Informacje dla sygnalistów

INFORMACJE DLA SYGNALISTÓW

Podstawy prawne

W dniu 25 września 2024 r. weszła w życie ustawa z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów (zwana dalej także ustawą o ochronie sygnalistów). Służy ona wdrożeniu do polskiego porządku prawnego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z 23.10.2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii.
W celu wykonania przepisów ustawy, Prokurator Generalny wydał:
1) Zarządzenie nr 47/24 z dnia 4 listopada 2024 r. w sprawie powołania Zespołu do Spraw Sygnalistów.
2) Zarządzenie nr 46/24 z dnia 4 listopada 2024 r. w sprawie wdrożenia procedury zgłoszeń wewnętrznych oraz publikowania informacji dla sygnalistów.

Kim jest sygnalista

Sygnalista to osoba fizyczna, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą.
Kontekst związany z pracą to przeszłe, obecne lub przyszłe działania związane z wykonywaniem pracy na podstawie stosunku pracy lub innego stosunku prawnego stanowiącego podstawę świadczenia pracy lub usług lub pełnienia funkcji w podmiocie prawnym lub na rzecz tego podmiotu, lub pełnienia służby w podmiocie prawnym, w ramach których uzyskano informację o naruszeniu prawa oraz istnieje możliwość doświadczenia działań odwetowych

Ustawa o ochronie sygnalistów w art. 4 ust. 1 i 2 wskazuje przykładowe kategorie zawodowe, których dotyczy kontekst związany z pracą. Są to np.:

pracownik lub były pracownik
osoba świadcząca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej
stażysta, wolontariusz, praktykant, kandydat do pracy
funkcjonariusz lub żołnierz
usługodawca

Co to jest naruszenie prawa

Ustawa o ochronie sygnalistów w art. 3 ust. 1 zawiera zamknięty katalog obszarów, których może dotyczyć naruszenie prawa, należą do nich m.in.: korupcja, zamówienia publiczne, przeciwdziałanie praniu pieniędzy oraz finansowanie terroryzmu, zdrowie publiczne, ochrona prywatności i danych osobowych, bezpieczeństwo sieci i systemów teleinformatycznych, interesy finansowe Skarbu Państwa RP, konstytucyjne wolności i prawa człowieka i obywatela.

Naruszenie prawa to działanie lub zaniechanie niezgodne z prawem lub mające na celu obejście prawa.

Informacja o naruszeniu prawa może dotyczyć uzasadnionego podejrzenia naruszenia prawa, do którego doszło lub prawdopodobnie dojdzie, albo próby ukrycia takiego naruszenia prawa.

Rodzaje zgłoszeń

Sygnalista może dokonać zgłoszenia:

wewnętrznego, czyli dotyczącego działalności prokuratury – jeśli sygnalista jest lub był pracownikiem prokuratury albo uzyskał informację o naruszeniu prawa w związku z innym kontaktem zawodowym z prokuraturą

Ilekroć naruszeniu prawa można skutecznie zaradzić w ramach struktury organizacyjnej prokuratury, a sygnalista uważa, że nie zachodzi ryzyko działań odwetowych, najwłaściwszą formą dokonania zgłoszenia jest zgłoszenie wewnętrzne do Zespołu do Spraw Sygnalistów w Prokuraturze Krajowej.

zewnętrznego, czyli dotyczącego działalności innego niż prokuratura organu lub podmiotu – jeśli sygnalista jest lub był pracownikiem tego albo innego organu lub podmiotu albo uzyskał informację o naruszeniu prawa w związku z innym kontaktem zawodowym z organem lub podmiotem.

Zgłoszeń zewnętrznych można dokonywać od dnia 25 grudnia 2024 r.

Uwaga: Prokuratura jest organem właściwym do podjęcia działań następczych w związku ze zgłoszeniem zewnętrznym w wypadkach, gdy zgłaszane naruszenie prawa stanowi przestępstwo. W takich wypadkach zgłoszenie zewnętrzne zostanie przekazane do właściwej jednostki organizacyjnej prokuratury w celu przeprowadzenia postępowania karnego.

Z uwagi na to, jeżeli naruszenie prawa stanowi przestępstwo, należy zamiast zgłoszenia złożyć zawiadomienie o przestępstwie. Jeżeli naruszenie prawa nie stanowi przestępstwa, należy złożyć je do organu właściwego do podjęcia dalszych stosownych działań.

Zgłoszenia można też dokonać do Rzecznika Praw Obywatelskich:

Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich
al. Solidarności 77
00-090 Warszawa
https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/zlozenie-wniosku-do-rzecznika-praw-obywatelskich

Zgłoszeń do Rzecznika Praw Obywatelskich można dokonywać od dnia 25 grudnia 2024 r.

W jaki sposób sygnalista może zgłosić informację o naruszeniu prawa

Zgłoszenia za pośrednictwem poczty zwykłej lub elektronicznej dokonuje się na formularzu. Wzory formularzy znajdują się niżej na tej stronie internetowej.

Jeśli informacja dotyczy działalności prokuratury i pochodzi od osoby, która uzyskała tę informację w związku z pracą wykonywaną dla prokuratury lub innym kontaktem zawodowym z prokuraturą, zgłoszenie przekazuje się na formularzu zgłoszenia wewnętrznego.

Jeśli informacja dotyczy działalności innego niż prokuratura organu lub podmiotu i pochodzi od osoby, która uzyskała tę informację w związku z pracą wykonywaną dla tego organu lub podmiotu lub innym kontaktem zawodowym z tym organem lub podmiotem, zgłoszenie przekazuje się na formularzu zgłoszenia zewnętrznego.

Uwaga: zgłoszenia zewnętrzne dokonywane bez użycia formularza mogą zostać pozostawione bez biegu. W takich wypadkach zgłaszający, jeśli w jego ocenie naruszenie prawa stanowi przestępstwo, może złożyć zawiadomienie o przestępstwie do właściwej jednostki organizacyjnej prokuratury.

Pobrany wzór formularza można wypełnić:

w formie elektronicznej, a następnie wysłać wypełniony formularz jako załącznik do e-maila na adres mailowy: e-mail: sygnalista@prokuratura.gov.pl

po wydrukowaniu w wersji papierowej, a następnie wysłać wypełniony formularz pocztą na adres:

Prokuratura Krajowa
Zespół do Spraw Sygnalistów
ul. Postępu 3, 02-676 Warszawa

Jeżeli informacja dotyczy naruszenia prawa, do którego doszło w związku z działalnością prokuratury, i zgłaszana jest przez pracownika prokuratury lub inną osobę, która uzyskała informację o naruszeniu prawa w związku z pracą wykonywaną dla prokuratury lub kontaktem zawodowym z prokuraturą, można ją zgłosić także telefonicznie pod numer tel. (22) 12 51 530, albo umówić się telefonicznie lub pod wskazanym wyżej adresem e-mail w celu osobistego dokonania zgłoszenia.

Rozmowy telefoniczne prowadzone za pośrednictwem powyższego numeru telefonu nie są nagrywane.

Uwaga: Przed dokonaniem zgłoszenia należy zapoznać się z Procedurą zgłoszeń wewnętrznych lub Procedurą zgłoszeń zewnętrznych, zależnie od tego, która z nich będzie miała zastosowanie.

Pliki do pobrania

Procedura zgłoszeń wewnętrznych oraz Procedura zgłoszeń zewnętrznych zawierają informacje o trybie postępowania mającym zastosowanie w przypadku zgłoszenia, w tym o wymaganym sposobie wyjaśnienia informacji będących przedmiotem zgłoszenia lub przedstawienia dodatkowych informacji, terminie przekazania informacji zwrotnej oraz rodzaju i zawartości takiej informacji, a także o charakterze działań następczych podejmowanych w związku ze zgłoszeniem zewnętrznym.

Informacja o przetwarzaniu danych osobowych
Prokuratura Krajowa jest administratorem danych osobowych przetwarzanych w związku z przyjęciem i podejmowaniem działań następczych, oraz administratorem danych osobowych zgromadzonych w rejestrze zgłoszeń wewnętrznych i rejestrze zgłoszeń zewnętrznych.

Informacja o treści art. 41 ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r. o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej (Dz.U.2024.1534 t.j.)
Nieodpłatna pomoc prawna i nieodpłatne poradnictwo obywatelskie przysługują osobie chcącej dokonać zgłoszenia naruszenia prawa w rozumieniu ustawy z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów.

Przydatne materiały
Ministerstwo Rodziny Pracy i Polityki Społecznej udostępniło na swojej stronie internetowej zestaw materiałów zawierających najważniejsze informacje na temat ochrony sygnalistów.
https://www.gov.pl/web/rodzina/ochrona-sygnalistow

Państwowa Inspekcja Pracy opublikowała broszurę skierowaną do osób i instytucji zainteresowanych przepisami regulującymi status sygnalistów.
https://www.pip.gov.pl/files/126/Dla-pracownikow/1056/Sygnalisciprawaiobowiazki.pdf

Wybrane przepisy ustawy z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów (Dz.U.2024.928 z dnia 2024.06.24), dotyczące ochrony sygnalistów

Art. 6
Sygnalista podlega ochronie określonej w przepisach rozdziału 2 od chwili dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, pod warunkiem że miał uzasadnione podstawy sądzić, że informacja będąca przedmiotem zgłoszenia lub ujawnienia publicznego jest prawdziwa w momencie dokonywania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego i że stanowi informację o naruszeniu prawa.
Art. 8 ust. 1- 4 i ust. 8
1. Dane osobowe sygnalisty, pozwalające na ustalenie jego tożsamości, nie podlegają ujawnieniu nieupoważnionym osobom, chyba że za wyraźną zgodą sygnalisty.
2. Przepisu ust. 1 nie stosuje się w przypadku, gdy ujawnienie jest koniecznym i proporcjonalnym obowiązkiem wynikającym z przepisów prawa w związku z postępowaniami wyjaśniającymi prowadzonymi przez organy publiczne lub postępowaniami przygotowawczymi lub sądowymi prowadzonymi przez sądy, w tym w celu zagwarantowania prawa do obrony przysługującego osobie, której dotyczy zgłoszenie.
3. Przed dokonaniem ujawnienia, o którym mowa w ust. 2, właściwy organ publiczny lub właściwy sąd powiadamia o tym sygnalistę, przesyłając w postaci papierowej lub elektronicznej wyjaśnienie powodów ujawnienia jego danych osobowych, chyba że takie powiadomienie zagrozi postępowaniu wyjaśniającemu lub postępowaniu przygotowawczemu, lub sądowemu.
4. Podmiot prawny albo organ publiczny po otrzymaniu zgłoszenia przetwarza dane osobowe w zakresie niezbędnym do przyjęcia zgłoszenia lub podjęcia ewentualnego działania następczego. Dane osobowe, które nie mają znaczenia dla rozpatrywania zgłoszenia, nie są zbierane, a w razie przypadkowego zebrania są niezwłocznie usuwane. Usunięcie tych danych osobowych następuje w terminie 14 dni od chwili ustalenia, że nie mają one znaczenia dla sprawy.
8. Dane osobowe przetwarzane w związku z przyjęciem zgłoszenia lub podjęciem działań następczych oraz dokumenty związane z tym zgłoszeniem są przechowywane przez podmiot prawny oraz organ publiczny przez okres 3 lat po zakończeniu roku kalendarzowego, w którym przekazano zgłoszenie zewnętrzne do organu publicznego właściwego do podjęcia działań następczych lub zakończono działania następcze, lub po zakończeniu postępowań zainicjowanych tymi działaniami.
Art. 11.
Wobec sygnalisty nie mogą być podejmowane działania odwetowe ani próby lub groźby zastosowania takich działań.
Art. 12.
1. Jeżeli praca była, jest lub ma być świadczona na podstawie stosunku pracy, wobec sygnalisty nie mogą być podejmowane działania odwetowe, polegające w szczególności na:
1) odmowie nawiązania stosunku pracy;
2) wypowiedzeniu lub rozwiązaniu bez wypowiedzenia stosunku pracy;
3) niezawarciu umowy o pracę na czas określony lub umowy o pracę na czas nieokreślony po rozwiązaniu umowy o pracę na okres próbny, niezawarciu kolejnej umowy o pracę na czas określony lub niezawarciu umowy o pracę na czas nieokreślony po rozwiązaniu umowy o pracę na czas określony - w przypadku gdy sygnalista miał uzasadnione oczekiwanie, że zostanie z nim zawarta taka umowa;
4) obniżeniu wysokości wynagrodzenia za pracę;
5) wstrzymaniu awansu albo pominięciu przy awansowaniu;
6) pominięciu przy przyznawaniu innych niż wynagrodzenie świadczeń związanych z pracą lub obniżeniu wysokości tych świadczeń;
7) przeniesieniu na niższe stanowisko pracy;
8) zawieszeniu w wykonywaniu obowiązków pracowniczych lub służbowych;
9) przekazaniu innemu pracownikowi dotychczasowych obowiązków sygnalisty;
10) niekorzystnej zmianie miejsca wykonywania pracy lub rozkładu czasu pracy;
11) negatywnej ocenie wyników pracy lub negatywnej opinii o pracy;
12) nałożeniu lub zastosowaniu środka dyscyplinarnego, w tym kary finansowej, lub środka o podobnym charakterze;
13) przymusie, zastraszaniu lub wykluczeniu;
14) mobbingu;
15) dyskryminacji;
16) niekorzystnym lub niesprawiedliwym traktowaniu;
17) wstrzymaniu udziału lub pominięciu przy typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe;
18) nieuzasadnionym skierowaniu na badania lekarskie, w tym badania psychiatryczne, chyba że przepisy odrębne przewidują możliwość skierowania pracownika na takie badania;
19) działaniu zmierzającym do utrudnienia znalezienia w przyszłości pracy w danym sektorze lub w danej branży na podstawie nieformalnego lub formalnego porozumienia sektorowego lub branżowego;
20) spowodowaniu straty finansowej, w tym gospodarczej, lub utraty dochodu;
21) wyrządzeniu innej szkody niematerialnej, w tym naruszeniu dóbr osobistych, w szczególności dobrego imienia sygnalisty.
2. Za działania odwetowe z powodu dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego uważa się także próbę lub groźbę zastosowania środka określonego w ust. 1.
3. Na pracodawcy spoczywa ciężar dowodu, że podjęte działanie, o którym mowa w ust. 1 i 2, nie jest działaniem odwetowym.
Art. 13. [Zakaz podejmowania działań odwetowych w przypadku pracy lub usług świadczonych na podstawie innych stosunków prawnych]
1. Jeżeli praca lub usługi były, są lub mają być świadczone na podstawie innego niż stosunek pracy stosunku prawnego stanowiącego podstawę świadczenia pracy lub usług lub pełnienia funkcji, lub pełnienia służby, przepis art. 12 stosuje się odpowiednio, o ile charakter świadczonej pracy lub usług lub pełnionej funkcji, lub pełnionej służby nie wyklucza zastosowania wobec sygnalisty takiego działania.
2. Jeżeli praca lub usługi były, są lub mają być świadczone na podstawie innego niż stosunek pracy stosunku prawnego stanowiącego podstawę świadczenia pracy lub usług lub pełnienia funkcji, lub pełnienia służby, dokonanie zgłoszenia lub ujawnienia publicznego nie może stanowić podstawy działań odwetowych ani próby lub groźby zastosowania działań odwetowych, obejmujących w szczególności:
1) wypowiedzenie umowy, której stroną jest sygnalista, w szczególności dotyczącej sprzedaży lub dostawy towarów lub świadczenia usług, odstąpienie od takiej umowy lub rozwiązanie jej bez wypowiedzenia;
2) nałożenie obowiązku lub odmowę przyznania, ograniczenie lub odebranie uprawnienia, w szczególności koncesji, zezwolenia lub ulgi.
Art. 14. [Odszkodowanie należne sygnaliście]
Sygnalista, wobec którego dopuszczono się działań odwetowych, ma prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku, ogłaszane do celów emerytalnych w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, lub prawo do zadośćuczynienia.
Art. 15. [Odszkodowanie lub zadośćuczynienie należne od sygnalisty]
Osoba, która poniosła szkodę z powodu świadomego zgłoszenia lub ujawnienia publicznego nieprawdziwych informacji przez sygnalistę, ma prawo do odszkodowania lub zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych od sygnalisty, który dokonał takiego zgłoszenia lub ujawnienia publicznego.
Art. 16. [Dokonanie zgłoszenia lub ujawnienia publicznego jako podstawa odpowiedzialności sygnalisty]
1. Dokonanie zgłoszenia lub ujawnienia publicznego nie może stanowić podstawy odpowiedzialności, w tym odpowiedzialności dyscyplinarnej lub odpowiedzialności za szkodę z tytułu naruszenia praw innych osób lub obowiązków określonych w przepisach prawa, w szczególności w przedmiocie zniesławienia, naruszenia dóbr osobistych, praw autorskich, ochrony danych osobowych oraz obowiązku zachowania tajemnicy, w tym tajemnicy przedsiębiorstwa, z uwzględnieniem art. 5, pod warunkiem że sygnalista miał uzasadnione podstawy sądzić, że zgłoszenie lub ujawnienie publiczne jest niezbędne do ujawnienia naruszenia prawa zgodnie z ustawą.
2. W przypadku wszczęcia postępowania prawnego dotyczącego odpowiedzialności, o której mowa w ust. 1, sygnalista może wystąpić o umorzenie takiego postępowania.
3. Uzyskanie informacji będących przedmiotem zgłoszenia lub ujawnienia publicznego lub dostęp do takich informacji nie mogą stanowić podstawy odpowiedzialności, pod warunkiem że takie uzyskanie lub taki dostęp nie stanowią czynu zabronionego.
Art. 17. [Niedopuszczalność zrzeczenia się praw przysługujących sygnaliście]
Nie można zrzec się praw określonych w niniejszym rozdziale ani przyjąć na siebie odpowiedzialności za szkodę powstałą z powodu dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego. Nie dotyczy to przyjęcia odpowiedzialności za szkodę powstałą z powodu świadomego zgłoszenia lub ujawnienia publicznego nieprawdziwych informacji.
Art. 18. [Wyłączenie postanowień układów zbiorowych pracy, porozumień zbiorowych, regulaminów i statutów wyłączających lub ograniczających uprawnienia sygnalistów]
Postanowienia aktów prawnych, o których mowa w art. 9 § 2 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 2023 r. poz. 1465 oraz z 2024 r. poz. 878), w zakresie, w jakim bezpośrednio lub pośrednio wyłączają lub ograniczają prawo do dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego lub przewidują stosowanie środków odwetowych, nie obowiązują.
Art. 19. [Nieważność postanowień umów i innych aktów będących podstawą świadczenia pracy, wyłączających lub ograniczających uprawnienia sygnalisty]
Postanowienia umów o pracę oraz innych aktów, na podstawie których powstaje stosunek pracy lub które kształtują prawa i obowiązki stron stosunku pracy, w zakresie, w jakim bezpośrednio lub pośrednio wyłączają lub ograniczają prawo do dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego lub przewidują stosowanie środków odwetowych, są nieważne.
Art. 20. [Nieważność postanowień innych umów i aktów wyłączających lub ograniczających uprawnienia sygnalisty]
Postanowienia umów oraz innych aktów, na podstawie których jest świadczona praca lub usługi, są dostarczane towary lub jest dokonywana sprzedaż, innych niż wymienione w art. 19, w zakresie, w jakim bezpośrednio lub pośrednio wyłączają lub ograniczają prawo do dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego lub przewidują stosowanie środków odwetowych, są nieważne.
Art. 21. [Stosowanie przepisów rozdziału do osoby lub jednostki pomagającej w dokonaniu zgłoszenia lub powiązanej z sygnalistą]
1. Przepisy niniejszego rozdziału stosuje się odpowiednio do osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia oraz osoby powiązanej z sygnalistą.
2. Przepisy niniejszego rozdziału stosuje się odpowiednio do osoby prawnej lub innej jednostki organizacyjnej pomagającej sygnaliście lub z nim powiązanej, w szczególności stanowiącej własność sygnalisty lub go zatrudniającej.

Przepisy karne w ustawie z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów (Dz.U.2024.928 z dnia 2024.06.24)
Art. 55. 1. Kto podejmuje działania odwetowe wobec sygnalisty, osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia lub osoby powiązanej z sygnalistą, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
2. Jeżeli sprawca czynu określonego w ust. 1 działa w sposób uporczywy, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
Art. 56. Kto wbrew przepisom ustawy ujawnia tożsamość sygnalisty, osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia lub osoby powiązanej z sygnalistą,
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Art. 57. Kto dokonuje zgłoszenia lub ujawnienia publicznego, wiedząc, że do naruszenia prawa nie doszło,
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.