Polska w OECD

World Energy Outlook (WEO) zawiera 3 scenariusze, które różnią się w zakresie założeń przyjętych dla polityk rządowych:

• Scenariusz Ogłoszonych Polityk (Stated Policies Scenario – STEPS), pokazuje kierunek wynikający z aktualnie obowiązujących polityk.
• Scenariusz Ogłoszonych Zobowiązań (Announced Pledges Scenario – APS) zakłada, że wszystkie cele zadeklarowane przez rządy zostaną zrealizowane na czas i w całości, w tym długoterminowe cele zerowej emisji netto i dostępu do energii.
• Scenariusz Zerowych Emisji Netto do 2050 r. (Net Zero Emissions by 2050 Scenario – NZE) określa sposób na osiągnięcie stabilizacji we wzroście średnich temperatur na świecie na poziomie 1,5 °C, przy jednoczesnym zapewnieniu powszechnego dostępu do nowoczesnej energii do 2030 r.

Globalny kryzys energetyczny wywołany inwazją Rosji na Ukrainę ma daleko idące konsekwencje dla gospodarstw domowych, przedsiębiorstw i całych gospodarek, wywołując z jednej strony konieczność podejmowania pilnych działań ze strony rządów, z drugiej zaś głębszą debatę na temat sposobów zmniejszenia ryzyka przyszłych zakłóceń i zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego, szczególnie w Europie, która pozostaje w centrum  uwagi, ze względu na odcięcie dostaw surowców z Rosji, szczególnie gazu i konieczność zastąpienia go z innych kierunków lub podjęcia innych działań jak zmniejszenie popytu. W ramach wcześniejszych analiz IEA przygotowała 10 punktowe plany działań, które mają pomóc Europie w zmniejszeniu uzależnienia od gazu ziemnego i ropy naftowej z Rosji.

Wysokie ceny energii powodują ogromny transfer bogactwa od konsumentów do producentów, w przypadku ropy naftowej do poziomów obserwowanych w 2014 r. i całkowicie bezprecedensowych w przypadku gazu ziemnego. Wysokie ceny paliw odpowiadają za 90% wzrostu średnich kosztów wytwarzania energii elektrycznej na świecie, sam gaz ziemny za ponad 50%. Jak wskazują autorzy raportu, koszty odnawialnych źródeł energii i CO2 odegrały jedynie marginalną rolę, podkreślając, że jest to kryzys, w którym transformacja energetyczna jest rozwiązaniem, a nie problemem. Presja cenowa i ekonomiczna sprawia, że liczba osób bez dostępu do nowoczesnej energii rośnie po raz pierwszy od dekady. Około 75 milionów osób, które niedawno uzyskały dostęp do elektryczności, prawdopodobnie stracą zdolność do płacenia za nią, a 100 milionów ludzi może powrócić do używania tradycyjnej biomasy do gotowania.

W krótkim okresie, kryzys stanowi impuls dla popytu na ropę i węgiel, ponieważ konsumenci szukają alternatywy dla drogiego gazu. Jednak trwałe korzyści z kryzysu odniosą źródła niskoemisyjne, głównie odnawialne, w niektórych przypadkach także energia jądrowa, a także szybszy postęp w zakresie efektywności energetycznej i elektryfikacji, np. pojazdy elektryczne.

Po raz pierwszy w historii, scenariusz WEO oparty na aktualnych politykach wskazuje szczyt lub wypłaszczenie popytu światowego dla każdego z paliw kopalnych. W scenariuszu STEPS zużycie węgla spada w ciągu najbliższych kilku lat, zapotrzebowanie na gaz ziemny wypłaszcza się pod koniec dekady, a rosnąca sprzedaż pojazdów elektrycznych (EV) oznacza, że popyt na ropę naftową ustabilizuje się w połowie lat 2030-tych, a następnie nieznacznie spadnie do połowy stulecia. Całkowity popyt na paliwa kopalne będzie zmniejszać się stale od połowy lat dwudziestych.

Globalne zużycie paliw kopalnych rosło wraz z PKB od początku rewolucji przemysłowej w XVIII wieku: odwrócenie tego trendu przy jednoczesnym kontynuowaniu rozwoju gospodarki światowej będzie kluczowym momentem w historii energetyki. Udział paliw kopalnych w globalnym bilansie energetycznym od dziesięcioleci utrzymuje się na uporczywie wysokim poziomie około 80%. Do 2030 r. w scenariuszu STEPS udział ten spadnie poniżej 75%, a do 2050 r. do nieco powyżej 60%. Globalne emisje CO₂ związane z energią osiągają w STEPS najwyższy poziom w 2025 r. i wynoszą 37 mld ton (Gt) rocznie, a do 2050 r. spadają do 32 Gt. Wiązałoby się to ze wzrostem średnich temperatur na świecie o około 2,5 °C do roku 2100. Jest to lepszy wynik niż przewidywano kilka lat temu: wznowiony wysiłek i osiągnięcia technologiczne poczynione od 2015 r. pozwoliły na obniżenie długoterminowego wzrostu temperatury o około 1 °C. Jednak ograniczenie rocznych emisji CO₂ o zaledwie 13% do 2050 r. w ramach STEPS jest dalece niewystarczające, aby uniknąć poważnych skutków związanych ze zmieniającym się klimatem.

Pełna realizacja wszystkich zobowiązań w zakresie ochrony klimatu przybliżyłaby świat do bezpiecznej przystani, ale nadal istnieje duża przepaść między dzisiejszymi ambicjami a stabilizacją na poziomie 1,5 °C. W scenariuszu APS po krótkoterminowym szczycie rocznych emisji następuje szybszy spadek do 12 Gt do roku 2050. Jest to większa redukcja niż w tym scenariuszu w WEO-2021, odzwierciedlająca dodatkowe zobowiązania podjęte w ciągu ostatniego roku, zwłaszcza przez Indie i Indonezję. Jeżeli te dodatkowe zobowiązania krajowe - a także zobowiązania sektorowe dla poszczególnych gałęzi przemysłu i cele dla przedsiębiorstw (uwzględnione po raz pierwszy w tegorocznym APS) - zostaną zrealizowane w pełni i na czas, to wzrost temperatury w modelu APS w 2100 r. utrzyma się na poziomie około 1,7 °C. Łatwiej jest jednak składać obietnice niż je realizować, a nawet jeśli zostaną one zrealizowane, pozostaje jeszcze wiele do zrobienia, aby dostosować się do scenariusza NZE, który pozwala osiągnąć wynik 1,5 °C poprzez ograniczenie rocznych emisji do 23 Gt do 2030 r. i do zera netto do 2050 r. Do 2030 r., jeśli państwa zrealizują swoje zobowiązania klimatyczne, co drugi samochód sprzedawany w Unii Europejskiej, Chinach i Stanach Zjednoczonych będzie elektryczny.

Ogromny wzrost inwestycji w energię jest niezbędny, aby zmniejszyć ryzyko przyszłych skoków cen i niestabilności oraz aby wejść na drogę do zerowych emisji netto do 2050 r. Inwestycje w czyste technologie energetyczne rosną z obecnych 1,3 bln USD do powyżej 2 bln USD w 2030 r. w scenariuszu STEPS; ale w scenariuszu NZE musiałyby przekroczyć 4 bln USD w tym samym czasie, co podkreśla potrzebę przyciągnięcia nowych inwestorów do sektora energetycznego. Rządy powinny przejąć inicjatywę i zapewnić silny kierunek strategiczny, ale wymagane inwestycje są daleko poza zasięgiem finansów publicznych. Niezbędne jest wykorzystanie ogromnych zasobów rynkowych i zachęcenie podmiotów prywatnych do odegrania swojej roli. Obecnie na każdy 1 USD wydany w skali globalnej na paliwa kopalne przypada 1,5 USD na czyste technologie energetyczne. W scenariuszu NZE do 2030 r. na każdy 1 USD wydany na paliwa kopalne przypada 5 USD na dostawy czystej energii i kolejne 4 USD na efektywność energetyczną i zużycie końcowe.

Niedobory inwestycji w czystą energię są największe w gospodarkach wschodzących i rozwijających się, co jest niepokojącym sygnałem, biorąc pod uwagę szybki przewidywany wzrost ich zapotrzebowania na usługi energetyczne. Jeśli wyłączyć Chiny, to kwota inwestowana co roku w czystą energię w gospodarkach wschodzących i rozwijających się pozostała bez zmian od czasu zawarcia Porozumienia Paryskiego w 2015 r. Koszt kapitału dla elektrowni fotowoltaicznej w 2021 r. w kluczowych gospodarkach wschodzących był od dwóch do trzech razy wyższy niż w gospodarkach zaawansowanych i Chinach.

Szybkość, z jaką inwestorzy reagują na szerokie i wiarygodne ramy transformacji, zależy w praktyce od wielu bardziej szczegółowych kwestii. Łańcuchy dostaw są wrażliwe, a infrastruktura i wykwalifikowana siła robocza nie zawsze są dostępne. Przepisy dotyczące zezwoleń i terminy ich wydawania są często złożone i czasochłonne. Jasne procedury zatwierdzania projektów, wspierane przez odpowiedni potencjał administracyjny, są niezbędne do przyspieszenia przepływu rentownych, możliwych do zainwestowania projektów - zarówno w zakresie dostaw czystej energii, jak i efektywności i elektryfikacji. Jeśli inwestycje w czystą energię nie przyspieszą do poziomu przedstawionego w scenariuszu NZE, wówczas konieczne będą większe inwestycje w ropę naftową i gaz ziemny, aby uniknąć dalszych wahań cen paliw, ale oznaczałoby to również zagrożenie dla realizacji celu 1,5 °C.

Bezpośrednie niedobory w produkcji paliw kopalnych z Rosji będą musiały zostać zastąpione produkcją w innych miejscach - nawet w świecie dążącym do zerowej emisji netto do 2050 roku. W najbliższym okresie najbardziej właściwymi zamiennikami są projekty o krótkim czasie realizacji, które mogą szybko wprowadzić ropę i gaz na rynek, a także wychwycenie części z 260 mld m3 gazu, który jest marnowany każdego roku poprzez flarowanie i wycieki metanu do atmosfery. Trwałe rozwiązania dzisiejszego kryzysu opierają się jednak na zmniejszeniu zapotrzebowania na paliwa kopalne. Wiele organizacji finansowych wyznaczyło cele i plany ograniczenia inwestycji w paliwa kopalne. Znacznie większy nacisk należy położyć na cele i plany zwiększania inwestycji w czyste transformacje energetyczne oraz na to, co rządy mogą zrobić, aby do tego zachęcić. WEO 2022 analizuje także pozycję Rosji na rynkach międzynarodowych po agresji na Ukrainę i nałożeniu embarga na import jej surowców energetycznych.

Inwazja Rosji na Ukrainę wywołuje reorientację globalnego handlu energią na szeroką skalę, pozostawiając Rosji znacznie zredukowaną rolę. W poprzednich scenariuszach IEA wszystkie więzi handlowe Rosji z Europą oparte na paliwach kopalnych były osłabiane przez europejskie ambicje zerowych emisji netto, ale zdolność Rosji do dostarczania energii po stosunkowo niskich kosztach oznaczała, że traciła ona pozycję tylko stopniowo. Teraz zerwanie tych więzi nastąpiło z prędkością, którą niewielu wyobrażało sobie za możliwą.
W tegorocznym WEO więcej rosyjskich zasobów trafia na wschód, na rynki azjatyckie, ale Rosji nie udaje się znaleźć rynków dla wszystkich wolumenów, które wcześniej trafiały do Europy. W 2025 roku produkcja ropy w Rosji będzie o 2 mln baryłek dziennie niższa niż w WEO-2021, a produkcja gazu spadnie o 200 mld m³. Perspektywy długoterminowe osłabia niepewność co do popytu, a także ograniczony dostęp do międzynarodowego kapitału i technologii umożliwiających zagospodarowanie bardziej wymagających złóż i projektów LNG. Rosyjski eksport paliw kopalnych nigdy nie powróci - w żadnym ze scenariuszy WEO - do poziomu z 2021 roku, a jego udział w międzynarodowym handlu ropą i gazem spadnie o połowę do 2030 roku w scenariuszu STEPS.

Reorientacja Rosji na rynki azjatyckie jest szczególnie trudna w przypadku gazu ziemnego, ponieważ możliwości rynkowe dla dodatkowych dostaw na dużą skalę do Chin są ograniczone. Rosja planuje budowę nowych połączeń gazociągowych z Chinami, przede wszystkim dużego gazociągu Power of Siberia-2 przez Mongolię. Nasze prognozy popytu dla Chin budzą jednak poważne wątpliwości co do opłacalności kolejnego połączenia gazowego z Rosją na dużą skalę, po tym jak istniejąca linia Power of Siberia osiągnie pełną przepustowość. W STEPS wzrost zapotrzebowania na gaz w Chinach spada do 2% rocznie w latach 2021-2030, w porównaniu ze średnim tempem wzrostu 12% rocznie od 2010 r., co odzwierciedla preferencje polityk dla odnawialnych źródeł energii i elektryfikacji wobec wykorzystania gazu w energetyce i ciepłownictwie. Chińscy importerzy aktywnie kontraktują nowe długoterminowe dostawy LNG, do tego stopnia, że Chiny posiadają już zapewniony wystarczający poziom zakontraktowanych dostaw, aby zaspokoić prognozowane zapotrzebowanie w ramach STEPS daleko powyżej roku 2030.

Jednym ze skutków działań Rosji jest to, że era szybkiego wzrostu zapotrzebowania na gaz ziemny dobiega końca. W scenariuszu STEPS, który przewiduje największą konsumpcję gazu, globalny popyt wzrasta o mniej niż 5% w latach 2021-2030, a następnie pozostaje na poziomie około 4 400 mld m3 do 2050 roku. Perspektywy dla gazu są osłabione przez wyższe ceny w najbliższym czasie, szybsze wdrażanie pomp ciepła i innych środków efektywności energetycznej, większe wykorzystanie odnawialnych źródeł energii i szybsze wprowadzanie innych opcji elastyczności w sektorze energetycznym oraz, w niektórych przypadkach, nieco wydłużone korzystanie z węgla. The Inflation Reduction Act zmniejsza przewidywane w STEPS zapotrzebowanie USA na gaz ziemny w 2030 r. o ponad 40 mld m3 w porównaniu z ubiegłorocznymi prognozami, uwalniając ten gaz na eksport. Bardziej zdecydowana polityka klimatyczna przyspiesza strukturalne odejście Europy od gazu. Nowe moce produkcyjne powodują spadek cen do połowy lat 2020, a LNG staje się jeszcze ważniejszy dla ogólnego bezpieczeństwa gazowego. Jednak tempo wzrostu gazu ziemnego w gospodarkach rozwijających się uległo spowolnieniu, zwłaszcza w Azji Południowej i Południowo-Wschodniej, co osłabia wiarygodność gazu jako paliwa przejściowego. Większość korekty w dół zapotrzebowania na gaz do 2030 roku w tegorocznym STEPS wynika z szybszego przejścia na czystą energię, chociaż około jedna czwarta wynika z tego, że gaz przegrywa z węglem i ropą.

Potrzebny jest nowy paradygmat bezpieczeństwa energetycznego, aby utrzymać niezawodność i przystępność cenową przy jednoczesnej redukcji emisji. Tegoroczny WEO zawiera dziesięć zasad, które mogą pomóc w przeprowadzeniu decydentów przez okres w którym zmniejszające się systemy oparte na paliwach kopalnych i rozwijające się systemy czystej energii współistnieją. Podczas transformacji energetycznej oba systemy muszą dobrze funkcjonować, aby zapewnić usługi energetyczne potrzebne konsumentom, nawet jeśli ich udział zmienia się z czasem. Utrzymanie bezpieczeństwa elektroenergetycznego w systemach energetycznych przyszłości wymaga nowych narzędzi, bardziej elastycznych podejść i mechanizmów zapewniających odpowiednie możliwości. Wytwórcy energii elektrycznej będą musieli umieć reagować szybciej, konsumenci w większej liczbie korzystać z inteligentnych rozwiązań i mieć większe możliwości adaptacyjne, a infrastruktura sieciowa będzie musiała zostać wzmocniona i poddana cyfryzacji. Podejście bardziej inkluzywne, skoncentrowane na ludziach jest niezbędne, aby umożliwić wrażliwym społecznościom radzenie sobie początkowymi kosztami czystszych technologii i zapewnić, że korzyści z transformacji będą odczuwalne w całym społeczeństwie. Nawet w sytuacji, gdy przemiany ograniczają zużycie paliw kopalnych, istnieją części systemu paliw kopalnych, które pozostają kluczowe dla bezpieczeństwa energetycznego, takie jak elektrownie gazowe zaspokajające szczytowe zapotrzebowanie na energię elektryczną lub rafinerie zaopatrujące użytkowników wciąż korzystających z paliw transportowych. Nieplanowane lub przedwczesne wyłączenie tej infrastruktury może mieć negatywne konsekwencje dla bezpieczeństwa energetycznego.

W miarę wychodzenia świata z obecnego kryzysu energetycznego, musi on unikać nowych zagrożeń wynikających z wysokich i niestabilnych cen minerałów krytycznych czy wysoce skoncentrowanych łańcuchów dostaw czystej energii. Jeśli kwestie te nie zostaną odpowiednio rozwiązane, mogą opóźnić transformację energetyczną lub uczynić ją bardziej kosztowną. Zapotrzebowanie na minerały krytyczne dla czystych technologii energetycznych ma gwałtownie wzrosnąć, ponad dwukrotnie z obecnego poziomu do 2030 r. w scenariuszu APS. Miedź odnotuje największy wzrost w wymiarze bezwzględnym, ale inne minerały krytyczne odnotują znacznie szybsze tempo wzrostu popytu, zwłaszcza krzem i srebro dla fotowoltaiki, pierwiastki ziem rzadkich dla silników turbin wiatrowych oraz lit dla baterii. Ciągłe innowacje technologiczne i recykling to podstawowe możliwości złagodzenia napięć na rynkach minerałów krytycznych. Duże uzależnienie od poszczególnych krajów, takich jak Chiny, w zakresie dostaw kluczowych minerałów i wielu łańcuchów dostaw czystych technologii stanowi ryzyko dla transformacji,  podobnie jak opcje dywersyfikacji, które zamykają korzyści z handlu.

---

Fragmenty tekstu pochodzą z Executive Summary World Energy Outlook 2022.

Całość raportu dostępna jest na stronach IEA:

https://www.iea.org/reports/world-energy-outlook-2022

https://www.oecd-ilibrary.org/energy/world-energy-outlook-2022_3a469970-en

IEA (2022), World Energy Outlook 2022, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/3a469970-en

Photo: ©IEA ; Photo credits:©Gettyimage