Informator ekonomiczny
INFORMATOR EKONOMICZNY
Krótki opis gospodarki i jej struktury
SYSTEM GOSPODARCZY I NAJWAŻNIEJSZE STRATEGIE GOSPODARCZE
Palestyna rozciąga się na dwóch obszarach geograficznych : Zachodnim Brzegu Jordanu, zwanym krócej „Zachodnim Brzegiem” oraz w nadmorskiej Strefie Gazy, które różnią się od siebie warunkami geograficznymi. Zachodni Brzeg to zasadniczo górzysty teren rozciągający się od gór otaczających Nablus od północy, przez centralny obszar Wyżyny Jerozolimskiej i Pustyni Judzkiej, aż po góry otaczające Hebron na południu. Od strony zachodniej góry Palestyny opadają gwałtownie w Dolinę Jordanu i depresję Morza Martwego. Strefa Gazy to z kolei teren nizinny, o typowo nadmorskim charakterze (wydmy).
Palestyna zajmuje obszar 6020 km kw., z czego 356 km kw. przypada na Strefę Gazy (długość strefy wynosi 40 km, zaś jej szerokość 10 km), a 5655 km. Kw. na Zachodni Brzeg . Obszar Palestyny podzielony jest administracyjnie na 16 guberni (mufhaz) z których największe to gubernia Hebronu (997 km. Kw.) gubernia Ramallah i Al-Bireh (855 km. Kw.), gubernia Betlejem (605 km. Kw.) gubernia Nablusu 605 km. Kw). Ogółem 5 guberni przypada na Strefę Gazy, a 11 na Zachodni Brzeg.
Zgodnie z palestyńsko-izraelskimi układami z Oslo II, tzw. „układami Olso II” terytorium Palestyny jest podzielone na trzy strefy. Strefa A (ok 18 % powierzchni) znajduje się pod wyłączna kontrolą palestyńską, Strefa B (ok 22 %) terytorium znajduje się pod palestyńska kontrolą cywilną lecz także pod wspólna palestyńsko-izraelską kontrola w sprawcach bezpieczeństwa. Strefa C zajmująca ok 60 % całości terytorium znajduje się pod kontrolą Izraela, zaś władze palestyńskie odpowiadają w tej strefie za administracje szkolną i ochronę zdrowia ludności palestyńskiej. W strefie C wbrew protestom władz palestyńskich i znacznej części wspólnoty międzynarodowej powstają nadal osiedla izraelskie w których mieszka ok. 500 tys. osadników (bez obszaru Jerozolimy).
Formanie od 1994 roku, kiedy podpisany został tzw. Protokół Paryski (protokół w sprawie stosunków gospodarczych miedzy Izraelem a Organizacją Wyzwolenia Palestyny) Izrael i Palestyna funkcjonują w ramach specyficznej unii celnej. Władze palestyńskie formalnie posiadają możliwość wprowadzania ceł i procedur celnych w stosunku do niektórych dóbr importowanych z Egiptu i Jordanii, jak również posiadają kompetencje do zwalniania z opłat celnych instytucji i osób prawnych działających na Zachodnim Brzegu i w Strefie Gazy (w praktyce dotyczy to Zachodniego Brzegu oraz działających tam organizacji międzynarodowych i humanitarnych). De facto pełną kontrolę nad towarami wwożonymi do Palestyny sprawuje izraelska administracja terenów okupowanych: tzw. Civil Administration podległa wojskowej administracji terytoriów okupowanych – tzw. Coordinator of Government Activities in the Territories (COGAT), będąca częścią Ministerstwa Obrony Izraela oraz równolegle tzw. District Coordination Offices (DCO), podległe pod izraelskie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Podział kompetencji oraz procedury, którymi kieruje się izraelska administracja okupacyjna są mało czytelne, występuje w nich duża uznaniowość, co sprawia że jej działania są często przedmiotem krytyki ze strony organizacji obrońców praw człowieka.
Podstawowe problemy palestyńskiego rynku wynikają z niestabilnej sytuacji politycznej i utrzymującego się napięcia w stosunkach z Izraelem. Okupacja izraelska i związane z nią rygory w poruszaniu się, imporcie, eksporcie i prowadzeniu swobodnej działalności gospodarczej nie sprzyja inwestowaniu w Palestynie i stabilnym kontaktom handlowym.
Pomimo realnie podejmowanych wysiłków na rzecz stworzenia stabilnej administracji i przejrzystych reguł prawnych Palestyna jest nadal państwem niespełniającym kryteriów uznania za w pełni bezpieczne dla biznesu. Odczuwalne są wyraźne braki w nowoczesnej legislacji. Utrzymujący się podział na Zachodni Brzeg, rządzony przez Fatah oraz Strefę Gazy, objętą od października 2023 roku działaniami zbrojnymi uniemożliwia wykorzystanie potencjału całego palestyńskiego rynku. Palestyńska siła robocza, należąca do jednej z najbardziej wykwalifikowanych w świecie arabskim, z wysokim odsetkiem wykształconych specjalistów, ma nikłe możliwości wykorzystania swoich możliwości na miejscu. Odpowiedzią jest emigracja – nic więc dziwnego, że palestyńskiego inżyniera czy lekarza pracującego „w zawodzie” łatwiej spotkać w Dubaju, Londynie, czy w Warszawie.
Wraz z wybuchem wojny w Strefie Gazy (SG) 7.10.2023 r. sytuacja ekonomiczna Palestyny uległa pogorszeniu, nie tylko w samej enklawie, ale także na Zachodnim Brzegu (ZB). W ostatnim kwartale 2023 r. dynamika wzrostu gospodarczego w Palestynie (PAL) spadła o 33%, na samym ZB – o 22%. Palestyński rząd zmaga się z kryzysem finansowym. Dotyczy to m.in. wypłaty wynagrodzeń, ponieważ strona izraelska, odpowiedzialna za wspólne pobieranie podatków zgodnie z wcześniejszymi porozumieniami, zaprzestała transferu tych pieniędzy do władz palestyńskich od października 2023 r. Obecnie w sektorze publicznym wypłacana jest jedynie część miesięcznych wynagrodzeń. Budżet Autonomii Palestyńskiej (AP) w około 65-70% bazuje na transferach środków pobieranych przez Izrael. Lokalne przychody z podatków nie przekraczają 15%. W pierwszym kwartale 2024 roku spadek realnego PKB wyniósł 35 procent łącznie dla terytoriów palestyńskich. Gospodarka Gazy znalazła się na krawędzi całkowitego upadku, kurcząc się o 86 %. Jej udział w palestyńskiej gospodarce spadł z 17 % do mniej niż 5 %. W tym samym czasie nastąpiło zmniejszenie aktywności ekonomicznej Zachodniego Brzegu o 25 %, przy czym największe spadki odnotowano w handlu, usługach, budownictwie i przemyśle. W SG zginęło ponad 44 000 osób zginęło, a ponad 105 tys. zostało rannych. Ograniczenie dostaw niezbędnych towarów do SG wyraźnie obniżyło bezpieczeństwo żywnościowej, prowadząc do poważnych niedoborów wody, paliwa i sprzętu medycznego, a także do załamania sektora usług komunalnych. Sytuacja humanitarna w SG pozostaje tragiczna ze względu na przemieszczanie się około 1,9 miliona osób, poszukujących schronienia przed działaniami militarnymi. Pojawiły się raporty o warunkach mogących generować głód, niedożywienie i choroby, wynikających z barier w dostępie do pomocy humanitarnej. Towary pierwszej potrzeby sprzedawane są na czarnym rynku po cenach, które wzrosły o 250 % w stosunku do 2023 roku. Centrum Satelitarne ONZ (UNOSAT) potwierdza spadek produkcji roślinnej i jakości upraw o 63 procent w SG. Najbardziej dotknięte są prowincje Khan Younis, Gaza City i Północna Gaza, gdzie około 70 procent gruntów rolnych zostało uszkodzonych.
Jednocześnie 87,2 % pracowników na Zachodnim Brzegu odczuwa spadek dochodów gospodarstw domowych od początku konfliktu. Badania Palestyńskiego Centralnego Biura Statystycznego (PCBS) i Międzynarodowej Organizacji Pracy (ILO) wskazują, że około dwóch trzecich firm na ZB zgłosiło jakąś formę redukcji zatrudnienia.
Deficyt finansowy AP wyniesie 1,86 miliarda USD w 2024 roku, co stanowi dwukrotny wzrost w stosunku do 2023 roku. W dużej mierze pokrywany jest z pożyczek na rynku bankowym oraz zaległości wobec sektora prywatnego, pracowników publicznych i funduszu emerytalnego. Ważnym źródłem finansowania pozostają wpłaty donorów międzynarodowych, w tym Banku Światowego i Komisji Europejskiej, zapowiadających zwiększenie alokacji dla Autonomii Palestyńskiej w ramach planu kompleksowych reform.
Władze palestyńskie przygotowały szczegółową matrycę zmian, której realizacja wymaga zdobycia finansowania od innych aktorów, chociażby IMF, państw G-7, krajów Zatoki, Japonii. Bez współdziałania ze strony IL implementacja planu reform i pomocy unijnej dla Palestyny będzie bardzo trudna. Celem ostatecznym powinno być stworzenie warunków do funkcjonowania palestyńskiej gospodarki jak w każdym innym kraju. Palestyńczycy są zdeterminowani, aby zrealizować program reform, który stanowi poważne wyzwanie polityczne i dotyczy takich elementów jak chociażby reforma funduszy emerytalnej i wsparcia społecznego, które rozwiąże kwestie wpłat na rzecz więźniów palestyńskich, czy też usprawnienie wymiaru sprawiedliwości, zapewnienie swobody wypowiedzi, wolności w dostępie do informacji, działalności organizacji pożytku publicznego.
W odniesieniu do SG niezbędne jest zawarcie rozejmu, aby rozpocząć odbudowę podstawowych usług i reaktywację społeczno-gospodarczą enklawy. Ponadto, kluczowe jest ułatwienie handlu i wzmocnienie aktywności sektora prywatnego zarówno na Zachodnim Brzegu, jak i w Strefie Gazie, aby stymulować generowanie dochodów ludności i sektora publicznego.
https://www.un.org/unispal/document/world-bank-report-26sep24/
Główne sektory gospodarki i ich udział w PKB
Podstawową gałęzią gospodarki Palestyny jest sektor usług (65%), w którym największy udział ma handel, po części też gastronomia i turystyka (przy czym sektor turystyczny jest tym, na który najbardziej wpłynęła obecna wojna, powodując niemal jego załamanie). Można przez to powiedzieć, że palestyńska gospodarka jest tradycyjna – np. udział sektora finansowego jest niewielki. Przemysł odpowiada za około 15 proc. PKB, a rolnictwo za 7 proc. 99% podmiotów na rynku to małe i mikro przedsiębiorstwa. Tzw. szara strefa obejmuje ponad 50 proc. palestyńskiej gospodarki zarówno na ZB, jak i w SG. Udział rolnictwa w PKB systematycznie spada z uwagi na fakt, że ok. 62 % ziemi uprawnej znajduje się w tzw. strefie C Zachodniego Brzegu w pełni kontrolowanej przez Izrael.
W wyniku ograniczenia aktywności ekonomicznej w 2024 roku wszystkie sektory gospodarki palestyńskiej odnotowały ostry spadek produkcji, w tym:
- górnictwo, przemysł, energia elektryczna i woda o 34% (27% na Zachodnim Brzegu, 94% w Strefie Gazy);
- budownictwo o 49% (41% na Zachodnim Brzegu, 98% w Strefie Gazy);
- rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo o 29% (11% na Zachodnim Brzegu, 93% w Strefie Gazy);
- handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów mechanicznych i motocykli o 28% (18% na Zachodnim Brzegu, 96% w Strefie Gazy).
PKB w drugim kwartale 2024 roku wyniosło 2,599 miliona USD na Zachodnim Brzegu i 91 milionów USD w Strefie Gazy.
Produkt krajowy brutto per capita spadł o jedną trzecią w drugim kwartale 2024 roku (na Zachodnim Brzegu o 24%, a w Strefie Gazy o 86%).
https://www.pcbs.gov.ps/post.aspx?lang=en&ItemID=5837
82% przedsiębiorstw – kluczowych dla gospodarki SG – zostało uszkodzonych lub zniszczonych.
Zachodni Brzeg również boryka się z szybkim spadkiem gospodarczym z powodu takich czynników, jak rozszerzanie osiedli, konfiskata ziemi i przemoc osadników. W Wschodniej Jerozolimie około 80% przedsiębiorstw w Starym Mieście zaprzestało działalności.
W SG utracono dwie trzecie miejsc pracy sprzed wojny – około 201 000 etatów. Na Zachodnim Brzegu straty wyniosły 306 000 miejsc pracy, co spowodowało wzrost stopy bezrobocia z 12,9% przed konfliktem do 32%. Codzienny ubytek w dochodach ludności wyniósł ok. 25,5 miliona USD.
W 2023 roku pomoc międzynarodowa dla AP spadła do poziomu 358 milionów USD, co stanowiło 2% PKB, w porównaniu do 2 miliardów USD w 2008 roku (27% PKB).
Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju (UNCTAD) podkreśla, że przedłużająca się okupacja pozostaje główną przeszkodą dla zrównoważonego rozwoju gospodarczego AP. Rekomenduje zwiększenie międzynarodowej pomocy, uwolnienie zatrzymanych przez IL palestyńskich opłat i podatków oraz zniesienie blokady Gazy i opracowanie kompleksowego planu odbudowy Okupowanych Terytoriów Palestyńskich.
https://unctad.org/publication/report-unctad-assistance-palestinian-people-0
Polityka kursowa
Palestyna nie prowadzi niezależnej polityki kursowej, jako że nie posiada własnej waluty. Obowiązującą walutą zarówno w SG, jak na ZB jest izraelska szekla (NIS). Zgodnie z tzw. Protokołem Paryskim w Izraelu i Palestynie funkcjonuje ten sam system taryf i jeden system handlowy. Ceny w Izraelu i Palestynie są zbliżone zwłaszcza produktów importowanych, znacząca różnica odnotowywana jest natomiast w pensjach, które są około 5–6 razy mniejsze na ZB niż w Izraelu.
Sektor finansowy Palestyny podlega stałej presji oraz mierzy się z wieloma wyzwaniami, jak chociażby krytyczny niedobór gotówki w Gazie, czy zwiększona niestabilność płatności międzynarodowych. Na Zachodnim Brzegu problematyczne są ograniczenia izraelskiego Banku Centralnego w przyjmowaniu wkładów w szeklach od banków palestyńskich, co z kolei powoduje nadmiar gotówki na rynku (aktualnie ok. 10 mld NIS, przy zwyczajowym poziomie ok. 2 mld NIS).
Utrzymanie relacji korespondencyjnych między palestyńskimi a izraelskimi bankami pozostaje kluczowe dla powtrzymania systemowych reperkusji gospodarczych dla ZB. Zapowiedzi wstrzymania relacji bankowych z Palestyną stanowi poważne ryzyko dla palestyńskiego systemu bankowego wynikające z możliwego odcięcia od transakcji międzynarodowych. Ryzyko to zostało złagodzone w wyniku przedłużenia przez IL o rok współpracy bankowej z Palestyną, która jako głównej waluty używa izraelskiej szekli.
Surowce i technologie krytyczne
Największe zasoby naturalne ZB znajdują się w strefie C, kontrolowanej przez IL. Zgodnie z danymi UNTCAD roczny koszt ograniczenia dostępu palestyńskich władz do tych złóż jest określany na poziomie około 25% PKB. Jednocześnie terytoria palestyńskie są uzależnione od izraelskich dostaw elektryczności i wody po cenach komercyjnych.
Dane geologiczne dotyczące dotychczasowych odkryć naturalnych złóż ropy naftowej i gazu w Palestynie wskazują obiecujący ich potencjał. Palestyńska gospodarka jest jednak pozbawiona dochodów z potencjalnego wydobycia węglowodorów oraz tworzenia miejsc pracy w sektorze ropy naftowej i gazu. Wykorzystanie tych złóż mógłby dodatkowo zaspokoić palestyński popyt na produkty ropy naftowej i gazu w krótkiej i średniej perspektywie czasowej. Aktualnie gospodarka palestyńska zależy od Izraela w tym obszarze, co prowadzi do wydatków wynoszących około 1,5 miliarda USD rocznie na import produktów naftowych.
Stan infrastruktury
Palestyna nie posiada czynnego lotniska. Lotnisko w Qalandii (pomiędzy Jerozolimą a Ramallah) zostało zamknięte dla ruchu lotniczego w 2001 r. Lotnisko im. Yasira Arafata w Gazie zostało zamknięte w 2000 r., a następnie zbombardowane przez izraelskie lotnictwo. Najbliższe lotniska międzynarodowe znajdują się w Tel Awiwie (lotnisko Ben-Gurion) i w Ammanie (lotnisko Queen Alia, Jordania). Palestyńczycy podróżujący za granicę korzystają z tych dwóch lotnisk w zależności od posiadanych dokumentów – posiadacze izraelskich dowodów tożsamości mogą korzystać z lotniska Ben Gurion, zaś pozostali – po przekroczeniu granicy na moście im gen. Allenby – z lotniska w Ammanie.
Port w Gazie znajduje się pod izraelską blokadą morską od 2007 r i praktycznie służy wyłącznie łodziom rybackim do przybrzeżnych połowów. Strefa połowowa licząca formalnie 20 mil morskich w praktyce znajduje się pod pełną kontrolą izraelskiej marynarki wojennej i podlega licznym ograniczeniom (jej faktyczna szerokość zależy od zmiennych decyzji władz izraelskich, od października 2023 r. w zasadzie wyłączona jest z użytku ze względu na wojnę).
Palestyna dysponuje siecią dróg łączącą ośrodki miejskie i wiejskie osady. Infrastruktura drogowa jest przestarzała i niedoinwestowana, do tego dochodzi typowo górskie ukształtowanie terenu co sprawia, że podróż pomiędzy głównymi miastami, mimo niewielkiej odległości potrafi zając więcej czasu. W Strefie Gazy infrastruktura transportowa uległa degradacji w wyniku działań militarnych. Na ZB liczne izraelskie punkty kontrolne (checkpointy) oraz organizowane ad hoc mobilne partole izraelskiej policji i wojska stanowią istotne utrudnienie w komunikacji, zdarzają się także wielogodzinne blokady dróg. Sytuacja polityczna sprawia, że transport miedzy niektórymi ośrodkami zamieszkania ludności Palestyny np. Zachodnim Brzegiem a Strefą Gazy jest aktualnie niemożliwy, a np. między Ramallah i Betlejem odbywa się zasadniczo przez terytorium anektowane i kontrolowane przez Izrael. Palestyńczycy posiadający izraelskie dowody tożsamości bądź specjalne zezwolenia mogą skorzystać z dróg prowadzących przez terytoria okupowane, pozostali albo korzystają z alternatywnych objazdów, zajmujących często wiele godzin albo są pozbawieni formalnej możliwości podróżowania dalej niż do najbliższego izraelskiego punktu kontrolnego. Cudzoziemcy podróżujący po terytorium Palestyny muszą liczyć się z koniecznością przekraczania izraelskich punktów kontrolnych, w których czasami kontrola jest pobieżna, a czasami bardzo drobiazgowa włączenie z kontrolą bagażu (zależy to zasadniczo od aktualnie obowiązującego stopnia zagrożenia). Okresowo, zwłaszcza w czasie ważniejszych świąt religijnych bądź niepokojów społecznych izraelskie punkty kontrolne są zamykane na okres od kilku godzin do jednego dnia (zamykanie punktów kontrolnych jest jednym z elementów praktyki stosowanej konsekwentnie przez władze izraelskie).
Kalendarz dni wolnych od pracy
Dokładne daty ruchomych świąt muzułmańskich są wyznaczane według kalendarza księżycowego, zgodnie z którym obecnie mamy rok 1445, stąd należy każdorazowo sprawdzać, czy w danym dniu kalendarza gregoriańskiego nie przypada święto muzułmańskie. W Palestynie wolne od pracy są także najważniejsze święta chrześcijańskie. W dni świąteczne nieczynne są instytucje publiczne, banki i szkoły. Umawianie się na spotkania przed ważniejszymi świętami religijnymi takimi jak Boże Narodzenie, Eid Al- Adha, Eid Al-Fitr może być utrudnione - Palestyńczycy z zasady spędzają święta w szerokim gronie rodzinnym, stąd przygotowania do nich i podróże także zajmują wiele czasu. Ta sama uwaga dotyczy umawiania się na spotkania w tygodniu – najlepiej jest planować spotkania od niedzieli do czwartku przed południem.
1 stycznia - Nowy Rok (2025)
7 stycznia – prawosławne Boże Narodzenie. Aczkolwiek nie jest oficjalnym świętem państwowym, jednakże rokrocznie rząd ogłasza ten dzień jako wolny od pracy
8 marca - Dzień Kobiet
Wielkanoc – 20 kwietnia
1 maja – Święto Pracy
Święta zakończenia Ramadanu (Eid Al- Fitr) ruchome (30 marca)
Święto ofiarowania (Eid Al- Adha) ruchome (6 czerwca)
Muzułmański Nowy Rok – ruchome (26 czerwca)
Święto urodzin proroka Mahometa (Milad un Nabi) ruchome (4 września)
15 listopada – Dzień Niepodległości Palestyny
25 grudnia - Boże Narodzenie.
- Podstawowe dane makroekonomiczne (tabela za rok poprzedni i prognozy na rok bieżący i następny)
|
Podstawowe dane makroekonomiczne |
|||
|
|
2023 |
2024 (prognoza) |
2025 (prognoza) |
|
PKB nominalne (USD ceny bieżące) |
17,4 mld USD |
15,7 mld USD |
16,1 |
|
PKB (PPP) |
30,5 mld USD |
BD |
BD |
|
Stopa wzrostu PKB (realna) |
-5,5 |
BD |
BD |
|
PKB per capita (nominalne) |
3180 |
BD |
BD |
|
PKB per capita (PPP) |
5560 |
BD |
BD |
|
Stopa inflacji (CPI) |
179,5 |
BD |
BD |
|
24,4 |
BD |
||
|
Rating kredytowy Fitch / Moody's / S&P |
BD |
BD |
BD |
|
BD |
BD |
||
|
Dług publiczny (% PKB) |
55 |
56,5 |
|
https://www.imf.org/external/datamapper/profile/WBG
https://tradingeconomics.com/palestine/gdp
Dane demograficzne
|
Dane demograficzne (aktualne) |
|
|
Liczba ludności (w tys.) |
5534,6 tys. |
|
Siła robocza (w tys./mln, dane krajowe) |
1,389 mln |
|
Rozmiar klasy średniej (w tys./mln) |
BD |
|
Poziom ubóstwa (% populacji żyjącej poniżej progu ubóstwa) |
|
https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/west-bank/
Na podstawie szacunków Palestyńskiego Centralnego Urzędu Statystycznego (PCBS) na całym świecie w 2024 roku żyło ok. 14,8 miliona Palestyńczyków, z czego połowa poza obszarem historycznej Palestyny. Około 5,6 miliona Palestyńczyków mieszkało na terytoriach palestyńskich (2,84 miliona mężczyzn i 2,76 miliona kobiet), a 1,8 miliona w Izraelu. Szacuje się ponadto, że liczba Palestyńczyków w diasporze zbliżyła się do ok. 7,4 miliona, z czego 6,3 miliona mieszkało w krajach arabskich.
Na dzień 1 grudnia 2024 roku, populacja Państwa Palestyna wyniosła 5,534,588 osób, według statystyk Worldometer na podstawie najnowszych danych ONZ. Procentowy udział mieszkańców Palestyny w światowej populacji wynosi 0,07% (121 miejsce na liście krajów).
Gęstość zaludnienia terytoriów palestyńskich: 913 osób na km².
Odsetek ludności miejskiej: 83,3% (4,579,543 osób w 2024 roku).
Średni wiek w społeczeństwie palestyńskim: 19,9 lat.
Źródło: Departament Spraw Ekonomicznych i Społecznych ONZ - Wydział Populacji. Światowe Perspektywy Ludności: Przegląd 2024. https://population.un.org/wpp/
Długoterminowe skutki konfliktu w SG będą miały negatywny wpływ na gospodarkę, demografię, społeczeństwo i kondycję psychiczną palestyńskiego społeczeństwa w enklawie. Tempo przyrostu naturalnego spadło w 2024 roku z 2,7% do 1 %. Pary wykazują mniejszą skłonność do posiadania dzieci z powodu obecnych warunków oraz obawy o zdrowie matek i dzieci. Ponadto zmniejsza się liczba nowych związków małżeńskich. W wyniku licznych ofiar w grupach dzieci i młodzieży nastąpiła zmiana kształtu piramidy ludnościowej w SG.
Dane wskazują, że 90% dzieci w wieku od 6 do 23 miesięcy oraz kobiet w ciąży boryka się z poważnymi niedoborami żywieniowymi i dostępem do wody w SG. Średnia zużycie wody na osobę w Strefie Gazy spadło z ok. 84,6 litra do 3-15 litrów dziennie.
https://www.pcbs.gov.ps/post.aspx?lang=en&ItemID=5791
Handel zagraniczny i inwestycje
Najważniejsi partnerzy handlowi
Palestyna jest otwarta na handel zagraniczny, ale jej względny udział w gospodarce światowej zmniejszył się od początku lat 2000. w miarę jak kraj stopniowo tracił dostęp do rynków międzynarodowych. Palestyna eksportuje głównie meble; pościel, materace itp. (13,0%), artykuły ze stali, gipsu, cementu, azbestu, miki lub podobnych materiałów (12,2%), żelazo i stal (11,9%), tworzywa sztuczne i ich wyroby (9,0%), sól; siarkę; ziemie i kamień; materiały do tynkowania, wapno i cement (4,9%), aluminium i wyroby z niego (4,1%). Z kolei w imporcie dominują mineralne paliwa kopalne (24,4%), odpady i resztki z przemysłu spożywczego (5,7%), maszyny elektryczne i urządzenia oraz części do nich (4,5%), pojazdy (4,5%), maszyny i urządzenia mechaniczne (3,9%), żelazo i stal (3,8%), tworzywa sztuczne i wyroby z nich (3,6% - dane ITC 2022).
Izrael jest zdecydowanie największym partnerem handlowym Palestyny, zarówno w przypadku importu (52,3% w 2022 roku), jak i eksportu (85,2%). W 2022 roku innymi głównymi kierunkami eksportowymi były Jordania (6,5%), Zjednoczone Emiraty Arabskie (1,8%) oraz Stany Zjednoczone (1,2%), natomiast głównymi źródłami importu były Turcja (10%), Chiny (7,4%) i Jordania (3,7% - dane ITC). Cła importowe są stosunkowo niskie. Do importu towarów na Zachodni Brzeg i do S. Gazy wymagana jest licencja. Palestyna podpisała umowy o wolnym handlu i umowy stowarzyszeniowe z Unią Europejską, Stanami Zjednoczonymi, Egiptem, Rosją, Turcją oraz GAFTA i innymi krajami. W ostatnich latach Palestyna dążyła do dywersyfikacji swoich relacji handlowych i zmniejszenia zależności od Izraela. Podpisano umowy handlowe z kilkoma krajami w regionie, w tym z Arabią Saudyjską, Katarem i Zjednoczonymi Emiratami Arabskimi, oraz próbowano rozwijać nowe szlaki handlowe przez Morze Śródziemne i Jordanię. Palestyńska Agencja Promocji Inwestycji (PIPA) w swojej Krajowej Strategii Eksportowej zawarła kilka sektorów: kamień i marmur, turystyka, rolnictwo, w tym oliwa z oliwek, świeże owoce, warzywa i zioła, żywność i napoje, w tym przetwory mięsne, tekstylia i odzież; przemysł, w tym meble i farmaceutyki, technologie informacyjne i komunikacyjne (ICT); oraz odnawialne źródła energii.
Sytuacja polityczna, ograniczenia w ruchu towarów i blokada Gazy to kluczowe bariery handlowe. Palestyna boryka się ze strukturalnym deficytem handlowym: według danych Palestyńskiego Centralnego Biura Statystycznego, w 2023 roku kraj wyeksportował towary o wartości 1,56 miliarda USD, podczas gdy import wyniósł 7,7 miliarda USD (spadek odpowiednio o -1,4% i -5,5% w porównaniu do roku poprzedniego), co skutkowało deficytem handlowym w wysokości 6,18 miliarda USD.
Podstawowe produkty i usługi importowe i eksportowe
Kontrolę nad zewnętrznymi granicami Palestyny sprawuje Izrael, stąd trudno mówić o niezależnym dla tego państwa eksporcie czy imporcie. Dodatkowo blokada SG, również przed wojną uniemożliwiała wymianę handlową między tymi dwoma palestyńskimi terytoriami. Eksport towarów (głównie są to plony rolnicze) z ZB możliwy jest wyłącznie przez Jordanię, co i tak wiąże się z wieloma trudnościami i regulacjami (np.: konieczność przeładunku towarów na ciężarówki jordańskie). Wśród produktów spożywczych importowanych na ZB wyróżnić można produkty mleczarskie (w tym żółte sery z Polski) oraz słodycze (wśród polskich popularne są produkty firmy „Wawel”). Generalnie rzecz biorąc, Palestyna stanowi rynek dla izraelskich produktów. Część dóbr jest importowana z Jordanii i Egiptu. Palestyna importuje większość dóbr konsumpcyjnych, zaś eksportuje głownie kamień i kruszywa, złom metali, meble i wyroby rzemieślnicze oraz oliwę. W stosunkach handlowych Palestyny z Unią Europejską dominuje import samochodów i maszyn, produktów chemicznych i leków. Eksport do Unii Europejskiej jest bardzo niewielki i obejmuje zasadniczo produkty rolne, w tym zwłaszcza oliwki i oliwę.
Według danych Centralnego Biura Statystycznego Palestyny w 2019 roku import do Palestyny wyniósł 5,8 mld USD, zaś eksport 1,07 mld USD. Różnica między importem a eksportem wyniosła -4.7 mld USD. Największym kierunkiem importu jest Izrael (3,7 mld USD), część dóbr jest importowana z Jordanii i Egiptu. Palestyna importuje większość dóbr konsumpcyjnych, zaś eksportuje głownie kamień i kruszywa, złom metali, meble i wyroby rzemieślnicze oraz oliwę. W stosunkach handlowych Palestyny z Unią Europejską dominuje import samochodów i maszyn, produktów chemicznych i leków. Eksport do Unii Europejskiej jest bardzo niewielki (ok 19 mln Euro) i obejmuje zasadniczo produkty rolne, w tym zwłaszcza oliwki i oliwę.
Główni inwestorzy
Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Palestynie w 2023 r. spadły do 0,1 bln USD (2022 r.: 0,3 bln USD). Inwestycje prywatne na ZB i w SG praktycznie nie istnieją, za przyczyną, rzecz jasna, sytuacji politycznej – wewnętrznej, jak i regionalnej. Intensywną działalność inwestycyjną prowadzą natomiast międzynarodowe banki czy European Bank for Reconstruction and Development (EBRD), który w 2024 r. zainwestował za pośrednictwem Ibtikar Fund II 3 mln USD w przedsięwzięcia typu venture capital. Głównym celem tej inwestycji jest wygenerowanie długoterminowego wzrostu wartości kapitału z inwestycji kapitałowych powiązanych z akcjami w maksymalnie 25 palestyńskich spółkach technologicznych na wczesnym etapie rozwoju, z możliwością inwestowania również w wybrane spółki w krajach sąsiednich. Mikro- i małe przedsiębiorstwa odgrywają kluczową rolę w palestyńskiej gospodarce (generując ponad 60% PKB), borykają się jednak z poważnymi wzywaniami wynikającymi m.in. z niedoboru kapitału. Fundusz Ibtikar ma za zadanie zapewnić lokalnym start-upom zasoby niezbędne do zwiększenia skali ich działalności i dostępu do nowych rynków. Innym przykładem są inwestycję w energię odnawialną np. International Finance Corporation. World Bank Group. Część krajów, zwłaszcza Turcja, Niemcy, Szwecja czy Włochy inwestują potężne fundusze na zasadzie partnerstwa publiczno-prawnego w projekty z zakresu pomocy rozwojowej. Łącznie partnerzy z UE zwiększyli inwestycje w gospodarkę Palestyny w ciągu ostatnich kilku lat do 2,1 miliarda EUR. 60% z tej puli zainwestowano w ciągu ostatnich 2 lat.
Główne kierunki inwestycji zagranicznych
UE powołała Platformę Inwestycyjną Palestyna jako inicjatywę współpracy służącą do identyfikowania, priorytetyzowania, koordynowania i promowania możliwości inwestycyjnych oferowanych przez UE przyczyniając się do realizacji priorytetów politycznych i reform Palestyny.
Od uruchomienia Platformy w grudniu 2020 roku odbyło się sześć spotkań na wysokim szczeblu pod auspicjami Premiera Palestyny i Przedstawiciela Unii Europejskiej. Utworzono trzy grupy robocze dotyczące finansowania MŚP, energii oraz rolnictwa, które spotkały się sześć razy pod auspicjami Gubernatora Palestyńskiej Władzy Monetarnej, Prezesa Palestyńskiej Władzy Energetycznej i Zasobów Naturalnych oraz Ministra Rolnictwa.
Między lutym a grudniem 2022 roku UE opublikowała i zaktualizowała Przegląd Inwestycji w Palestynie, szczegółowo opisujący i analizujący wszystkie projekty inwestycyjne promowane przez UE, jej państwa członkowskie i Europejskie Instytucje Finansowe Rozwoju jako „Team Europe” w Palestynie.
Ponadto, w grudniu 2022 roku, na marginesie czwartego oficjalnego spotkania Platformy, odbyło się pierwsze Forum Biznesowe UE-Palestyna, mające na celu lepsze mobilizowanie prywatnych i instytucjonalnych inwestorów w gospodarkę Palestyny poprzez ustanowienie platformy do dialogu publiczno-prywatnego w ramach Platformy.
Udział w inicjatywach i organizacjach wielostronnych o charakterze gospodarczym
ONZ – status państwa obserwatora, organizacje systemu NZ – status obserwatora, Liga Państw Arabskich (LPA), Islamski Bank Rozwoju (IDB), pogłębione umowy o wolnym handlu.
Pozycja kraju w rankingach
Palestyna nie jest ujęta w rankingach międzynarodowych takich organizacji jak Transparency International (Corruption Perception Index), World Intellectual Property Organization (Global Innovation Index) oraz Heritage Foundation (Economic Freedom Index).
Relacje dwustronne
Dwustronne relacje handlowe i inwestycyjne
Oficjalne kontakty Polski i Palestyny datują się od połowy lat 70-tych ubiegłego wieku, kiedy to w Warszawie powstało Biuro Organizacji Wyzwolenia Palestyny (OWP). W 1982 r. ustanowiono stosunki dyplomatyczne, zaś po uznaniu przez Polskę proklamacji niepodległego państwa palestyńskiego w 1988 r. Biuro OWP zostało zmienione w Ambasadę Palestyny. W styczniu 2005 r. utworzono w Ramallah Biuro Przedstawiciela Rzeczypospolitej Polskiej przy Palestyńskiej Władzy Narodowej. W styczniu 2012 r. utworzono Konsulat Honorowy RP w Betlejem.
Wymiana handlowa między Polską i Palestyną jest marginalna. W 2019 roku wartość polskiego eksportu do Palestyny osiągnęła pułap 9,9 mln Euro, import stanowił zaledwie 0,4 mln Euro. W 2000 r. nastąpił wzrost polskiego eksportu do Palestyny. Po trzech kwartałach osiągnął on poziom 11,4 mln USD. Produkty rolno-spożywcze stanowiły 87,1% całości (9,9 mln USD). Maszyny elektryczne w tym okresie pozostały najważniejszymi produktami importowanymi z Palestyny (99% całości). W efekcie po 9 miesiącach 2020 roku Polska odnotowała nadwyżkę w stosunkach handlowych z Palestyną w wysokości 11,4 mln USD. W 2021 r. polski eksport do Palestyny osiągnął 47 mld PLN, import – 37 mld PLN.
Stosunki reguluje międzyrządowa Umowa o współpracy gospodarczej i technicznej z 17 grudnia 1984 r. i Porozumienie o współpracy Krajowej Izby Gospodarczej i Stowarzyszenia Palestyńskich Biznesmenów z 5 listopada 2013 r. W 2021 r. nawiązano współpracę z Izbą Handlową Hebronu. Polskie przedsiębiorstwa obecne są w branży turystycznej.
Współpraca gospodarcza z Palestyną pozostaje marginalna przede wszystkim z uwagi na względy bezpieczeństwa, trudności płatnicze Palestyńczyków, problemy z przekraczaniem granic, a także brak doświadczenia polskich eksporterów.
W eksporcie z Polski dominują: gotowe artykuły spożywcze, wody mineralne i in. napoje, przetwory i pieczywo cukiernicze, produkty pochodzenia zwierzęcego, (mleko i śmietana). Import stanowiły głównie produkty przemysłu chemicznego, gł. leki i prekursory leków. Wg dostępnych informacji polskie przedsiębiorstwa nie podejmują inwestycji na obszarze Autonomii. Rozwój współpracy gospodarczej jest ograniczony niepewną sytuacją polityczną i ciągłym ryzykiem destabilizacji a przede wszystkim niepewnym finansowaniem.
Sytuacja mogłaby ulec zmianie w przypadku zwiększenia zagranicznej pomocy finansowej i uruchomienia programu rekonstrukcji i modernizacji infrastruktury na terenach palestyńskich, wiele polskich przedsiębiorstw posiada zasoby oraz doświadczenie w tym zakresie – będzie to jednak możliwe jedynie po załagodzeniu kryzysu w stosunkach palestyńsko-izraelskich.
Polscy przedsiębiorcy maja coraz większą świadomość szans realizacji projektów finansowanych przez ONZ i inne organizacje międzynarodowe realizowanych m.in. w AP. W Polsce współpracą z ONZ w tym zakresie (również organizacją seminariów dla perspektywicznych dostawców ONZ) zajmuje się PARP. DWE MSZ od kilku lat uaktualnia przewodnik dot. możliwości ubiegania się o udział w kontraktach dla organizacji międzynarodowych.
Dla polskiego rynku potencjalnymi obszarami współpracy z Palestyną mogą być:
Sektor rolno-spożywczy: dostawy produktów mleczarskich, mięsa i wyrobów mięsnych (drobiowych i wołowych), przetworów warzywnych, wyrobów piekarniczych i cukierniczych, a także technologie przetwórstwa żywności dla małych zakładów produkcyjnych;
Produkty chemiczne, tworzywa sztuczne, wyroby gumowe i szklane, ceramika: m. in. kosmetyki (zwł. perfumy i wody toaletowe), szkło budowlane i dekoracyjne, panele, płytki ceramiczne, włókna syntetyczne, opony samochodowe;
Leki, kosmetyki, aparatura badawczo-naukowa, wyposażenie szpitali (w tym sal operacyjnych) i gabinetów lekarskich, usługi z zakresu tzw. turystyki zdrowotnej, rehabilitacji, rekonwalescencji, operacji medycznych;
Wyroby przemysłu lekkiego: meble biurowe, szpitalne, hotelowe i domowe, materiały i stolarka budowlana, ścier drzewny, papier (opakowaniowy, gazetowy) i tektura, artykuły higieniczne z papieru;
Sektor energii elektrycznej, gospodarki wodnej i ochrony środowiska: projektowanie i wykonawstwo obiektów energetycznych, linii transmisyjnych energii elektrycznej i stacji transformatorowych, dostawy urządzeń: kotłów, turbin, transformatorów, kabli, silników oraz innego sprzętu elektrycznego, w tym oświetleniowego, budowa sieci wodno-kanalizacyjnych oraz oczyszczalni ścieków, dostawy technologii i urządzeń ochrony środowiska, usługi software dla sektora energetycznego i gospodarki wodnej.
Relacje z UE
W 1997 roku Unia Europejska podpisała z Organizacją Wyzwolenia Palestyny, reprezentującą wówczas władze palestyńskie umowę stowarzyszeniową w sprawie handlu i współpracy, która przewiduje m. in. zwolnienie od ceł palestyńskich produktów importowanych do UE. W 2012 roku podpisano także umowę liberalizującą handel produktami spożywczymi. UE pozostaje jednym z głównych dostawców pomocy humanitarnej oraz pomocy rozwojowej dla Palestyny.
W 1997 roku zawarto Tymczasową Umowę Stowarzyszeniową w sprawie handlu i współpracy pomiędzy Wspólnotą Europejską (EEC; poprzedniczką UE) a Organizacją Wyzwolenia Palestyny (OWP) w imieniu Palestyńskiej Władzy Narodowej (PNA). Umowa ta przewiduje bezcłowy dostęp do rynków UE dla palestyńskich towarów przemysłowych oraz stopniowe znoszenie ceł na eksport UE do Palestyny przez pięć lat. Umowa dotycząca dalszej liberalizacji handlu produktami rolnymi, przetworzonymi produktami rolnymi oraz rybami i produktami rybołówstwa weszła w życie 1 stycznia 2012 roku. Ta ostatnia umowa początkowo obowiązywała przez 10 lat, ale została przedłużona o kolejne 10 lat w 2021 roku.
Ze względu na trudną sytuację gospodarczą oraz ograniczenia w zakresie dostępu do Palestyny, handel z UE jest bardzo ograniczony (Palestyna była 159. największym partnerem handlowym UE w 2022 roku). Całkowita wartość handlu towarami między UE a Palestyną w 2022 roku wyniosła 444 miliony euro. Import unijny wyniósł zaledwie 25 milionów euro i obejmował głównie produkty roślinne (17 milionów euro, 68%) oraz tłuszcze i oleje roślinne i zwierzęce (5 milionów euro, 20%). Eksport UE do Palestyny w 2022 roku wyniósł 419 milionów euro. Jego główną pozycją były środki transportu (149 milionów euro, 33,2%).
https://policy.trade.ec.europa.eu/eu-trade-relationships-country-and-region/countries-and-regions/palestine_en