Projekt ustawy umożliwi płynne kontynuowanie działania przedsiębiorstwa po śmierci właściciela firmy. Nowe przepisy są elementem pakietu ułatwień dla przedsiębiorców „100 zmian dla firm”, będącego częścią Planu na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju. Zaproponowane rozwiązania mają wejść w życie 1 czerwca 2018 r.

Jednoosobowa działalność gospodarcza jest najbardziej popularną formą prowadzenia aktywności gospodarczej. Zdecydowana większość polskich przedsiębiorców (80 proc.) funkcjonuje na podstawie wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG). Ich firmy utrzymują niejednokrotnie miejsca pracy dla dziesiątek lub setek osób. Wiele z nich to przedsiębiorstwa rodzinne. Obecnie, w przypadku śmierci właściciela, firma taka przestaje formalnie istnieć, jej marka przepada, a osoby w niej zatrudnione tracą źródło dochodu. Problem ten nasila się w związku ze wzrastającą liczbą przedsiębiorców, którzy ukończyli 65. rok życia – ok. 200 tys. takich osób jest obecnie wpisanych do CEIDG.

Zgodnie z projektem, aby umożliwić kontynuowanie działania firmy będzie można powołać zarządcę sukcesyjnego. Będzie on zarządzał przedsiębiorstwem od śmierci osoby prowadzącej firmę aż do działu spadku między spadkobierców. Zarządcę sukcesyjnego będzie mógł powołać właściciel biznesu za swojego życia albo małżonek lub osoby dziedziczące przedsiębiorstwo – po śmierci właściciela firmy. Zarządcą będzie mogła zostać osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych, niezależnie od tego czy jest spokrewniona z przedsiębiorcą czy nie, oraz bez względu na to, czy profesjonalnie zajmuje się zarządzaniem majątkiem.

Zachętą do przejmowania i dalszego prowadzenia przedsiębiorstw ma być także zwolnienie z podatku od spadków i darowizn. Obecnie zwolnione od podatku jest nabycie własności rzeczy i praw majątkowych, w tym także przedsiębiorstw, przez osoby najbliższe (małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę). Zwolnienie nie obejmuje więc nabywania w drodze dziedziczenia przedsiębiorstw przez dalszych krewnych oraz osoby obce. Zgodnie z projektem, warunkiem uzyskania nowego zwolnienia będzie zgłoszenie nabycia przedsiębiorstwa naczelnikowi urzędu skarbowego oraz prowadzenie nabytej firmy przez co najmniej 5 lat.

Pozostałe zmiany zawarte w projekcie:

Prawo cywilne i handlowe

• przepisy dotyczące zarządcy sukcesyjnego: określenie reguł powoływania, odwołania, i rezygnacji zarządcy sukcesyjnego oraz wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego, uregulowanie zasad dokonywania przez zarządcę sukcesyjnego czynności dotyczących zarządu przedsiębiorstwem w spadku oraz zakresu odpowiedzialności zarządcy sukcesyjnego; uregulowanie odpowiedzialności za zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku oraz zasad wykonywania obowiązków związanych z działalnością gospodarczą, które ciążyły na zmarłym przedsiębiorcy; wprowadzenie możliwości posługiwania się – od dnia otwarcia spadku do działu spadku – dotychczasową nazwą firmy spadkodawcy z dodatkiem „w spadku”;
• uregulowanie prawa do dysponowania środkami zgromadzonymi na rachunku bankowym lub rachunku w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej przedsiębiorcy – wykorzystywanym przy prowadzeniu przedsiębiorstwa – przez zarządcę sukcesyjnego;
• określenie zasad działania przedsiębiorstwa przed ustanowieniem zarządu sukcesyjnego (tzw. czynności zachowawcze), jeżeli jest on ustanawiany po śmierci przedsiębiorcy;
• określenie zasad wykonywania umów cywilnych, które nie wygasają z chwilą śmierci przedsiębiorcy;
• doprecyzowanie zasad działu spadku ograniczonego do części obejmującej przedsiębiorstwo;
• określenie zasad, na jakich zarządca sukcesyjny może uczestniczyć w postępowaniach cywilnych dotyczących przedsiębiorstwa w spadku.

Prawo administracyjne

• wprowadzenie możliwości przeniesienia na następców prawnych przedsiębiorcy (osoby fizycznej) praw i obowiązków związanych z działalnością gospodarczą, wynikających z koncesji, zezwoleń, licencji i pozwoleń związanych z przedsiębiorstwem albo ich tymczasowego wykonywania przez zarządcę sukcesyjnego – pod warunkiem spełniania warunków potrzebnych do uzyskania decyzji związanych z przedsiębiorstwem,
• wprowadzenie instytucji zarządu sukcesyjnego, co umożliwi następcom prawnym osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą dalsze korzystanie z przyznanej zmarłemu przedsiębiorcy pomocy publicznej.

Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych

• w przypadku, gdy zarząd sukcesyjny będzie ustanowiony z chwilą śmierci przedsiębiorcy – stosunki pracy zostaną zachowane, zaś w przypadku, gdy zarząd sukcesyjny zostanie ustanowiony po pewnym czasie od otwarcia spadku – stosunki pracy wygasną po 30 dniach od daty śmierci przedsiębiorcy (jednocześnie pracownikom będzie przysługiwało pierwszeństwo w przyjęciu do pracy w razie ponownego zatrudniania w przedsiębiorstwie pracowników w tej samej grupie zawodowej); w okresie przejściowym od dnia śmierci przedsiębiorcy do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego możliwe będzie zawarcie porozumienia o kontynuowaniu stosunku pracy na dotychczasowych zasadach;
• przedsiębiorstwo w spadku zostanie uznane za płatnika składek z tytułu ubezpieczenia społecznego osób zatrudnionych;
• w przypadku ustanowienia zarządu sukcesyjnego z chwilą śmierci przedsiębiorcy, możliwa będzie kontynuacja pracowniczych programów emerytalnych.

Prawo podatkowe

• wprowadzenie nowego rodzaju podatnika niektórych podatków (podatku VAT, podatku dochodowego od osób fizycznych, podatku akcyzowego, podatku od gier, podatku tonażowego i okrętowego) – przedsiębiorstwa w spadku;
• wprowadzenie przepisów zapewniających ciągłość rozliczeń podatkowych dotyczących podatków związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, tj. w szczególności podatku VAT, podatku dochodowego i podatku akcyzowego;
• umożliwienie posługiwania się NIP-em zmarłego przedsiębiorcy przez przedsiębiorstwo w spadku;
• uregulowanie odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe oraz zasad prowadzenia ewidencji w związku z działalnością przedsiębiorstwa w okresie od śmierci przedsiębiorcy do wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego;
• wprowadzenie możliwości korzystania z interpretacji podatkowych wydanych wobec zmarłego przedsiębiorcy przez przedsiębiorstwo w spadku.