Polska w OECD

W badaniu PISA 2018 na temat finansów uczestniczyło 20 państw: 13 krajów i gospodarek członkowskich Organizacji[1] oraz siedem państw partnerskich[2].  Ogólne wnioski z badania PISA 2018 w zakresie wiedzy o finansach przedstawiają się następująco:

1. Ponad połowa piętnastolatków (54%) z krajów i gospodarek objętych badaniem PISA na temat finansów posiada własne konto w banku. Prawie połowa (45%) – kartę płatniczą.
2. Ponad 85% testowanych 15-latków radzi sobie z drugim z pięciu poziomów trudności testu, co oznacza stopień umiejętności adekwatny do ich wieku i świadczy o znajomości podstawowych pojęć z zakresu finansów; 10% radzi sobie z problemami przedstawionymi w najtrudniejszym, piątym poziomie testu, co oznacza, że potrafią oni posługiwać się dokumentami finansowymi
   o sporym stopniu złożoności i bezbłędnie zrozumieć niebezpośredni przekaz dotyczący finansów. 
3. Ponad 80% badanych piętnastolatków może niezależnie decydować o tym, na jakie wydatki przeznacza własne pieniądze.
4. Młodzi ludzie, którzy kontrolują stan swoich zasobów finansowych (jako „kontrolowanie” należy rozumieć sprawdzenie stanu konta w banku czy ilości oszczędności posiadanych w domu), osiągają w teście PISA nt. finansów 50 pkt więcej niż młodzież, która nie ma takiego zwyczaju.
5. Sytuacja społeczno-ekonomiczna i źródło informacji, z którego korzystali przystępujący do testu na temat finansów miały duży wpływ na jego wyniki: młodzież z rodzin uprzywilejowanych osiągała wyniki średnio o poziom trudności wyższe, niż młodzież z tzw. nizin społecznych. Młodzież, która czerpie wiedzę na temat finansów od rodziców lub bliskich dorosłych osiągnęła w testach 27-punktową przewagę względem swoich kolegów, którzy czerpali tę wiedzę z innych źródeł (media, koledzy). Najgorsze wyniki osiągali ci, którzy kierowali się głównie poradami rówieśników.
6. Zarówno młodzi ludzie ze środowisk nieuprzywilejowanych jak i uczniowie ze szkół nieuprzywilejowanych częściej mają do czynienia z zagadnieniami finansowymi w szkole, niż ich rówieśnicy ze środowisk uprzywilejowanych. Niestety sam fakt zetknięcia się z problematyką finansową nie przekłada się na wyniki w teście, które wśród uczniów ze środowisk nieuprzywilejowanych wypadają zdecydowanie gorzej.
7. Piętnastolatki dość często robią zakupy w internecie (w ciągu 12 miesięcy poprzedzających badanie PISA 73% z nich choć raz dokonało zakupu w sieci samodzielnie lub z członkiem rodziny), a im większe mają zaufanie do cyfrowych środków płatniczych, tym większa jest ich wiedza na temat finansów, w tym na temat bezpieczeństwa transakcji informatycznych i świadomość oszustw internetowych.

Jak na tle tego krajobrazu przedstawiają się młodzi Polacy? Pod względem wiedzy o finansach, polskie nastolatki stanowią dość jednorodną grupę: odsetki osób, których wyniki były zdecydowanie poniżej średniej (nie osiągnęły drugiego poziomu trudności) oraz tych, które znacznie przewyższają innych swoją wiedzą (osiągnęły piąty poziom trudności w teście PISA 2018), są zbliżone i wynoszą odpowiednio 9,5% i 11,8%. Między tymi dwoma grupami obserwuje się dość dużą różnicę punktową (71pkt).

Chociaż swoją wiedzą i wynikami w teście młodzi Polacy przewyższają średnią OECD, są oni mniej niezależni finansowo niż ich rówieśnicy z innych krajów i obszarów objętych badaniem: tylko 34,5% polskich nastolatków jest właścicielem rachunku bankowego, a jeszcze mniej (26,2%) posiada kartę płatniczą (średnia OECD, to odpowiednio 44,1% oraz 38,2%). Młodzi Polacy rzadziej niż ich koledzy z innych krajów płacą za towary i usługi za pomocą telefonu komórkowego (32,6% vs 40,5% śr. OECD).

Mimo tego, że niewielu młodych Polaków posiada karty płatnicze, wielu z nich korzysta (!) i ten właśnie  środek płatności jest wśród nich najbardziej rozpowszechniony (69,6% vs śr. OECD 61.6%). Młodzi Polacy chętniej niż ich rówieśnicy przeprowadzają transakcje w sieci (79,3% vs 67,7% śr. OECD), korzystają z cyfrowych form płatności w zastępstwie gotówki (57,6% vs 48,7% śr. OECD), jednak są w ich wykorzystaniu nieco mniej ostrożni, niż można by się spodziewać. Niecała połowa badanych (49,1%) przyznaje, że dokonując płatności w internecie sprawdza, czy nie naraża w ten sposób swoich danych wrażliwych (w OECD ten odsetek jest minimalnie wyższy i wynosi 50,4%).

Mimo dużego zaufania do transakcji bezgotówkowych w sieci, młodzi Polacy starają się podchodzić do zagadnień związanych z finansami dość rozważnie: chętnie o nich dyskutują (51,9 %), przede wszystkim z bliskimi im dorosłymi (93,6%, choć 78,7% czerpie wiedzę również z internetu),  nie zapominają o porównaniu cen produktów w sklepie stacjonarnym i internetowym przed dokonaniem transakcji (74,2%), a ponad połowa potrafi poczekać aż wybrany przez nich produkt stanieje (55,4%). W większości przypadków deklarowane przez nich zachowania zbliżają się do średniej OECD. Rozbieżności powyżej 1 pkt. proc. występują w przypadku wykorzystania internetu jako źródła informacji (śr. OECD to 76,6%) oraz przełożenia zakupu na później w oczekiwaniu na spadek jego ceny (śr. OECD: 59,8%). Jedynym wyjątkiem jest to, że młody Polak znacznie mniej chętnie rozmawia o finansach ze swoimi nauczycielami (34,3%), aniżeli jego fikcyjny statystyczny kolega z OECD (50,2%), co również jest przejawem ostrożności w zarządzaniu finansami; rozmawia się o tym z osobami godnymi zaufania.

Reasumując: młodzi Polacy całkiem dobrze radzą sobie w świecie finansów, a na tle starszych pokoleń rodaków wypadają w tej dziedzinie o wiele lepiej, niż na tle swoich rówieśników z innych krajów[3].

W obliczu aktualnego paraliżu gospodarczego wywołanego pandemią COVID-19, takie wyniki pozwalają mieć nadzieję, że dzięki swojej przezorności i odpowiedzialnym zachowaniom konsumenckim młodzi Polacy zbudują sobie bezpieczniejszą i stabilniejszą przyszłość niż ich rodzice.

Więcej informacji:

https://www.oecd-ilibrary.org/education/pisa-2018-results-volume-iv_48ebd1ba-en

---

OECD (2020), PISA 2018 Results (Volume IV) : Are Students Smart about Money?, PISA OECD Publishing, 2020, https://doi.org/10.1787/48ebd1ba-en

Photo: ©OECD 2020; Cover©LuminaStock, Dean Mitchell, bo1982, karandaev / iStock; IA98, Tupungato / Shutterstock