Polska w OECD

Oprócz pracowników naukowych UEP (m.in. prof. dr hab. Macieja Żukowskiego, Rektora UEP, prof. Elżbiety Gołaty, Prorektor ds. Nauki i Współpracy z Zagranicą) w spotkaniu wzięli udział także przedstawiciele innych ośrodków badawczych w Polsce oraz pracownicy administracji rządowej i samorządowej. Genezą, która legła u podstaw organizacji wydarzenia są aktualnie toczące się prace nad  Przeglądem Gospodarczym Polski, który będzie dyskutowany na forum Komitetu Przeglądów Gospodarczych OECD w dniu 14 grudnia br.

Otwierając spotkanie, prof. Aleksander Surdej powiedział, że seminarium ma na celu dobre przygotowanie się do adaptacji przyszłych zaleceń, które zostaną  sformułowane w przeglądzie. Ich charakter ma wymiar przede wszystkim praktyczny, natomiast celem webinarium jest ich wzmocnienie poprzez odpowiednie ekspertyzy badawcze. Prof. Maciej Żukowski dziękując za tę inicjatywę podkreślił, że rynek pracy i kapitał ludzki to obszary analiz UEP, którym poświęca się szczególną uwagę.

Przedstawiciele UEP poruszyli różne aspekty rynków pracy w gospodarkach mierzących się z postcovidowym kryzysem. Aktualnie obserwuje się zwiększone wydatki na politykę zatrudnienia, a ich średnia w krajach OECD oscyluje na poziomie 1,3% PKB. W krajach Europy Zachodniej (i.a. Danii, Belgii, Francji) są to sumy znacznie wyższe, aniżeli w większości krajów postkomunistycznych. W strukturze wydatków warto pamiętać o proporcjach przeznaczanych środków w podziale na politykę pasywną oraz aktywną. Ta pierwsza, definiowana głównie jako łagodzenie skutków bezrobocia i skupiająca się na działaniach osłonowych (zasiłki, odszkodowania, etc.) jest ważna, ale w dłuższej perspektywie istotniejsza i mająca kluczowe znaczenie w kształtowaniu ożywienia rynku pracy po kryzysie COVID-19 będzie miała polityka aktywna (ang. Active Labour Market Policy –ALMP). O działaniach w ramach ALMP wspomina OECD w swoim dokumencie z 6 maja br. pn. The Secretary-General’s Strategic Orientations for the 2023-24 biennium. Zaleca się w nim krajom członkowskim rozwijanie i doskonalenie aktywnych polityk rynku pracy, w tym inwestowanie w skuteczną politykę w zakresie edukacji i umiejętności ze szczególnym naciskiem na umiejętności cyfrowe, dotyczące przekwalifikowania czy kultury uczenia się przez całe życie. Podkreśla się również konieczność budowy polityki społecznej wspierającej migrację zarobkową i procesy integracyjne.

W dalszej części webinarium analizowano bariery wprowadzania technologii cyfrowych w polskich przedsiębiorstwach (przemysł 4.0). Według badań empirycznych, głównymi determinantami utrudniającymi jej wdrażanie są konieczność zwiększenia nakładów na inwestycje oraz konieczność optymalizacji procesów administracyjnych. Zauważalny jest również brak wsparcia ze strony państwa i konieczność reorganizacji kapitału ludzkiego. Wśród rozwiązań przemysłu 4.0 w polskich przedsiębiorstwach dominuje wykorzystanie technologii bezpieczeństwa cybernetycznego, mediów społecznościowych oraz technologii chmury (ang. cloud computing). Badania jednoznacznie potwierdzają, że firmy korzystające z technologii cyfrowych to organizacje bardziej produktywne i konkurencyjne, w których występuje wysoka świadomość pokonywania barier wdrożeniowych. Fakt ten powoduje pozytywne implikacje dla innowacyjności przedsiębiorstw, podnosząc zdolności kapitału ludzkiego oraz poziom inwestycji w infrastrukturę ICT.      

Ciekawa dyskusja dotyczyła korelacji transformacji cyfrowej i transgranicznego zatrudnienia oraz związanych z tym zagadnień Gig-economy i znaczenia globalnych platform cyfrowych (ang. digital labour platforms). Istota Gig-economy odnosi się do krótkoterminowych i niezależnych pracowników, działających na zlecenie (tzw. pracownicy-przedsiębiorcy, ang. gigs). Wraz ze wzrostem dostępu do Internetu wzrasta nie tylko przedsiębiorczość cyfrowa, ale również zmienia się pojęcie samej pracy, która coraz częściej może być świadczona z dowolnego punktu i w tym kontekście staje się swego rodzaju usługą, której efektem jest dostarczenie określonego produktu. Jakkolwiek nowe modele biznesowe sprawnie łączą stronę popytową i podażową, a uzyskana elastyczność przyczynia się do optymalizacji zasobów, co zwiększa efektywność, to jednak procesy te niosą ze sobą również negatywne konsekwencje. Zaliczają się do nich m.in. silna presja na globalny poziom płac (ang. race to the bottom), efekt św. Mateusza (pojęcie z pogranicza socjologii i ekonomii, zakładające, że bogaci będą stawali się coraz bardziej bogaci, a biedni będą biednieć) czy dezintermediacja (pracownicy po zdobyciu odpowiedniej renomy odchodzą, pracując na własny rachunek).

W komentarzach zwracano także uwagę, że problematyczne staje się utrzymanie moralności i etyki pracy oraz budowanie przyszłego kapitału emerytalnego przez pracowników czy rozliczanie się z organami podatkowymi.

W drugiej części seminarium poruszono tematykę demograficznych uwarunkowań rynku pracy, przede wszystkim konsekwencji starzenia się ludności. Według prognoz demograficznych, ujemny wpływ zmian struktury ludności wg wieku na podaż pracy będzie się nasilał, przy czym w Polsce i w państwach Europy Środkowo-Wschodniej  zmiany te rozpoczęły się później, ale przebiegają w sposób o wiele bardziej gwałtowny. Intensywność strukturalnych zmian demograficznych jest we wszystkich państwach OECD bardzo duża, a projekcja populacji w wieku produkcyjnym (przedział wiekowy 20-64 lata) przewiduje jej spadek średnio o 10% w 2060 r., co będzie mieć znaczący wpływ na finansowanie systemów emerytalnych.
W Polsce zmniejszenie się zasobów pracy, czy wręcz niedobór siły roboczej jest jednym z istotniejszych problemów polskiej gospodarki, którego nie rozwiąże nawet zrównanie aktywności ekonomicznej kobiet do poziomu obserwowanego dla mężczyzn.

Innym poruszanym zagadnieniem były motywatory i demotywatory równości płci na rynku pracy, przy czym wskazywano, że równość płci w sferze aktywności zawodowej, zatrudnienia i wynagrodzeń jest silnie determinowana rozwiązaniami polityki społeczno-gospodarczej państwa. Elastyczne formy zatrudnienia sprzyjają innowacyjności i produktywności, a badania wskazują, będą one mieć coraz większe znaczenie w obliczu transformacji cyfrowej.

Podsumowując seminarium, prof. Aleksander Surdej wyraził nadzieję, że publikacje OECD będą pomocne w prowadzeniu dalszych prac badawczych w ramach UEP, co pozwoli na przygotowanie się do przyjęcia przyszłych rekomendacji zawartych w przeglądzie gospodarczym Polski. Prof. Gołata dodała, że celem badań jest zwiększanie świadomości obywateli w odniesieniu do trendów, procesów oraz potrzeb konkretnych zmian, jakie zachodzą w społeczeństwie oraz przekazywanie wiedzy o nich decydentom politycznym, którzy swoimi decyzjami kształtują politykę rynku pracy w Polsce.