Odra

Najważniejsze Informacje:

• Według bieżących analiz Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska (GIOŚ) największa liczebność „złotej algi” obecnie utrzymuje się w Odrze w Słubicach, Bytomiu Odrzańskim i Widuchowej.
• Od kilku dni na terenie woj. lubuskiego oraz zachodniopomorskiego (przystań Nietków, marina w Głogowie, okolice Bielinka), występują śnięcia ok. kilkudziesięciu ryb dziennie.
• W ostatnich dniach Odrą przeszło wezbranie i woda skażona „złotą algą” dostała się do marin, kanałów, starorzeczy i zbiorników wodnych połączonych z rzeką.
• W najbliższych dniach lokalnie w takich miejscach może dochodzić do rozwoju, a nawet do toksycznych zakwitów tego glonu.
• Ekipa Instytutu Ochrony Środowiska – PIB bada obecnie zagrożone zbiorniki wodne, kanały, mariny i starorzecza pod kątem obecności „złotej algi”.
• Jednocześnie 11 czerwca służby otrzymały rekomendacje Zespołu Zarządzenia Kryzysowego MKiŚ (ZZK MKiŚ) dot. działań zaradczych. Wśród nich jest między innymi montaż specjalnych siatek uniemożliwiających rybom wpływanie w miejsca występowania „złotej algi”.
• Prowadzone są pilotażowo testy preparatów do ograniczania populacji „złotej algi” w skazanych zbiornikach/kanałach.
• Zgodnie z rekomendacjami ZZK MKiŚ służby wojewodów, Państwowa Straż Rybacka i pracownicy Wód Polskich prowadzą codzienne wizje terenowe.
• Ze względu na obecną sytuację, posiedzenia (ZZK MKiŚ) od 19 czerwca przechodzą w formułę cotygodniowych obrad międzyresortowych.
• Międzyresortowy Zespół do Spraw Przeciwdziałania Sytuacjom Kryzysowym i Zagrożeniom Środowiskowym na rzece Odrze tworzą resorty infrastruktury, klimatu i środowiska, przemysłu, rolnictwa i MSWiA. Wiodącym jest resort infrastruktury, który obecnie pracuje nad wdrożeniem kompleksowych działań ochronnych na rzecz Odry, w tym zmianą przepisów dotyczących pozwoleń wodno-prawnych dla zakładów przemysłowych.  

Informacje rozszerzone:

Przyczyną śnięcia ryb jest toksyna wytwarzana przez „złotą algę” – jednokomórkowy glon. Toksyna tej algi jest śmiertelna dla ryb i innych organizmów wodnych posiadających skrzela. „Złota alga” od maja 2024 miała sprzyjające warunki do rozwoju – niską prędkość przepływu wody, podwyższone zasolenie i dostępność biogenów. Sezon wiosenny i wegetacja sprzyjają rozwojowi różnych gatunków glonów w wodach.

Niskie stany wód notowane w maju spowodowały, że  „złota alga”, która dostała się do Odry z Kanału Gliwickiego, zaczęła się rozwijać w nurcie rzeki. Fala wezbraniowa wywołana opadami deszczu, jakie pojawiły się na z początku czerwca, pozwoliła na przepłukanie „złotej algi” oraz przywróciła korzystniejsze warunki hydrologiczne. Jednak skażona tym glonem woda z Odry dostała się do zbiorników, kanałów, marin i starorzeczy mających połączenie z rzeką. W tego typu zbiornikach wodnych i zatokach, gdzie woda stagnuje, może dochodzić do namnożenia się i toksycznych zakwitów „złotej algi” oraz do punktowego śnięcia ryb.

W ciągu najbliższych dni, zgodnie z rekomendacjami Zespołu Zarządzania Kryzysowego MKiŚ,  konieczny jest wzmożony monitoring zagrożonych miejsc przez służby wojewodów, Państwową Straż Rybacką i pracowników Wód Polskich. Ekipa Instytutu Ochrony Środowiska jest w trakcie badania zagrożonych zbiorników, kanałów, marin i starorzeczy pod kątem obecności „złotej algi”. Służby otrzymały również rekomendacje ZZK MKiŚ dotyczące wskazanych działań zaradczych, jak montaż specjalnych siatek uniemożliwiających wpływanie ryb w miejsca mogące stanowić dla nich pułapkę. Pilotażowo testowane są preparaty do ograniczania populacji glonu w skazanych zbiornikach i kanałach.

Od 5 marca 2024 r. w trybie cotygodniowym odbywają się spotkania ZZK MKiŚ. Zespół na bieżąco wypracowuje rekomendacje oraz wnioski w obszarze zapobiegania, a także przeciwdziałania zagrożeniom. W spotkaniach biorą udział również przedstawiciele resortu infrastruktury oraz przemysłu, jak i właściwych Wydziałów Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego odrzańskich urzędów wojewódzkich tj.: zachodniopomorskiego, lubuskiego, śląskiego, dolnośląskiego oraz opolskiego. 

Rekomendacje zespołu, takie jak m.in. regulacja przez Wody Polskie przepływów wody w Kanale Gliwickim czy rzece Odrze, podlegają aktualizacji w zależności m.in. od prognozowanych warunków meteo-hydrologicznych, parametrów fizykochemicznych wód oraz dynamiki rozwoju „złotej algi”. W związku z tym zakres działań kryzysowych jest uzależniony od rozwoju sytuacji i ryzyka wystąpienia toksycznego zakwitu „złotej algi” na Kanale Gliwickim lub w rzece Odrze. Działania zaradcze wymagają zaangażowania kilku resortów, w tym wiodącego w sprawie gospodarki wodnej Ministerstwa Infrastruktury nadzorującego Wody Polskie.

Ze względu na coraz większe ryzyko zakwitów „złotej algi” w okresie letnim jest konieczność ścisłej współpracy zaangażowanych instytucji, spotkania ZZK MKiŚ od 19 czerwca br. będą się odbywać co tydzień w formacie Międzyresortowego Zespołu do Spraw Przeciwdziałania Sytuacjom Kryzysowym i Zagrożeniom Środowiskowym na rzece Odrze. Zespół ten działa od 20 lutego br., jest w trakcie analizy rozwiązań systemowych. Analiza ta obejmuje m.in. działania zmierzające do trwałego obniżenia zasolenia wód rzeki Odry, w tym odsalanie wód kopalnianych przez zakłady wydobywcze oraz zwiększanie możliwości retencyjnych przez zakłady wydobywcze. Większość aspektów związanych z sytuacją w Kanale Gliwickim i Odrze, takich jak wydawanie pozwoleń wodno-prawnych, określenie celów środowiskowych dla wód, zarządzanie przepływem wody leży w gestii Ministerstwa Infrastruktury. Ministerstwo to prowadzi prace związane z nowelizacją tzw. specustawy odrzańskiej w kontekście m.in. pozwoleń wodno-prawnych dla zakładów przemysłowych. MKiŚ będzie zabiegał aby w ustawie tej znalazły się również zapisy dotyczące ułatwień dla inwestycji mających na celu budowę infrastruktury odsalającej wody pokopalniane. Kierownictwo MKiŚ odbywa spotkania z zarządami spółek górniczych w celu wypracowania i wdrożenia ww. działań długofalowych.

Wyniki badań monitoringu Odry i najważniejsze informacje są dostępne na stronie: www.gov.pl/odra