Polska w ONZ
Polska jest aktywnym członkiem ONZ w każdym z trzech filarów działalności Organizacji: prawa człowieka, pokój i bezpieczeństwo, rozwój.
Polska jako członek Organizacji Narodów Zjednoczonych realizuje cele i zasady zapisane w Karcie Narodów Zjednoczonych.
Polskie przedstawicielstwa przy ONZ działają w:
- Nowym Jorku – Stałe Przedstawicielstwo RP przy Narodach Zjednoczonych w Nowym Jorku
- Genewie – Stałe Przedstawicielstwo RP przy Biurze Narodów Zjednoczonych w Genewie
- Wiedniu – Stałe Przedstawicielstwo RP przy Biurze Narodów Zjednoczonych i Organizacjach Międzynarodowych w Wiedniu
- Paryżu – Stałe Przedstawicielstwo RP przy UNESCO
- Nairobi – Stałe Przedstawicielstwo RP przy Siedzibie Narodów Zjednoczonych w Nairobi
- Rzymie – Stałe Przedstawicielstwo Rzeczypospolitej Polskiej przy Organizacjach Narodów Zjednoczonych w Rzymie
Organizacja Narodów Zjednoczonych
Informacje ogólne
ONZ została powołana do życia w 1945 r. z myślą o odbudowaniu świata z ruin II wojny światowej.
Polska, choć była jednym z kluczowych uczestników koalicji antyhitlerowskiej i ofiarą napaści nazistowskich Niemiec, nie brała udziału w konferencji założycielskiej w San Fransisco. Zadecydowały o tym narastające rozbieżności wśród mocarstw dotyczące uznania komunistycznych władz Polski, którym brakowało legitymizacji na podstawie wolnych wyborów. Nie oznacza to jednak, że na konferencji o Polsce zapomniano. Wybitny pianista polskiego pochodzenia, Artur Rubinstein, swój koncert w sali opery w San Francisco poprzedził słowami:
W tej Sali, w której zebrały się wielkie narody, aby uczynić ten świat lepszym, nie widzę flagi Polski, za którą toczono tę okrutną wojnę i dodał: A więc teraz zagram polski hymn narodowy.
Mimo nieobecności przedstawicieli polskiego rządu na konferencji założycielskiej, w uznaniu dla wkładu w zwycięstwo nad faszyzmem Polskę zaliczono do grona członków pierwotnych organizacji, dopasowując odpowiednio brzmienie art. 3 Karty Narodów Zjednoczonych. Polska podpisała ją 15 października 1945 r. i ratyfikowała następnego dnia. W oświadczeniu Rząd Polski wyraził gotowość do współdziałania z ONZ, podkreślając znaczenie powstającego systemu bezpieczeństwa zbiorowego, zasad nienaruszalności granic oraz oparcia ustrojów państw na zasadach demokratycznych.
Więcej o historii Polski w ONZ
Dzisiaj przed tą jedyną globalną organizacją międzynarodową stoją zupełnie inne zadania. Jej rola pozostaje jednak wciąż niezwykle ważna. Coraz więcej problemów współczesnego świata ma zasięg globalny i wymaga wspólnej reakcji wszystkich państw. To właśnie ONZ jest miejscem, w którym można uzgodnić odpowiedzi na globalne wyzwania, a także skoordynować wysiłki międzynarodowe w sytuacjach nadzwyczajnych, gdy konieczna jest pilna reakcja na różnego rodzaju kryzysy.
Obecnie ONZ liczy 193 państwa. Najmłodszym państwem członkowskim jest Sudan Południowy, przyjęty do Organizacji w lipcu 2011 r.
Podstawą funkcjonowania ONZ jest Karta Narodów Zjednoczonych, która formułuje cele i zasady Organizacji. Obecnie głównymi organami ONZ są: Zgromadzenie Ogólne (ZO NZ), Rada Bezpieczeństwa (RB ONZ), Rada Gospodarcza i Społeczna (ECOSOC), Sekretariat oraz Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (MTS). Na czele Organizacji stoi Sekretarz Generalny, którą to funkcję od 1 stycznia 2017 r. pełni António Guterres.
Programy i fundusze Narodów Zjednoczonych
Programy i fundusze systemu NZ ustanawiane są głównie dla podejmowania działań na rzecz rozwoju, niesienia pomocy humanitarnej oraz promowania praw człowieka. Wśród nich do najszerzej rozpoznawalnych zaliczamy: Fundusz Narodów Zjednoczonych na Rzecz Dzieci (UNICEF), Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP), Fundusz Ludnościowy Narodów Zjednoczonych (UNFPA), Światowy Program Żywnościowy (WFP).
Program Środowiskowy Narodów Zjednoczonych (UNEP) został powołany w 1972 r. Główne prace UNEP prowadzone są w następujących obszarach: zmiany klimatyczne, odporność na katastrofy naturalne i konflikty zbrojne; zdrowie i wydajne ekosystemy; zarządzanie środowiskowe; chemikalia, odpady i jakość powietrza; wydolność zasobów i przegląd środowiska. W latach 2017-2019 Stały Przedstawiciel Polski sprawował funkcję sprawozdawcy Biura, w 2020 r. obejmie stanowisko jego wiceprzewodniczącego. Co dwa lata zwoływane jest w Nairobi Zgromadzenie Środowiskowe Narodów Zjednoczonych (UNEA), zwane światowym parlamentem ds. środowiska naturalnego.
Program Narodów Zjednoczonych ds. Osiedli Ludzkich (UN-Habitat) obejmuje zagadnienia z obszaru planowania przestrzennego i architektury. Oznacza to przede wszystkich inspirowanie, promowanie i realizowanie działań zmierzających do likwidacji osiedli nieformalnych (slumsów), oraz zapewnienia wszystkim mieszkańcom miast wody pitnej, bezpieczeństwa sanitarnego (kanalizacji) i możliwości korzystania z podstawowych służb miejskich. UN-Habitat jest jedną z najmniejszych agend systemu ONZ, ale jego znaczenie systematycznie rośnie, będąc odbiciem światowych trendów demograficznych. Wiceprzewodniczącym Zgromadzenia i Biura UN-Habitat w obecnej kadencji jest przedstawiciel Polski. Polska jest również członkiem Zarządu. Zwoływane co 10 lat konferencje Habitat są kluczowymi wydarzeniami programowymi. Co dwa lata organizowane jest Światowe Forum Miejskie (WUF), w 2022 r. odbyło się w Katowicach. Była to pierwsza edycja tej imprezy, którą zorganizowano w Europie Środkowo-Wschodniej.
Organizacje wyspecjalizowane systemu Narodów Zjednoczonych
Organizacje wyspecjalizowane systemu NZ pozostają odrębnymi, autonomicznymi organizacjami międzynarodowymi, koordynują jednak swoją pracę z działalnością ONZ i są z nią powiązane za pośrednictwem specjalnych umów, regulujących zakres wzajemnych relacji. Do najważniejszych z nich należą: Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO), Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO), Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), Grupa Banku Światowego, Międzynarodowy Fundusz Walutowy (IMF), Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (ICAO), Międzynarodowa Unia Telekomunikacyjna (ITU), Biuro Narodów Zjednoczonych ds. Środków Odurzających i Przestępczości (UNODC), Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju Przemysłowego (UNIDO), Komisja Narodów Zjednoczonych ds. Międzynarodowego Prawa Handlowego (UNCITRAL), Biuro Narodów Zjednoczonych ds. Przestrzeni kosmicznej (UNOOSA) oraz Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej (IAEA).
UNESCO została utworzona w 1945 roku. Główna siedziba Sekretariatu UNESCO znajduje się w Paryżu, a dodatkowo funkcjonuje ponad 50 biur regionalnych Organizacji. Działania UNESCO prowadzone są w ramach pięciu głównych tematów: edukacja, nauki przyrodnicze, nauki społeczne, kultura oraz informacja i komunikacja. Jednym z najbardziej rozpoznawalnych obszarów aktywności UNESCO jest ochrona dziedzictwa kulturowego oraz Lista Światowego Dziedzictwa. Polski Komitet ds. UNESCO powstał jako odrębna instytucja w 1956 r. i ma status organu doradczego Rady Ministrów. W skład Polskiego Komitetu ds. UNESCO wchodzą przedstawiciele instytucji rządowych oraz osoby reprezentujące środowiska naukowe i twórcze.
Organy ONZ
Zgromadzenie Ogólne
Zgromadzenie Ogólne składa się z przedstawicieli wszystkich państw członkowskich ONZ, z których każde ma jeden głos. Odbywa coroczne sesje zwyczajne, które rozpoczynają się każdego roku we wtorek następujący po drugim poniedziałku września. Decyzje w najważniejszych kwestiach, jak wybór niestałych członków Rady Bezpieczeństwa, wybór członków Rady Gospodarczej i Społecznej, przyjmowanie nowych członków Organizacji Narodów Zjednoczonych, zawieszanie w korzystaniu z praw i przywilejów członkowskich, sprawy budżetowe oraz dotyczące pokoju i bezpieczeństwa, podejmowane są większością 2/3 głosów. W pozostałych sprawach – zwykłą większością głosów.
W ramach Zgromadzenia Ogólnego funkcjonuje sześć tzw. głównych komitetów, które stanowią forum dyskusji dla państw-członków ONZ na temat zagadnień pogrupowanych tematycznie:
- I Komitet (sprawy dot. rozbrojenia i bezpieczeństwa międzynarodowego),
- II Komitet (sprawy ekonomiczne i finansowe)
- III Komitet (społeczne, humanitarne i kulturalne)
- IV Komitet (sprawy dot. specjalnych kwestii politycznych i dekolonizacji)
- V Komitet (sprawy administracyjne i budżetowe)
- VI Komitet (sprawy prawne)
Rada Bezpieczeństwa ONZ
W skład Rady Bezpieczeństwa wchodzi 15 państw, z czego pięć posiada status stałych członków (ChRL, Francja, Rosja, USA i Wielka Brytania). Pozostałe 10 państw wybieranych jest przez Zgromadzenie Ogólne na dwuletnią kadencję, przy czym co roku wybieranych jest pięciu niestałych członków. Członek ustępujący nie może być wybrany na następną kadencję. W celu zachowania reprezentatywności geograficznej Zgromadzenie Ogólne podjęło w 1963 r. decyzję, że państwom Afryki i Azji przysługiwać będzie 5 miejsc, państwom Europy Wschodniej 1 miejsce, 2 miejsca państwom Ameryki Łacińskiej i Karaibów oraz 2 miejsca państwom reprezentującym Europę Zachodnią i pozostałe regiony. Dodatkowo obowiązuje nieformalna zasada, że zawsze jedno miejsce (zamiennie z grupy afrykańskiej lub azjatyckiej) przysługuje państwu arabskiemu (tzw. Arab swing seat). Karta Narodów Zjednoczonych nakłada na Radę główną odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.
Polska w Radzie Bezpieczeństwa
Polska sprawowała w latach 2018–2019 funkcję niestałego członka Rady Bezpieczeństwa.
W dniu 1 stycznia 2018 r. rozpoczęła się dwuletnia kadencja Polski jako niestałego członka Rady Bezpieczeństwa ONZ (RB ONZ), głównego organu Narodów Zjednoczonych, zajmującego się utrzymaniem pokoju i bezpieczeństwa.
W Radzie Bezpieczeństwa w 2018 r. zasiadaliśmy razem z pięcioma stałymi członkami – Rosją, Chinami, USA, Wielką Brytanią i Francją – oraz przedstawicielami wszystkich regionów świata:
- trzema państwami reprezentującymi Afrykę: Etiopią, Gwineą Równikową, Wybrzeżem Kości Słoniowej;
- dwoma państwami z Ameryki Łacińskiej: Boliwią i Peru;
- dwoma z Azji: Kazachstanem i Kuwejtem, reprezentującym jednocześnie państwa arabskie;
- dwoma z Europy: Holandią i Szwecją.
W Radzie Bezpieczeństwa w 2019 r. zasiadaliśmy razem z pięcioma stałymi członkami – Rosją, Chinami, USA, Wielką Brytanią i Francją – oraz przedstawicielami wszystkich regionów świata:
- trzema państwami reprezentującymi Afrykę: Republiką Południowej Afryki, Gwineą Równikową, Wybrzeżem Kości Słoniowej;
- dwoma państwami z Ameryki Łacińskiej: Dominikaną i Peru;
- dwoma z Azji: Indonezją i Kuwejtem, reprezentującym jednocześnie państwa arabskie;
- dwoma z Europy: Niemcami i Belgią.
Rada Bezpieczeństwa jest jednym z pięciu głównych organów ONZ. Karta Narodów Zjednoczonych nakłada na Radę główną odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Przewodnictwo w Radzie Bezpieczeństwa państwa członkowskie obejmują rotacyjnie na jeden miesiąc wg kolejności alfabetycznej w języku angielskim. W trakcie obecnej kadencji Polska przewodniczyła pracom Rady Bezpieczeństwa dwukrotnie: w maju 2018 r. i sierpniu 2019 r. Poprzednio Polska zasiadała w Radzie w latach 1946–1947, 1960, 1970–1971, 1982–1983, 1996–1997.
Rada Gospodarcza i Społeczna (ECOSOC)
Rada Gospodarcza i Społeczna (ECOSOC) stanowi centralne forum międzynarodowych dyskusji dotyczących kwestii gospodarczych i społecznych. Zajmuje się rozwojem ekonomicznym i problematyką socjalną, kulturą, edukacją, zdrowiem, przestrzeganiem praw człowieka i podstawowych wolności. Do jej zadań należy również koordynacja działalności większości organizacji wyspecjalizowanych i innych programów wchodzących w skład systemu Narodów Zjednoczonych. Realizując swój mandat, ECOSOC konsultuje środowiska akademickie, przedstawicieli sektora biznesu oraz akredytowanych przez siebie organizacji pozarządowych.
W skład ECOSOC wchodzą 54 państwa wybierane przez ZO ONZ na okresy 3-letnie zgodnie z zasadą sprawiedliwej geograficznie dystrybucji miejsc: 14 miejsc przypada grupie państw afrykańskich, 11 azjatyckich, 6 wschodnioeuropejskich, 10 latynoskich, 13 zachodnioeuropejskich i innych.
Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości
Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (MTS) jest głównym organem sądowniczym ONZ, ustanowionym w 1945 roku na mocy Karty Narodów Zjednoczonych. Siedzibą MTS jest Haga (Królestwo Niderlandów). Ustrój Trybunału, jego kompetencje, postępowanie oraz opinie doradcze określone zostały w Statucie MTS, który stanowi również integralną część Karty Narodów Zjednoczonych. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości nie rozpatruje skarg osób indywidualnych, lecz jedynie skargi wnoszone przez państwa.
Trybunał składa się z 15 sędziów, wybieranych przez ZO NZ i Radę Bezpieczeństwa na 9-letnią kadencję z możliwością ubiegania się o reelekcję.
Sekretariat
Na czele Sekretariatu stoi Sekretarz Generalny. Pracownicy Sekretariatu są urzędnikami międzynarodowymi w służbie Narodów Zjednoczonych. Nie mogą otrzymywać i wykonywać jakichkolwiek instrukcji swoich rządów.
Sekretariat pełni funkcję usługową w stosunku do innych organów ONZ, zajmuje się zabezpieczeniem ich pracy , a także nadzoruje i realizuje uchwalone przez nie programy. Zajmuje się także administrowaniem operacji pokojowych przeprowadzanych pod auspicjami ONZ oraz pośredniczy w rozwiązywaniu sporów międzynarodowych. Personel Sekretariatu zajmuje się przygotowywaniem opracowań na temat bieżącej sytuacji społeczno-ekonomicznej, publikacji m.in. na temat praw człowieka oraz kwestii rozwojowych, o jakie występują w rezolucjach państwa członkowskie.
Operacje pokojowe
Operacje pokojowe ONZ są prowadzone od 1948 r., gdy Rada Bezpieczeństwa zezwoliła na umieszczenie obserwatorów na Bliskim Wschodzie. ONZ przeprowadziła dotąd 70 operacji pokojowych, w tym 57 po 1988 r. W ciągu kilku dekad w operacjach pokojowych ONZ uczestniczyły setki tysięcy personelu wojskowego, a także dziesiątki tysięcy policjantów i cywilów z ponad 120 państw. Ponad 3300 żołnierzy sił pokojowych z blisko 120 państw zginęło podczas służby pod flagą ONZ. Polska ma długą i chlubną tradycję udziału w misjach pokojowych. W 2018 r. Polska formalnie zgłosiła gotowość do zwiększenia swego wysiłku w ramach misji pokojowych ONZ.
Szczegółowe informacje nt. trwających i zakończonych operacji pokojowych pod auspicjami ONZ znaleźć można na stronie.
Prawa człowieka
Prawa człowieka w systemie Narodów Zjednoczonych
Wysoki Komisarz NZ do spraw Praw Człowieka
Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka (UNHCHR) został powołany w grudniu 1993 r. na mocy rezolucji Zgromadzenia Ogólnego ONZ nr 48/141, w celu sprawniejszej koordynacji działań ONZ w zakresie dotyczącym praw człowieka. Zgodnie z przyznanym mandatem stoi na czele Biura Wysokiego Komisarza ONZ ds. Praw Człowieka z siedzibą w Genewie.
Do głównych zadań Wysokiego Komisarza należy promowanie i ochrona praw człowieka w świecie, koordynacja działań państw członkowskich i agend systemu Narodów Zjednoczonych na rzecz respektowania uniwersalnych praw człowieka, udzielanie wsparcia wnioskującym o nie państwom, a także zaangażowanie na rzecz przeciwdziałania naruszeniom praw człowieka na świecie.
Od 1 września 2018 r. urząd Wysokiego Komisarza NZ ds. Praw Człowieka sprawuje pani Michelle Bachelet (Chile).
Polska należy do państw dobrowolnie wspierających budżet Biura Wysokiego Komisarza do spraw Praw Człowieka, w tym na Misję Narodów Zjednoczonych Monitorującą Prawa Człowieka na Ukrainie.
Rada Praw Człowieka (HRC) jest organem pomocniczym Zgromadzenia Ogólnego ONZ, który powstał w 2006 r. Zastąpiła ona Komisję Praw Człowieka ONZ, działającą od 1946 r. Siedziba Rady Praw Człowieka znajduje się w Genewie.
Głównym celem Rady Praw Człowieka jest promowanie poszanowania praw człowieka oraz podstawowych wolności. Jest to forum dialogu i współpracy. Organ ten koncentruje się na pomocy państwom członkowskim w wywiązywaniu się z zobowiązań ochrony praw człowieka, poprzez dialog, budowę struktur instytucjonalnych i pomoc techniczną. Zadania te realizuje we współpracy z rządami państw, organizacjami regionalnymi, instytucjami państwowymi i organizacjami pozarządowymi zajmującymi się prawami człowieka.
Polska była członkiem Rady Praw Człowieka w latach 2006-2007, 2010-2013 oraz została wybrana na kadencję 2020-2022.