Jak gospodarki radzą sobie z COVID-19
12.05.2020
W dniu 15 kwietnia Sekretarz Generalny OECD Angel Gurria (SG) zaprezentował podczas wirtualnego spotkania ministrów finansów i prezesów banków centralnych Grupy G20 dokument pt. Tax and Fiscal Policy in Response to the Coronavirus Crisis , który ma stanowić wkład Sekretariatu Organizacji do prac wskazanej Grupy. Podsumowuje on dotychczasowe działania podejmowane przez państwa w odpowiedzi na kryzys pandemii oraz wskazuje w ogólny sposób na możliwy kierunek przyszłych rozwiązań pozwalających na łagodzenie gospodarczych skutków Covid-19.
W raporcie wskazano cztery etapy rozwoju pandemii Covid-19, wymagające różnych odpowiedzi w formie polityk publicznych (str. 10). W pierwszej fazie, natychmiast po jej wybuchu (1 faza) niezbędne jest wsparcie płynności i zabezpieczenia dochodów obywateli. Następnie, konieczny będzie trwały wysiłek mający na celu ograniczenie negatywnych skutków ograniczania rozprzestrzeniania się choroby i łagodzenia jej skutków (faza 2). W następnym kroku można spodziewać się powolnego ożywienia (faza 3), które może w znacznej mierze pokrywać się z fazą 2, w miarę jak różne gospodarki będą się otwierały po ograniczeniu liczby zachorowań. Należy przy tym pamiętać, że w niektórych przypadkach konieczne może być (czasowe) przywracanie gospodarczego zamknięcia. Ostatecznie, po otwarciu i gospodarczym ożywieniu, można spodziewać się „nowej normalności” (faza 4), której celem będzie z jednej strony odbudowa finansów publicznych, a z drugiej wdrożenie mechanizmów pozwalających na ograniczenie negatywnych skutków pandemii w przyszłości.
W dokumencie znalazło się ramowe spektrum działań, które rządy powinny podejmować w każdej z opisanych faz. Mają one ułatwiać sekwencjonowanie działań politycznych w miarę rozwoju sytuacji. Zostały w nim również omówione priorytety i instrumenty polityki podatkowej, których wdrożenie zaleca Sekretarz Generalny. W drugim rozdziale dokumentu znalazło się podsumowanie polityk podatkowych i fiskalnych, które kraje (OECD, G20 i państwa rozwijające się) wprowadziły w ostatnim miesiącu, stanowiące odpowiedź na konsekwencje gospodarcze wywołane przez Covid-19. W trzecim rozdziale ma miejsce ewaluacja tych polityk, jak również informacje dot. możliwości ich dalszego skalowania, w zależności od rozwoju epidemii. Rozdział 4 koncentruje się na wskazaniu polityk publicznych, których wdrożenie może być konieczne do zapewnienia ożywienia gospodarczego po ustąpieniu kryzysu, ze szczególnym naciskiem na analizę bodźców fiskalnych, jak również wsparcie służby zdrowia. W ostatnim rozdziale dokumentu, omówiono kwestie wpływów podatkowych oraz dochodzenia do bardziej zrównoważonych budżetów, po ustaniu bezpośrednich polityk ograniczających skutki pandemii. W raporcie widoczne jest przy tym zmiana narracji w stosunku do kryzysu z 2008 r.: padają w nim jednoznaczne rekomendacje dot. działań antycyklicznych (prowadzące do zwiększanie deficytów i długów państw), nawet w kilkuletniej perspektywie - tym samym odcinając się od rozwiązań w duchu austerity. Zaleca on również korzystanie z niestandardowych narzędzi w polityce fiskalnej i monetarnej.
W raporcie pada jasna sugestia dot. wsparcia dla antycyklicznych działań: SG wspiera natychmiastową stymulację monetarną i fiskalną oraz rekomenduje jej utrzymywanie przez wystarczająco długi czas. W dokumencie rekomendowane są rozwiązania wdrażane przez szereg państw (w tym Polskę), typu: Kurzarbeit, dofinansowanie samozatrudnionych, abolicje podatkowe dla firm (w przypadku wakacji podatkowych konieczne jest gradualne przywracanie płatności), odliczanie przez firmy strat za 2020, jak również niekonwencjonalną politykę monetarną (luzowanie ilościowe). W dokumencie pada również sugestia dot. regularnego monitoringu sytuacji gospodarstw domowych oraz w razie potrzeby bezpośrednich transferów gotówkowych (pada również sugestia bezpośredniego wsparcia poprzez transfery aniżeli politykę podatkową). W przypadku anemicznego ożywienia gospodarczego (faza 4), pada sugestia wydłużania ekspansywnej polityki budżetowej w celu pobudzenia konsumpcji i inwestycji (szczególnie tych charakteryzujących się dużymi efektami spill-over oraz sektorze B&R) . W wyniku kryzysu należy również zastanowić się nad kalibracją systemów podatkowych, w celu podniesienia progresji podatkowej i ograniczenia nierówności majątkowych: w większości krajów OECD istnieje znaczne pole do podnoszenia podatków nieruchomościowych (szczególnie katastralnych), jak również majątkowych.
Ze względu na duże zmiany na rynku pracy i wielce prawdopodobny wzrost bezrobocia, państwa powinny rozważać podniesienie oraz wydłużenie zasiłków dla bezrobotnych, jak również zwiększenie środków na aktywne polityki wsparcia pracowników (ALMP), co powinno pozwolić na szybkie przekwalifikowanie i doskonalenie zawodowe bezrobotnych pracowników.
SG zwraca zarazem uwagę na możliwe nadużycie w zakresie nieprzestrzegania przepisów, w szczególności podatkowych w zakresie podatku CIT (np. ze względu na sztuczne schematy w zakresie odraczania terminów płatności podatków czy pozbywanie się aktywów przed ściągnięciem długów) i VAT (przy przyśpieszonych zwrotach tego podatku). Dlatego też po pierwszej fali zapewniania płynności oraz wsparcia dla przedsiębiorstw, konieczne będzie wzmacnianie administracji skarbowych oraz weryfikacja (ex post) przyznawanego wsparcia. Wydaje się przy tym, że w wyniku kryzysu będzie mniejsza tolerancja dla unikania płacenia podatków. Tzw. tax morale może ulec poprawie, co będzie wiązało się z ograniczoną skłonnością do przestępstw podatkowych.
Koordynacja między krajami może znacznie zwiększyć skuteczność bodźców. Koszty kryzysu zdrowotnego i gospodarczego nie będą symetryczne jednak w większości przypadków nieskoordynowane lub jednostronne działania pogłębią ogólne koszty społeczne i gospodarcze. Multilateralne działania w zakresie impulsów fiskalnych mogłyby prowadzić do efektów synergii.
W tym kontekście, SG sugeruje przyspieszenie prac nad obydwoma filarami w tzw. podatku cyfrowym, co powinno pozwolić na poszerzenie bazy opodatkowania dla państw pozbawionych wpływów podatkowych na skutek pandemii.
Więcej informacji: