Odra

Z powodu panujących tego lata ekstremalnych warunków meteorologicznych i hydrologicznych dochodziło do szeregu niekorzystnych zjawisk. W wodach płynących i stojących lokalnie spadała zawartość tlenu, co przyczyniało się do powstania tzw. przyduchy i pojawiających się lokalnie przypadków śnięcia ryb. Na wielu zbiornikach wodnych, ale również w starorzeczach i miejscach, gdzie przepływy wody w rzekach były i nadal pozostają bardzo niskie, obserwowane były masowe zakwity glonów, których obecność również może przyczyniać się do pogorszenia parametrów wody, a w rezultacie do śnięcia ryb.

Pojawienie się tzw. „złotych alg”

W wodach Odry w sierpniu br. stwierdzono obecność dużych ilości tzw. „złotych alg”, które wydzielają silną ichtiotoksynę, mogącą przyczynić się bezpośrednio do zjawiska masowego śnięcia ryb w rzece. Eksperci z Instytutu Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie obecnie badają próbki rzadko występującego na świecie Prymnesium parvum, czyli tzw. „złotych alg”. Naukowcy potwierdzili, że te mikroorganizmy występują również na innych odcinkach Odry, i to w dużych ilościach. Obecnie trwa dalsza analiza danych.

Największa susza od 500-lat w skali całego kontynentu

Jak informuje IMGW-PIB, sytuacja jest w skali Europy nadzwyczajna. Ekstremalna susza objęła znaczną część Europy Zachodniej, Środkowej, Bałkany oraz Półwysep Apeniński. Aktualnie zasięg suszy przesuwa się na wschód kontynentu. W Europie Zachodniej i Środkowej sytuacja jest analogiczna do tej, która wystąpiła w 1921 roku. Skutki tamtej suszy zostały opisane w publikacji międzynarodowego zespołu badaczy, która ukazała się w czasopiśmie Climate of the Past w 2021 roku. Na niektórych obszarach Starego Kontynentu można mówić o występowaniu najostrzejszej suszy od blisko 500 lat. Główne rzeki Europy wysychają całkowicie, a wraz z nimi giną całe ekosystemy. Musimy adaptować się do zupełnie nowych warunków klimatycznych i zjawisk ekstremalnych, bo modele klimatyczne wskazują, że okresy suszy na naszej szerokości geograficznej będą coraz dłuższe, a skala zjawisk może wzrastać. Tegoroczny sierpień, jak do tej pory był 3. najcieplejszym sierpniem od 1991 roku (drugim najcieplejszym w XXI wieku, po sierpniu 2015 roku). Średnia temperatura powietrza jest o 1,9° wyższa w stosunku do warunków wieloletnich z lat 1991-2020.

W dorzeczu Odry w 2022 roku susza hydrologiczna rozpoczęła się najwcześniej. Już w maju synoptycy i hydrolodzy z IMGW-PIB wydali pierwsze ostrzeżenia przed tym zjawiskiem. W okresie maj-lipiec w dorzeczu Odry przeważały niżówki, głównie za sprawą niedoboru opadów oraz wysokiej temperatury powietrza. Znaczną poprawę sytuacji hydrologicznej przyniosły dopiero wydajne opady deszczu w drugiej połowie sierpnia bieżącego roku. Na odcinku skanalizowanym Odry rejestrowane były większe wahania i wzrosty poziomu wody, co było związane z regularną pracą urządzeń hydrotechnicznych. Wydajne opady deszczu związane z burzami, wystąpiły na południu Polski na przełomie lipca i sierpnia oraz pod koniec sierpnia. Przełożyły się one na wzrosty stanów wody na górnej Odrze oraz na jej dopływach, zwłaszcza lewostronnych. W wyniku opadów stany wody na dopływach wzrastały do strefy wody wysokiej. Dla porównania, w dorzeczu Wisły rozwój suszy hydrologicznej rozpoczął się nieco później niż w dorzeczu Odry. Wzrost zagrożenia suszą hydrologiczną nastąpił w połowie lipca. Aktualnie, z początkiem września, niskie wartości przepływu są notowane zwłaszcza na Podkarpaciu i na Mazowszu.

Jak zaznaczają eksperci z IMGW-PIB, w porównaniu do lat ubiegłych, na niektórych rzekach przepływy i stany wody w rzekach są relatywnie niższe. Na wielu stacjach zanotowano nawet spadek wody poniżej absolutnego minimum. Ostatnie tak niskie stany wody i przepływy były notowane podczas suszy w 2015 i 2020 roku.

Szeroko zakrojone prace badawcze

Naukowcy z Zespołu do spraw sytuacji powstałej na rzece Odrze, powołanego przez minister klimatu i środowiska dla zbadania przyczyn katastrofy ekologicznej na rzece podkreślają, że specyficzne warunki hydrologiczne i meteorologiczne, jakie panowały w tym roku, mogły przyczynić się do wystąpienia zjawiska. Analizy badawcze wciąż trwają i są prowadzone wielotorowo. Wstępny raport ekspercki w sprawie sytuacji na Odrze powstanie do 30 września 2022 roku. W pracach zespołu, obok przedstawicieli IMGW-PIB, uczestniczą również eksperci z Instytutu Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie, Morskiego Instytutu Rybackiego Państwowego Instytutu Badawczego, PIW-PIB, Głównego Inspektoratu Weterynarii, Wojewódzkich Inspektoratów Weterynarii, GIOŚ i GDOŚ, Politechniki Wrocławskiej i Politechniki Warszawskiej, Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie i Uniwersytetu Szczecińskiego.

Ustalenia ekspertów pomogą określić warunki graniczne, w których dochodzi do tego typu zjawisk, co pomoże w stworzeniu specjalnego algorytmu umożliwiającego przewidywanie wystąpienia podobnych zdarzeń w przyszłości.

Nadal prowadzony jest stały monitoring parametrów wody w Odrze przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska. Wykonywane są również kolejne badania próbek śniętych ryb i małży oraz równolegle prowadzone są badania fitoplanktonu. Próbki będą dodatkowo analizowane przez laboratoria, m.in. z Austrii, Czech i Holandii. Informacje znajdują się na stronie internetowej Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska: https://www.gios.gov.pl oraz na stronie internetowej: www.gov.pl/web/odra