w sekcji IV Pławniowice – 270 mln os./l;
  • stopień ostrzegawczy w sekcji VI Gliwice Marina – 9 mln os./l;
  • stopień ostrzegawczy w sekcji V Pyskowice – 7 mln os./l.
• Pobrane w dniu 16.08.2024 r. próbki w jeziorze Dzierżno Duże wskazują na obecność „złotej algi” na poziomie ok. 47 mln os./l. (I poziom zagrożenia – trend spadkowy).
• Od  3 do 16 sierpnia 2024 r. na zbiorniku Dzierżno Duże oraz Sekcji IV Kanału Gliwickiego wystąpiło zjawisko śnięcia ryb różnych gatunków i rozmiarów łącznie o masie ok. 77 ton.
• W rzece Odrze obserwuje się obecność „złotej algi” dalej w ilościach śladowych, w tym w punkcie w m. Krapkowicach poniżej kanału Gliwickiego.
• Warunki hydrologiczne w dorzeczu Odry są mało korzystne: stany wody układają się w strefie wody niskiej i średniej (tylko lokalnie wysokiej).