UC83

Projekty ustaw

C – projekty implementujące UE

Celem projektu jest transpozycja przepisów unijnych tj. Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1252 z dnia 11 kwietnia 2024 r. w sprawie ustanowienia ram na potrzeby zapewnienia bezpiecznych i zrównoważonych dostaw surowców krytycznych oraz zmiany rozporządzeń (UE) nr 168/2013, (UE) 2018/858, (UE) 2018/1724 i (UE) 2019/1020 (Critical Raw Materials Act – dalej: „CRMA”). CRMA wprowadza liczne nowe zobowiązania dla Państw Członkowskich Unii Europejskiej dotyczące zróżnicowanych działań na rzecz rozwoju dostaw surowców zdefiniowanych w CRMA jako surowce krytyczne.
Zobowiązania te dotyczą m.in.:
a) opiniowania wniosków o uznanie projektów strategicznych w zakresie wydobycia, przetwarzania, recyklingu i substytucji surowców krytycznych realizowanych na terenie RP;
b) utworzenia punktów kontaktowych udzielających wsparcia w zakresie procedur administracyjnych dotyczących wydawania pozwoleń w przypadku projektów strategicznych;
c) utworzenia krajowego programu poszukiwań surowców krytycznych, służącego zwiększeniu ilości dostępnych informacji o złożach kopalin do produkcji surowców krytycznych na terenie kraju;
d) monitorowania i ograniczania ryzyka związanego z łańcuchem dostaw oraz zwiększenia dywersyfikacji dostaw surowców krytycznych;
e) wdrażania krajowych środków dot. obiegu zamkniętego, m.in. poprzez utworzenie bazy danych zamkniętych obiektów unieszkodliwiania odpadów wydobywczych czy określenia zdatności do recyklingu magnesów trwałych;
f) ustanowienia sankcji nakładanych na przedsiębiorców, którzy nie wypełniają swoich obowiązków, w tym dotyczących gotowości na wypadek zagrożeń, sprawozdawczości w sprawie projektów i informacji na temat zdatności do recyklingu.
Powyższe zobowiązania i inne z CRMA mają charakter interdyscyplinarny i stanowią nowe zadania dla administracji. Aktualnie zadania te często pozostają w kompetencjach wielu resortów lub nie są przypisane do żadnego z nich ze względu na swoją innowacyjność.
Jakkolwiek przepisy rozporządzeń unijnych stosowane są wprost i w odróżnieniu od dyrektyw UE co do zasady nie wymagają implementacji, tym niemniej celem skutecznej i terminowej realizacji zobowiązań wynikających z CRMA konieczne jest podjęcie działań o charakterze legislacyjnym.
Realizacja obowiązków CRMA wymaga koordynacji na wielu płaszczyznach. Aktualnie brak jest jednej instytucji, która byłaby w stanie zapewnić odpowiednie środki organizacyjne i koordynacyjne mające na celu realizację tych zadań. Zapisy CRMA (m.in. projekty strategiczne) będą wymagały często szybkiego i skutecznego działania w krótkim terminie, co musi być skoordynowane międzyresortowo. Dodatkowo, w celu realizacji tych działań, niezbędne jest dostosowanie dokumentu pn. „Polityka Surowcowa Państwa” (PSP) do celów CRMA i do aktualnego zapotrzebowania polskiej gospodarki.

Istotą ustawy jest wykonanie zobowiązań wynikających z CRMA poprzez wprowadzenie środków mających na celu zapewnienie stabilnych, bezpiecznych i zrównoważonych dostaw surowców krytycznych w rozumienia CRMA, jak i dla polskiej gospodarki.
Mając na względzie, że:
1) prawidłowe wykonanie obowiązków wynikających z CRMA wiązać się będzie w wielu przypadkach z koniecznością zapewnienia w budżecie państwa odpowiednich środków finansowych;
2) w odniesieniu do kilku zobowiązań wynikających z CRMA już w tym momencie istnieją wątpliwości interpretacyjne w zakresie właściwości rzeczowej organu, na którym spoczywać będzie zapewnienie wykonania danych obowiązków,
niezbędne jest wprowadzenie przepisów regulujących ww. zagadnienia.
Pozwoli to na wyeliminowanie ewentualnych sporów kompetencyjnych między organami, jak również zapewni prawidłową i skuteczną realizację obowiązków, na poczet których właściwy organ będzie miał zagwarantowane w budżecie państwa adekwatne środki finansowe. Ponadto w razie jakiejkolwiek kontroli np. w zakresie prawidłowego wydatkowania środków publicznych organ wskazany wprost w ustawie jako odpowiedzialny za realizację konkretnego obowiązku z CRMA nie narazi się na zarzut chociażby niegospodarności. Bez przepisu ustawowego wyniki ewentualnej kontroli mogą skutkować ryzykiem postawienia tego typu zarzutów z powodu działania organu bez dostatecznej podstawy prawnej. Dodatkowo ewentualne spory kompetencyjne między organami mogłyby znacząco wydłużyć terminy procedowania spraw, co byłoby sprzeczne z założeniem sprawnej realizacji zadań w tym obszarze. Prawidłowa oraz w tym terminowa realizacja zadań wymaga posiadania odpowiednich środków finansowych.
Z dyspozycji przepisów CRMA wynika obowiązek podjęcia szeregu nowych, długofalowych inicjatyw, mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa surowcowego tak kraju, jak i UE m.in. w zakresie zwiększenia wykorzystania własnych zasobów geologicznych, odzysku surowców czy podejmowania nowych partnerstw strategicznych. Warto zaznaczyć, że cele PSP jak i CRMA w przeważającej części są ze sobą zbieżne i wiążą się na wielu płaszczyznach, w związku z tym istnieje możliwość ujęcia ich w jednej ustawie.
W celu zachowania spójnych działań przewiduje się zadania, uprawnienia i inne obowiązki wskazane w ustawie zostaną przypisane ministrowi właściwemu ds. środowiska i będą realizowane przy pomocy Głównego Geologa Kraju, będącego sekretarzem lub podsekretarzem stanu w urzędzie obsługującym ministra.
Ustawa przewiduje ustalenie zasad kształtowania polityki surowcowej państwa oraz towarzyszących jej instytucji realizujących przedmiotową politykę :
1. Minister właściwy do spraw środowiska jest odpowiedzialny za przygotowanie, aktualizowanie oraz wdrażanie krajowej polityki surowcowej państwa. Jednocześnie minister właściwy ds. środowiska jest przedstawicielem Polski w Europejskiej Radzie ds. Surowców Krytycznych powołanej przedmiotowym CRMA. Działania na rzecz opracowania i wdrożenia polityki surowcowej, a przez to zapewnienia bezpieczeństwa surowcowego kraju wymagają ciągłej i ścisłej współpracy wszystkich ministerstw oraz instytucji podlegających pod ministerialny nadzór. Przypisanie zadań ministrowi właściwemu ds. środowiska pozwoli na koordynacje i realizację zadań z zakresu m.in. przygotowania oraz aktualizowania dokumentu Polityki Surowcowej Państwa, wdrażania CRMA, monitorowania ryzyk dostaw surowców, opracowania i realizacji wieloletniego rządowego programu poszukiwań surowców krytycznych zaakceptowanego przez Radę Ministrów, koordynowania współpracy międzynarodowej w zakresie surowcowym czy współpracy z ośrodkami naukowo-badawczymi w tym zakresie. Reasumując, przypisanie zadań ministrowi właściwemu ds. środowiska zapewni właściwe środki organizacyjne i koordynacyjne mające na celu wdrożenie zapisów CRMA oraz przygotowania i realizacji Polityki Surowcowej Państwa.
2. Ważnym elementem jest powołanie Zespołu ds. Polityki Surowcowej Państwa (dalej: „Zespołem”), który będzie odpowiedzialny za przygotowywanie oraz przedstawienie do akceptacji Radzie Ministrów dokumentów dotyczących uznania za strategiczny dla UE zgodnie z CRMA projektu dotyczącego wydobycia, przetwarzania lub recyklingu surowców krytycznych realizowanych na terenie RP. Konieczność opiniowania wniosków wynika z obowiązków nałożonych przez CRMA, w przypadku sprzeciwu państwa członkowskiego, którego terytorium dotyczy zaproponowany projekt, projektu tego nie uznaje się za projekt strategiczny. Projekty strategiczne mogą dotyczyć zakresu właściwości wielu resortów/urzędów, w związku z tym niezbędne jest utworzenie ciała międzyresortowego, które rzetelnie, sprawnie i na wysokim szczeblu wyda opinię i przedstawi dokumenty do akceptacji Rady Ministrów. Ustawa przewiduje również dodatkową rolę marszałków województw, którzy będą wydawali opinię dot. realizacji projektu strategicznego zgłoszonego na obszarze danego województwa. Zespół będzie wspierał ministra właściwego do spraw środowiska w zakresie przygotowania i wdrażania Polityki Surowcowej Państwa.
Z kolei w zakresie poszczególnych obowiązków CRMA ustawa przewiduje:
1. Opiniowanie wniosków o uznanie projektów za projekty strategiczne, przygotowane przez MZdsPSP do akceptacji Rady Ministrów – szczegółowo opisano wyżej.
2. Utworzenie jednego punktu kontaktowego w zakresie wydobycia złóż kopalin, przetwarzania oraz recyklingu surowców krytycznych w ministerstwie obsługującym ministra właściwego ds. środowiska. Celem punktu kontaktowego jest informowanie wnioskodawców projektów strategicznych o procedurach administracyjnych, które należy przeprowadzić, aby uzyskać pozytywne rozstrzygnięcie.
3. Wskazanie ministra właściwego ds. środowiska odpowiedzialnego za przygotowanie do akceptacji Rady Ministrów wieloletniego Programu Rządowego – Krajowego Programu Poszukiwań Surowców Krytycznych.
4. Regulację działań mających na celu odpowiednie monitorowanie ryzyk w łańcuchu dostaw surowców, w tym m.in.:
- utworzenie listy nowych oraz istniejących projektów dotyczących surowców krytycznych, o którym mowa w artykule 21 CRMA;
- utworzenie Krajowego Rejestru Przedsiębiorstw w Strategicznych Łańcuchach Wartości, który obejmie kluczowe podmioty rynkowe w całym łańcuchu wartości surowców krytycznych oraz monitoring ich działalności;
- przygotowanie informacji o stanie zapasów strategicznych surowców strategicznych w rozumieniu CRMA;
- utworzenie Centrum Analiz Surowcowych, które będzie odpowiedzialne m.in. za ocenę obecnego oraz przyszłego zapotrzebowania gospodarki krajowej na surowce czy też za monitorowanie i łagodzenia ryzyka zakłóceń w podaży tych surowców.
5. Utworzenie krajowych środków dot. obiegu zamkniętego w zakresie surowców krytycznych, które zostaną wpisane w Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2028 (KPGO 2028). Jednym z tych środków będzie utworzenie i prowadzenie bazy danych zamkniętych, w tym opuszczonych, obiektów unieszkodliwiania odpadów wydobywczych, wraz z możliwym wytypowaniem obiektów z potencjałem do odzysku surowców krytycznych. Baza ta będzie tworzona przy współpracy z państwową służbą geologiczną, która również będzie prowadziła odpowiednie badania terenowe.
6. Ustanowienie administracyjnych kar pieniężnych dla przedsiębiorców za niewykonanie lub nienależyte wykonanie poszczególnych obowiązków wynikających z CRMA oraz sposób wymierzania tych kar.

MKiŚ

Krzysztof Galos Podsekretarz Stanu, Główny Geolog Kraju

MKiŚ

III kwartał 2025 r.