Polska w OECD

 

System energetyczny według IEA w 2020 r. : ↓ 5%  globalne zapotrzebowanie na energię ↓ 7%  emisje CO2 związane z energią ↓ 18%  inwestycje energetyczne ↓ 8%  zapotrzebowanie na ropę ↓ 7%  zużycie węgla ↓ 3%  zapotrzebowanie na gaz ↑ OZE jako jedyne odnotowują nieznaczny wzrost.

Tegoroczne, wyjątkowe okoliczności wymagają wyjątkowego podejścia. W publikacji utrzymano zwyczajowo stosowany, długoterminowy zakres prognozy, ale uwaga tegorocznego WEO skupia się na kluczowych dla systemu energetycznego najbliższych dziesięciu latach. Raport bada szczegółowo wpływ pandemii Covid-19 na sektor energetyczny oraz działania krótkoterminowe, które mogłyby przyspieszyć czystą transformację energetyczną. 

Niepewność co do czasu trwania pandemii, jej skutków gospodarczych i społecznych oraz planów reagowania otwierają szeroki wachlarz scenariuszy dla przyszłości energii:

• Scenariusz Ogłoszonych Polityk (Stated Policies Scenario - STEPS), w którym Covid‑19 stopniowo jest opanowany do 2021 r., a światowa gospodarka wraca do poziomu sprzed kryzysu w tym samym roku. Scenariusz ten odzwierciedla wszystkie ogłoszone dziś zamiary i cele polityczne, o ile są poparte szczegółowymi działaniami na rzecz ich realizacji. W tym Scenariuszu zapotrzebowanie na energię powraca do poziomu sprzed kryzysu na początku 2023 r.,  wzrost popytu na energię wynosi 9% (przed kryzysem przewidywano, że zapotrzebowanie na energię między 2019 a 2030 r. wzrośnie o 12%). Całość wzrostu zapotrzebowania na energię pochodzi z rynków wschodzących i rozwijających się gospodarek, na czele z Indiami.
• Scenariusz Opóźnionej Odbudowy (Delayed Recovery Scenario - DRS) został opracowany przy takich samych założeniach jak Scenariusz STEPS, ale przy uwzględnieniu, że przedłużająca się pandemia spowoduje bardziej trwałe szkody dla planów gospodarczych. Gospodarka światowa wraca do poziomów sprzed kryzysu dopiero w 2023 r., a pandemia zapoczątkowuje dekadę o najniższym tempie wzrostu zapotrzebowania na energię od lat 30-tych XX wieku. W Scenariuszu DRS zapotrzebowanie na energię powraca do poziomu sprzed kryzysu w 2025 r. i do 2030 roku rośnie tylko 4%. Wolniejsze tempo wzrostu popytu na energię wywiera presję na obniżenie cen ropy i gazu. Niższy wzrost dochodów ogranicza działalność budowlaną i zakup nowych urządzeń i samochodów.
• W Scenariuszu Zrównoważonego Rozwoju (Sustainable Development Scenario - SDS), gwałtowny wzrost polityk nakierowanych na czystą energię oraz inwestycje wprowadzają system energetyczny na drogę do pełnego osiągnięcia celów w zakresie zrównoważonej energii, w tym celów z Porozumienia Paryskiego, dostępu do energii i jakości powietrza. Założenia dotyczące zdrowia publicznego i gospodarki są takie same, jak w Scenariuszu STEPS.
• Nowa analiza Zerowej Emisji Netto do 2050 r. (Net Zero Emissions by 2050 case - NZE2050), rozszerza analizę Scenariusza SDS. Coraz większa liczba krajów i przedsiębiorstw dąży do osiągnięcia zerowej emisji netto do połowy XXI wieku. Wszystkie te cele zostają osiągnięte w ramach Scenariusza SDS, prowadząc do światowej zerowej emisji netto do 2070 r. Analiza NZE2050 zawiera pierwsze szczegółowe obliczenia  IEA na temat tego co będzie potrzebne w ciągu najbliższych dziesięciu lat, aby światowe emisje CO₂ osiągnęły poziom zerowy netto do 2050 r.

WEO 2020 analizuje najważniejsze zagadnienia, które będą miały wpływ na scenariusze energetyczne:

1. Pandemia jest daleka od zakończenia i wiele niewiadomych nadal pozostaje: skuteczne zapanowanie nad pandemią ułatwiłoby z pewnością odbudowę gospodarek, im dłużej będzie się ona utrzymywać, tym większe będą implikacje dla perspektywy wzrostu – jest to główna niewiadoma poddana analizie w scenariuszach STEPS i DRS.  W Scenariuszu Ogłoszonych Polityk (STEPS) światowa gospodarka jest o 7% mniejsza w 2040 r. niż przewidywał to WEO-2019, tempo wzrostu konsumpcji energii jest podobne do tego prognozowanego od połowy lat 20-tych XXI w., ale poziom zużycia energii w tym okresie jest o 3-4 lata opóźniony w stosunku do ubiegłorocznej analizy. OZE i energia jądrowa są dotknięte w najmniejszym stopniu, najbardziej natomiast dotknięty skutkami pandemii jest popyt na węgiel, który już nigdy nie wraca do poziomów sprzed kryzysu i jest średnio o 8% niższy do 2030 r. niż prognozy sprzed kryzysu. W Scenariuszu Opóźnionej Odbudowy długoterminowe efekty pandemii są jeszcze bardziej widoczne – do 2030 r. światowa gospodarka jest o 7% mniejsza niż w STEPS, a zużycie energii opóźnione o kolejne 5 lat.

2. Niższy wzrost gospodarczy spowodowany kryzysem nie może być strategią dla obniżania emisji zamiast wprowadzania strukturalnych zmian. Nawet w scenariuszu opóźnionej odbudowy – DRS roczne emisje w 2030 r. pozostają na poziomie o 7 Gt wyższym niż wynika to z celów przyjętych w Porozumieniu Paryskim.

   Dzisiejsze polityki nie powodują decydującego przełomu w perspektywach dotyczących emisji CO₂, ale bardziej zrównoważona odbudowa jest możliwa: WEO 2020 podkreśla – nie miejmy złudzeń gdzie znajdujemy się dzisiaj – świat jest wciąż daleki od wejścia na ścieżkę prowadzącą do trwałej redukcji emisji i osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju. Kryzys podkreślił kluczową rolę rządów we wprowadzaniu zmian. Nawet jeżeli część krajów ogłosiła programy mające na celu wzrost wydatków na cele zrównoważonego rozwoju, to czyste technologie energetyczne nie są istotną częścią zaproponowanych dotychczas planów odbudowy po Covid-19. Jeżeli pozostaniemy przy obecnie ogłoszonych politykach – jak w scenariuszu STEPS – to emisje CO₂ po początkowym spadku o 7% w 2020 r. odbiją się już w 2021 r. i przekroczą poziomy z 2019 r. w 2027 r., aby osiągnąć poziom 36 Gt w 2030 r.  Zgodnie z tym scenariuszem zanieczyszczone powietrze spowoduje niemalże 6 mln przedwczesnych zgonów  w 2030 r. – o ok 10 % więcej niż obecnie.
3. OZE przyspieszają, a energia słoneczna staje się nowym królem elektryczności: produkcja energii elektrycznej z OZE pozostaje jedynym źródłem energii, które odnotowuje wzrost w 2020 r. W scenariuszu ogłoszonych polityk – STEPS odnawialne źródła energii odpowiadają za około 80% wzrostu globalnej produkcji energii elektrycznej w ciągu następnej dekady, wyprzedzając węgiel do 2025 r. jako podstawowy surowiec produkcji energii elektrycznej. Wiodącą rolę odgrywa energia słoneczna – w STEPS moc fotowoltaiki (PV) rośnie średnio o 12% rocznie do roku 2030 – jest to możliwe dzięki wsparciu politycznemu oraz niskim kosztom finansowania inwestycji. W scenariuszu zrównoważonego rozwoju – SDS, rola OZE rośnie jeszcze bardziej - łączny udział energii słonecznej i wiatrowej w światowej produkcji energii elektrycznej wzrasta z 8% w 2019 roku do prawie 30% w 2030 r. Co więcej, energia słoneczna pozostaje najbardziej efektywnym kosztowo rozwiązaniem nawet w przypadku opóźnionej odbudowy.
4. Współczesne społeczeństwa coraz bardziej polegają na energii elektrycznej, ale słabe sieci elektroenergetyczne mogą być piętą achillesową systemu: jedno jest pewne, udział energii elektrycznej w całkowitej konsumpcji energii na pewno będzie rósł – kwestia jest tylko tego jak daleko i jak szybko. Z poziomu nieco poniżej 20% obecnie, energia elektryczna osiąga udział 24% w zużyciu końcowym do 2040 r. w STEPS (i 23% w DRS), a udział ten rośnie do 31% w scenariuszu SDS, co odzwierciedla znaczenie elektryfikacji i niskoemisyjnej energii elektrycznej dla przemian energetycznych. W Scenariuszu ogłoszonych polityk (STEPS) dodatkowe 2 miliony kilometrów linii przesyłowych i 14 milionów kilometrów linii dystrybucyjnych ma zostać dodanych do systemu w ciągu następnej dekady, czyli o 80% więcej niż dodano w ciągu ostatniej dekady. W związku z modernizacją, rozbudową i cyfryzacją sieci, przewidywane inwestycje w sieć sięgają 460 mld USD w 2030 r., co stanowi wzrost o dwie trzecie w stosunku do poziomu z 2019 r. Mimo to istnieje ryzyko, że sieci elektroenergetyczne staną się słabym ogniwem w łańcuchu – wynikać to może z niedoborów dochodów wynikających z niższego niż oczekiwano zapotrzebowania na energię, niepłacenia rachunków lub pogarszającej się kondycji finansowej przedsiębiorstw użyteczności publicznej w wielu gospodarkach rozwijających się. WEO 2020 podkreśla znaczenie odpowiedniego planowania infrastruktury (w tym powiązań z planami dotyczącymi sieci gazowych), regulacjami i nadzorem regulacyjnym.
5. Pandemia może spowodować trwałe zmiany w zachowaniach konsumentów, ale samo to nie spowoduje zmian na rynku ropy naftowej: konsumpcja ropy naftowej została szybko i poważnie dotknięta przez ograniczenia w przemieszczaniu się (telepraca, drastyczna redukcja podróży - szczególnie lotniczych). Jednakże, zmiany w zachowaniach klientów, które są o wiele bardziej powiązane ze scenariuszem opóźnionej odbudowy DRS niż ze scenariuszem STEPS, nie będą miały decydującego wpływu na zmiany na rynku ropy naftowej – z dwóch powodów: 1)  w czasach niepewności gospodarczej konsumenci będą opóźniać decyzje o wymianie starszej, nieefektywnej floty samochodowej, co będzie sprzyjało zwiększaniu popytu na ropę naftową; 2) wpływ tych zmian behawioralnych jest znacznie mniejszy niż wpływ głównych czynników wpływających na długoterminowe zużycie ropy naftowej w transporcie: podstawowy popyt na mobilność (zwłaszcza efekt rosnących dochodów na rynkach wschodzących i rozwijających się), efektywności wykorzystania ropy naftowej i tempa przechodzenia na inne technologie i paliwa.
6. Niskie ceny paliw mogą opóźniać tempo zmian: z jednej strony niskie ceny paliw przynoszą korzyści dla konsumentów w postaci np. niższych rachunków za energię – IEA szacuje, że łączne wydatki gospodarstw domowych i firm na energię końcową w 2020 roku mają być o około 1,3 bln USD niższe niż w 2019 roku. Stanowią one również trwały bodziec makroekonomiczny dla wielu krajów importujących ropę naftową i gaz ziemny, w szczególności w Azji, gdzie zależność od importu gwałtownie wzrasta. W niektórych przypadkach mogą prowadzić do redukcji emisji – tam gdzie niskie ceny gazu będą wpływać na decyzje o zastępowaniu węgla. Niższe ceny paliw zmniejszają jednak motywację do odchodzenia od paliw już istniejących lub do bardziej efektywnego ich wykorzystania. Wywołują również presję na kraje produkujące ropę naftową i gaz ziemny, które są w dużym stopniu uzależnione od dochodów z węglowodorów – według IEA z powodu pandemii dochody krajów producentów spadną w 2020 r. blisko o połowę. Ponadto niskie ceny paliw w scenariuszu STEPS prowadzą do pogorszenia poprawy energochłonności gospodarki – roczne tempo poprawy spada do 2% w okresie 2019-2025 – następnie ulega nieznacznej poprawie. Jest to zdecydowanie niżej niż w projekcjach sprzed kryzysu kiedy zakładano roczne tempo poprawy na poziomie 2,4% i stanowczo niewystarczające do realizacji scenariusza zrównoważonego rozwoju. Wydłużeniu ulega także okres zwrotu z inwestycji w poprawę efektywności: o 20-40% dla budynków oraz 20-30% dla transportu w porównaniu z ubiegłoroczną analizą.
7. Kryzys, który szczególnie dotyka najsłabszych: według analizy IEA w 2019 r. 770 mln ludzi na świecie pozostawało bez dostępu do energii elektrycznej, a ok. 2,6 mld bez dostępu do czystego gotowania (innego niż oparte na bezpośrednim ogniu np. biomasie). IEA szacuje również, że na koniec 2020 r. wzrost poziomów ubóstwa może spowodować niedostępność podstawowych usług opartych na energii elektrycznej dla 110 mln ludzi, którzy posiadają podłączenie do sieci elektrycznej – powodując tym samym powrót wielu gospodarstw domowych do używania tradycyjnych i nieefektywnych paliw do ogrzewania i oświetlania. W scenariuszu ogłoszonych polityk STEPS – 660 mln ludzi pozostanie bez dostępu do energii elektrycznej w 2030 r., a 2,4 mld będzie stosować biomasę do gotowania. Liczby te są większe niż prognozy ubiegłoroczne i zwiększą się jeszcze w scenariuszu opóźnionej odbudowy. Najbardziej dotkniętym kontynentem jest Afryka – według scenariusza opóźnionej odbudowy w 2030 r. w Afryce Subsaharyjskiej 630 mln ludzi pozostanie bez dostępu do energii elektrycznej i 1,1 mld bez dostępu do czystego gotowania. W tych krajach afrykańskich, które opierają swoje gospodarki na wydobyciu ropy naftowej i gazu  - w 2020 r. dochody spadną o 75% w porównaniu do 2019 r., a prognozowane dochody do 2030 r. będą niższe o 30% w scenariuszu STEPS niż w ubiegłorocznym WEO.
8. Pandemia Covid-19 zaostrza dylematy przed jakimi stoi branża ropy naftowej i gazu ziemnego co do dalszych strategicznych kierunków rozwoju : szacowane inwestycje w zaopatrzenie w ropę naftową i gaz ziemny spadły średnio o jedną trzecią w porównaniu z 2019 r. oraz o połowę w niektórych bardziej narażonych obszarach, takich jak amerykańskie łupki. Po rekordowym ubiegłym roku pod względem liczby zatwierdzonych nowych zakładów skraplania LNG, w tym roku prawdopodobnie żadne nowe projekty nie uzyskają zielonego światła. Wiodące firmy sektora naftowego w ostatnim czasie zmniejszyły wartość swoich aktywów o ponad 50 mld USD, dając w ten sposób wyraz zmiany w postrzeganiu przyszłych dochodów z ropy naftowej i gazu ziemnego. Inwestorzy, szczególnie z rozwiniętych gospodarek, patrzą teraz znacznie bardziej sceptycznie na sektor naftowy i gazowy. Jest to spowodowane nie tylko obawami o wyniki finansowe, ale również wątpliwościami co do zgodności tradycyjnych strategii firmy z rosnącą presją  społeczną i środowiskową. Rafinerie zmagają się z presją konkurencji i słabszym wzrostem popytu na paliwa transportowe, będące głównym źródłem ich zysków. Niektóre z  tych obaw – związane z wynikami finansowymi mogą zmniejszać się w miarę wzrostu cen, ale  pytania o emisje i zmiany klimatyczne nie odejdą.

 

Konkluzje:

1. Pandemia pozostawi trwałe blizny, ale nadal pozostaje kwestią otwartą, czy stanowi ona przeszkodę dla bezpieczniejszego i bardziej zrównoważonego systemu energetycznego, czy też będzie katalizatorem przyspieszającym tempo zmian.
2. Odnawialne źródła energii przyspieszyły, a energia słoneczna ewidentnie wysunęła się na prowadzenie. Jednak spowolnienie poprawy dostępu do energii elektrycznej i ryzyko niedoinwestowania w sieci elektroenergetyczne to sygnały ostrzegawcze na przyszłość.
3. Kryzys spowodował spadek dochodów z ropy naftowej i gazu, zmuszając producentów do ponownej oceny ich strategii w celu dostosowania się do zmian technologicznych i politycznych.
4. Osiągnięcie zerowej emisji netto oznacza przyspieszenie wdrażania czystych technologii przy jednoczesnym dalszym obniżaniu kosztów, zwłaszcza poprzez innowacje w zakresie wodoru i innych paliw niskoemisyjnych, magazynowania energii i CCUS.
5. Nie ma drogi na skróty, tylko głębokie zmiany prowadzone w oparciu o dobre programy polityczne mogą zapewnić lepszą przyszłość energetyczną. To jest wybór - dla obywateli, inwestorów, firm, ale przede wszystkim dla rządów.

 

Więcej informacji na temat publikacji:

Streszczenie World Energy Outlook 2020 w j. polskim przygotowane przez SP RP przy OECD we współpracy z IEA:

https://webstore.iea.org/download/summary/4153?fileName=Polish-Summary-WEO2020.pdf 

World Energy Outlook 2020:

https://webstore.iea.org/world-energy-outlook-2020

WEO Special Report Sustainable Recovery Plan:

https://webstore.iea.org/sustainable-recovery-weo-special-report

Strona dedykowana WEO 2020:

https://www.iea.org/reports/world-energy-outlook-2020

---

IEA (2020), World Energy Outlook 2020, IEA, Paris https://www.iea.org/reports/world-energy-outlook-2020

Photo: ©Cover design: IEA; Photo credits: © Shutterstock