„Przypadło nam trudne zadanie, by współpracować w ramach Grupy Wyszehradzkiej oraz z Unią Europejskiej nad wielkimi zmianami związanymi z Covid-19. To nie był łatwy rok – powiedział premier po zakończeniu Szczytu V4. Polska objęła rotacyjną prezydencję w Grupie Wyszehradzkiej 1 lipca 2020 r. Hasło polskiej prezydencji – „Powrót na właściwe tory” („Back on track”) – trafnie oddawało nie tylko formułowane na te 12 miesięcy cele, ale również wyzwania wynikające z bezprecedensowej sytuacji, w jakiej znalazł się świat w związku z pandemią koronawirusa. Dlatego celem polskiej prezydencji było nie tylko odtworzenie stanu współpracy wyszehradzkiej sprzed wybuchu pandemii, ale również nadanie jej nowej jakości, uwzględniającej wyjątkowe okoliczności, w jakich się znaleźliśmy.

Wyzwania i osiągnięcia polskiej prezydencji w Grupie Wyszehradzkiej

„Jesteśmy w UE partnerem, z którego zdaniem liczą się wszyscy” – mówił premier Mateusz Morawiecki. 12-miesięczny okres kierowania pracami Grupy obfitował w wiele wydarzeń i projektów związanych z tematami kluczowymi dla współpracy wyszehradzkiej oraz europejskiej pomimo trwającej pandemii i wynikającymi z niej ograniczeniami.

Koordynacja stanowisk w kwestiach unijnych

Spotkania premierów Grupy Wyszehradzkiej podczas polskiej prezydencji służyły zwyczajowej koordynacji stanowisk w kwestiach unijnych. Państwa V4 zgodnie wzywały do tego, aby negocjowany Fundusz Odbudowy był ambitny i uwzględniał potrzeby państw najbardziej dotkniętych społecznymi i gospodarczymi skutkami pandemii. „Jednym z głównych celów było to, aby Fundusz Odbudowy był funduszem dużym, znaczącym i elastycznym tak, aby różne sektory gospodarki mogły się jak najszybciej odbudować po pandemii – mówił premier. Jak dodał, wspólna walka w ramach V4 doprowadziła do uzyskania bezprecedensowo dużych środków dla całej Grupy Wyszehradzkiej.

Solidarność wobec wyzwań wynikających z agresywnej polityki Federacji Rosyjskiej

Grupa Wyszehradzka pod polskim przewodnictwem wykazywała się solidarnością wobec wyzwań wynikających z agresywnej polityki Federacji Rosyjskiej. Podczas szczytu premierów w Lublinie przyjęto wspólne oświadczenie Grupy Wyszehradzkiej, w którym potępiono otrucie rosyjskiego opozycjonisty A. Nawalnego i wezwano Rosję do przeprowadzenia uczciwego śledztwa w tej sprawie. Po ujawnieniu udziału rosyjskich służb w ataku na skład amunicji w czeskich Vrběticach w 2014 r. z polskiej inicjatywy zwołano pilną wideokonferencję premierów, podczas której przyjęto deklarację solidarności z Czechami oraz zaoferowano Czechom wsparcie dyplomatyczne i konsularne w związku z wydaleniem czeskich dyplomatów przez Rosję.

Grupa V4 działała też aktywnie na rzecz wsparcia opozycji demokratycznej na Białorusi. „Polska prezydencja pokazała, że ma siłę jednoczenia. Gramy zespołowo i coraz więcej możemy razem osiągnąć. Przykładem była reakcja na trudną sytuację Białorusi w ostatnim roku – wypracowaliśmy w Lublinie przyjęty przez UE Plan dla Białorusi” – podkreślił premier Mateusz Morawiecki. Plan gospodarczy dla demokratycznej Białorusi przewidywał m.in. stworzenie funduszu stabilizacyjnego opiewającego na co najmniej 1 mld euro, wsparcie małych i średnich przedsiębiorców, otwarcie jednolitego rynku UE na przedsiębiorców z Białorusi oraz ułatwienia wizowe.

Współpraca cyfrowa, kulturowa i naukowa

Kulminacyjnym punktem polskiego przewodnictwa był szczyt zorganizowany 17 lutego 2021 r. w Krakowie z okazji 30-lecia Grupy Wyszehradzkiej z udziałem premierów państw V4 oraz przewodniczącego Rady Europejskiej Charlesa Michela. Podczas szczytu przyjęto deklarację dot. współpracy w projektach cyfrowych oraz deklarację z okazji 30. rocznicy powstania Grupy Wyszehradzkiej. Zobowiązano się w niej m.in. do zwiększenia od 2022 r. rocznego budżetu Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego o 25 proc., do wysokości 10 mln euro.

Dzięki Funduszowi realizowane są m.in. działania z zakresu współpracy kulturalnej i naukowej oraz rozwijania mobilności wśród młodzieży. Od swojego powstania w 2000 r. Fundusz przyznał około 2400 stypendiów, wsparł również blisko 6 tys. projektów organizacji pozarządowych, samorządów, naukowców i artystów nie tylko w państwach Grupy Wyszehradzkiej, ale także w krajach Partnerstwa Wschodniego i Bałkanów Zachodnich.

Wirtualne Centrum V4 ds. COVID-19

Pandemia stanowiła i wciąż stanowi duże wyzwanie dla świata. Dlatego kluczowe było, aby w skali nie tylko poszczególnych państw, ale i regionu V4 wzajemnie informować się o podejmowanych i planowanych działaniach oraz wymieniać doświadczenia i wiedzę, tak by skuteczniej radzić sobie z COVID-19. 

Podczas spotkania premierów 11 września 2020 r. w Lublinie uzgodniono powstanie wirtualnego Centrum V4 ds. COVID-19. Usprawniło ono wymianę informacji i doświadczeń między krajami Grupy Wyszehradzkiej w zakresie zarządzania systemem ochrony zdrowia, wprowadzanych ograniczeń i restrykcji granicznych, czy też przebiegu procesu szczepień.

Konsultacje na szczeblu ministrów

Ponadto w ramach współpracy odbywały się cykliczne konsultacje na szczeblu ministrów spraw zagranicznych, ministrów ds. Unii Europejskiej i kierownictw resortów rolnictwa, finansów, gospodarki, obrony narodowej, spraw wewnętrznych czy transportu. Ich efektem są wspólne stanowiska i inicjatywy, m.in. stanowisko Ministrów Spraw Wewnętrznych państw V4 oraz Estonii i Słowenii ws. reformy pakietu azylowego, czy przyjęcie przez ministrów transportu listy kluczowych z perspektywy naszego regionu projektów infrastrukturalnych. Na liście znalazły się m.in. CPK, Via Carpatia, kolej dużych prędkości oraz poprawa żeglowności dróg wodnych łączących państwa V4. Ministrowie Spraw Zagranicznych w swoim listach i stanowiskach zgodnie podnosili kwestię akcesji do UE krajów Bałkanów Zachodnich i podkreślali jej znaczenie dla sukcesu całego projektu integracji europejskiej.