Rozwiązania przewidziane w projekcie ustawy mają przede wszystkim poprawić warunki życia i funkcjonowania obywateli ze szczególnymi potrzebami, którzy są narażeni na marginalizację lub dyskryminację m.in. ze względu na niepełnosprawność lub obniżony poziom sprawności z powodu wieku czy choroby. Zasadniczo chodzi o to, aby osoby takie – w sposób możliwe samodzielny – mogły korzystać z usług publicznych. Projekt ustawy powstał we współpracy ze środowiskiem osób niepełnosprawnych i w pełni odpowiada na jego potrzeby.

W projekcie ustawy określono środki służące zapewnieniu dostępności architektonicznej, cyfrowej i informacyjno-komunikacyjnej osobom ze szczególnymi potrzebami w całej sferze publicznej, a także tam gdzie wykorzystywane są środki publiczne. Projekt ten jest istotnym krokiem w kierunku budowania nowego wizerunku podmiotów publicznych.

Ustawa jest kluczowym elementem rządowego programu Dostępność Plus, który rząd przyjął 17 lipca 2018 r. Rozwiązania przewidziane w projekcie ustawy realizują zapisy, określone w Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, zobowiązujące do zapewnienia takim osobom na równi z innymi obywatelami samodzielnego dostępu do różnych usług świadczonych przez podmioty publiczne lub finansowanych ze środków publicznych.

Środki służące zapewnieniu dostępności architektonicznej, cyfrowej oraz informacyjno-komunikacyjnej

Sektor publiczny będzie zobowiązany do zapewnienia co najmniej minimalnej dostępności. Podmiot publiczny będzie zapewniał dostępność przez stosowanie uniwersalnego projektowania nowych rozwiązań lub racjonalnych usprawnień w usuwaniu istniejących barier. Minimalne wymagania obejmą dostępność architektoniczną, cyfrową oraz informacyjno-komunikacyjną.

W indywidualnym przypadku – jeśli podmiot publiczny nie będzie mógł zapewnić dostępności ze względów technicznych lub prawnych – to będzie musiał zapewnić dostęp alternatywny, polegający w szczególności na zapewnieniu osobie ze szczególnymi potrzebami wsparcia innej osoby (asystenta). Dostęp alternatywny oznacza także zapewnienie wsparcia technicznego osobie ze szczególnymi potrzebami, w tym z wykorzystaniem nowoczesnych technologii lub wprowadzenie takiej organizacji, która umożliwi realizację potrzeb osób ze szczególnymi potrzebami, w niezbędnym dla nich zakresie. W praktyce oznacza to konieczność np. odpowiedniego oznakowania budynków czy instalacji sprzętu lub urządzeń, ułatwiających poruszanie się osobom na wózkach, głuchym lub niewidomym.

Koordynacja zapewnienia dostępności we wszystkich politykach publicznych

Minister ds. rozwoju regionalnego będzie koordynował zapewnianie dostępności. Jego zadaniem będzie m.in. realizacja rządowego programu Dostępność Plus. Przy ministrze ds. rozwoju regionalnego będzie funkcjonowała Rada Dostępności jako bardzo ważny organ opiniodawczo-doradczy. Rada w sposób kolegialny będzie przede wszystkim wypracowywać i rekomendować wdrożenie najlepszych rozwiązań dla różnych sektorów i polityk publicznych. Ponadto, każdy organ władzy publicznej, w tym organ administracji rządowej i samorządowej, organ kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały – będą wyznaczać co najmniej jedną osobę pełniącą funkcję koordynatora ds. dostępności. Powinni oni zostać wyznaczeni do końca września 2020 r.

Certyfikacja dostępności architektonicznej, cyfrowej, informacyjno-komunikacyjnej 

Przewidziano nieobowiązkową certyfikację, służącą poprawie dostępności podmiotów prywatnych i organizacji pozarządowych (podmioty publiczne będą musiały spełniać określone wymagania na mocy ustawy). Podmioty prywatne i organizacje pozarządowe, które zdecydują się na audyt, potwierdzający ich dostępność w certyfikacie będą mogły uzyskać 5 proc. zniżkę we wpłatach przekazywanych do Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Rozwiązania te powinny zachęcać firmy prywatne do zadbania o swoją dostępność.

Postępowanie skargowe

Każdy będzie mógł poinformować podmiot publiczny o braku jego dostępności architektonicznej lub informacyjno-komunikacyjnej. Natomiast osoba z szczególnymi potrzebami lub jej przedstawiciel ustawowy – będą miały prawo wystąpić z wnioskiem do podmiotu publicznego o zapewnienie takiej dostępności.

W przypadku gdy podmiot publiczny nie zapewni wnioskującemu dostępności – wnioskodawca będzie mógł złożyć skargę na brak dostępności do Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Pozytywne rozpatrzenie skargi ma skutkować nakazem zapewnienia dostępności. Z kolei nie wywiązanie się z tego nakazu może prowadzić do nałożenia kary pieniężnej (grzywny w celu przymuszenia). Środki z grzywien będą trafiać do Funduszu Dostępności.

Fundusz Dostępności jako źródło finansowania przedsięwzięć służących dostępności

Stworzony zostanie Fundusz Dostępności jako państwowy fundusz celowy, którego dysponentem będzie minister ds. rozwoju regionalnego. Jego zadaniem będzie udzielanie wsparcia finansowego głównie na dostosowanie budynków użyteczności publicznej oraz budynków mieszkalnictwa wielorodzinnego do potrzeb osób ze szczególnymi potrzebami. Środki funduszu będą pochodzić m.in. z wpływów z grzywien w celu przymuszenia (kary pieniężnej), środków zwracanych z budżetów unijnych na: 2007-2013  2014-2020, a także z: dotacji budżetu państwa; odsetek z tytułu oprocentowania środków Funduszu; odsetek od lokat środków Funduszu; środków Solidarnościowego Funduszu Wsparcia Osób Niepełnosprawnych (w wysokości określonej w rocznym planie finansowym tego Funduszu).

Zgodnie z projektem ustawy, minister do spraw rozwoju regionalnego będzie przekazywał na wyodrębniony rachunek bankowy w Banku Gospodarstwa Krajowego środki Funduszu, które zostaną przeznaczone na finansowanie: pożyczek lub kredytów, w tym udzielanych na warunkach preferencyjnych, a także pożyczek lub kredytów, z możliwością częściowego umorzenia oraz kosztów związanych z udzielaniem i obsługą tego wsparcia.

Efekty rozwiązań ustawowych

Ocenia się, że nawet ok. 30 proc. społeczeństwa może mieć trwałe lub czasowe ograniczenia mobilności czy percepcji. Są to np. ludzie poruszający się przy pomocy sprzętu wspomagającego, nie tylko osoby niepełnosprawne, ale także seniorzy używający kul, lasek, balkoników, protez, wózków inwalidzkich. Chodzi też o osoby z uszkodzonym narządem słuchu, wzroku, z trudnościami manualnymi i poznawczymi (np. po udarze), w ciąży, z wózkiem dziecięcym, z ciężkim bagażem oraz inne słabsze fizycznie (np. w wyniku choroby) mające trudności z poruszaniem się.

Dzięki wdrożeniu przepisów ustawy poprawi się dostępność obiektów pełniących funkcje podmiotów publicznych dla wszystkich osób, ale szczególnie dla tych starszych i niepełnosprawnych. Chodzi przede wszystkim o zmiany architektoniczne (np. montaż pochylni i ramp dojazdowych), wyposażenie wnętrz (np. w pętlę induktofoniczną, która wspomaga słuch, videotłumacz), aranżację przestrzeni (np. zainstalowanie specjalnego oznakowania w postaci elementów kontrastowych i wypukłych, map tyflograficznych, czyli dla osób niewidzących i słabowidzących), zapewnienie możliwości skorzystania z treści publikowanych w  dostępnych formach i formacie.

Wejście ustawy w życie

Ustawa ma wejść w życie po 14 dniach od daty jej ogłoszenia w Dzienniku Ustaw, z wyjątkiem części przepisów, które zaczną obowiązywać w innych terminach.