{"register":{"columns":[{"header":"Numer projektu","value":"UD448","registerId":20476989,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"sequence":{"regex":"UD{#UD_1}"},"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Rodzaj dokumentu","registerId":20476989,"dictionaryValues":[{"id":"Projekty ustaw","value":"Projekty ustaw"}],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Typ dokumentu","registerId":20476989,"dictionaryValues":[{"id":"D – pozostałe projekty","value":"D – pozostałe projekty"}],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Informacje o przyczynach i potrzebie wprowadzenia rozwiązań planowanych w projekcie","value":"Fałszowanie testamentów ustnych. \nJedną z najczęściej występujących form testamentu szczególnego w polskim systemie prawnym jest testament ustny uregulowany w art. 952 Kodeksu cywilnego (dalej k.c.). Ta forma oświadczenia woli spadkodawcy przysparza problemy dowodowe w praktyce sądowej. W doktrynie podnosi się – na podstawie obserwacji praktyki sądowej, że przypadki fałszowania testamentów ustnych są o wiele częstsze niż innych testamentów. Stąd w literaturze przedmiotu proponuje się istotną zmianę treści art. 952 k.c. lub nawet jego uchylenie. W projekcie przyjęto argumenty przemawiające za zmianą treści art. 952 k.c. i poprzestano na modyfikacji przesłanek gwarantujących skuteczność sporządzenia takiego testamentu oraz sposobów jego stwierdzenia.\nMarginalne znaczenie testamentu podróżnego w obrocie prawnym. \nW polskim systemie prawa cywilnego występuje forma testamentu, którego sporządzenie jest możliwe jedynie podczas podróży na statkach morskich lub powietrznych zwana w nauce prawa „testamentem podróżnym” (art. 953 k.c.) Z uwagi na to, że osoba znajdująca się na statku morskim lub powietrznym praktycznie zawsze ma możliwość sporządzenia testamentu holograficznego (własnoręcznego), w doktrynie postuluje się jak najszybsze usunięcie instytucji „testamentu podróżnego”. Negatywną ocenę dla istnienia tej formy testamentu uzasadnia się także tym, że taka forma rozrządzenia majątkiem na wypadek śmierci jest „praktycznie martwą instytucją” i ma małe zastosowanie w praktyce. Ponadto, jest to forma dla potencjalnych testatorów niebezpieczna „ze względu na wątpliwości interpretacyjne”. \nTrafnie bowiem zauważono, że nic nie stoi na przeszkodzie, aby podróżny sporządził taki testament na pokładzie w formie własnoręcznej, a gdyby chciał sporządzić testament w formie publicznej, przed wyjazdem udałby się do notariusza. Należy zauważyć, że w praktyce w rzeczywiście kryzysowych sytuacjach związanych z zatonięciem statku, testament podróżny sporządzony na papierze w większości przypadków zostanie po prostu utracony.\nProblemy związane z funkcjonowaniem w obrocie przepisów szczególnych dotyczących testamentów wojskowych.\nW prawie polskim instytucja testamentu wojskowego uregulowana jest w art. 954 k.c, a także Rozporządzeniem Ministra Obrony Narodowej z 30 stycznia 1965 r. w sprawie testamentów wojskowych. W doktrynie zauważa się, że „instytucja ta jest martwa”, co zdaniem niektórych jej przedstawicieli „uzasadnia rozważenie celowości jej utrzymywania de lege ferenda”. Powyższe wynika przede wszystkim z faktu, że stosownie do § 1 rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z 30 stycznia 1965 r. w sprawie testamentów wojskowych testament w tej formie może być sporządzony wyłącznie w czasie mobilizacji lub wojny albo przebywania w niewoli, co oczywiście w dwóch pierwszych przypadkach nie miało miejsca od chwili wejścia w życie kodeksu cywilnego. Z kolei należy zwrócić uwagę na co raz większy udział polskich żołnierzy w operacjach pokojowych międzynarodowych sił zbrojnych, czy operacjach wojskowych poza granicami kraju (np. w Iraku bądź Afganistanie). Obecnie obowiązujące regulacje z 1965 r. nie objęły dotąd przypadków uczestnictwa żołnierzy w tych działaniach wojskowych, co istotnie ogranicza możliwość zastosowania przepisów o testamencie wojskowym. \nWskazuje się również na wątpliwości związane ze zgodnością z Konstytucją unormowania tej formy testamentu w kodeksie cywilnym, ze względu na fakt, że art. 954 k.c. ma nie spełniać wymagania doprecyzowania treściowego rozporządzenia mającego regulować testamenty wojskowe (przykładowo nie wskazuje on nawet w ogólności tego w jakich okolicznościach powinno być dopuszczalne sporządzenie testamentu tej treści).\n","registerId":20476989,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Istota rozwiązań ujętych w projekcie","value":"Zmiany w zakresie ważności testamentów ustnych.\nPrzedmiotowy projekt przewiduje modyfikację wskazanych w treści art. 952 § 1 k.c. przesłanek umożliwiających sporządzenie testamentu ustnego. Zmiana ta powinna przyczynić się do ograniczenia podejmowanych prób fałszowania testamentów ustnych oraz do dostosowania przesłanek prawnych tej formy rozrządzenia na wypadek śmierci do kryterium szczególności.\nProjekt przewiduje, że spadkodawca będzie mógł oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków, jeżeli wskutek szczególnych i nagłych okoliczności, uzasadniających obawę rychłej śmierci spadkodawcy, zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub nadmiernie utrudnione. Tym samym przesłanki sporządzenia tego szczególnego testamentu sprowadzono w istocie do jednej.\nOdmiennie niż dotychczas, do sporządzenia testamentu nie wystarczy samo istnienie samej obawy rychłej śmierci spadkodawcy jak i samo istnienie szczególnych okoliczności wskutek których zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione. Proponowane rozwiązanie prowadzi do połączenia tych przesłanek, a dodatkowo, aby można było sporządzić testament ustny, szczególne okoliczności będą musiały wystąpić nagle.\nWarto przypomnieć, że w historii polskiego prawa istniała już bardziej rygorystyczna regulacja (w stosunku do proponowanej), a mianowicie w dekrecie Prawo spadkowe z dnia 8 października 1946 r. (rozdział II oddział 2, art. 82).\nUstawodawca zakreślił wtedy przesłanki testamentu ustnego w ten sposób, że dopuścił sporządzenie testamentów ustnych jedynie wówczas, gdy jednocześnie, wskutek okoliczności szczególnych (np. przerwania komunikacji, epidemii, działań wojennych, choroby spadkodawcy albo jego nieszczęśliwego wypadku), uzasadniających obawę rychłej jego śmierci, sporządzenie testamentu zwykłego byłoby niemożliwe lub bardzo utrudnione. Nie wystarczała zatem obawa rychłej śmierci spadkodawcy na skutek okoliczności szczególnych, gdyż musiała również występować przesłanka niemożliwości\nlub dużego utrudnienia sporządzenia testamentu zwykłego. Tylko łączne istnienie tych okoliczności usprawiedliwiało dopuszczalność sporządzenia testamentu ustnego.\nPonadto, projektowane zmiany obejmują art. 952 § 2 i 3 k.c. Zgodnie z nowym brzmieniem przepisu, treść oświadczenia woli spadkodawcy powinna być spisana niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu miesiąca od jego sporządzenia przez jednego ze świadków, z podaniem miejsca i daty złożenia oświadczenia woli, miejsca i daty sporządzenia pisma oraz wskazaniem okoliczności uzasadniających sporządzenie testamentu ustnego (o których mowa w § 1). Pismo będą musieli podpisać spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie. W porównaniu do obecnego brzmienia przepisu,\nznacznie skrócony zostanie czas, w którym możliwe będzie spisanie treści oświadczenia testatora. Wprowadzono niezwłoczny termin, jednocześnie wskazując na obiektywny i nieprzekraczalny termin jednego miesiąca, liczony od sporządzenia testamentu.\nJeśli natomiast treść testamentu ustnego nie zostanie stwierdzona w sposób określony w projektowanym art. 952 § 2 k.c. przed otwarciem spadku, można ją będzie stwierdzić w ciągu trzech miesięcy (a nie jak dotychczas sześciu) od otwarcia spadku (tj. momentu śmierci spadkodawcy- zgodnie z art. 924 k.c.) przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem.\nPowyższe zmiany terminów stwierdzenia treści testamentu ustnego przyczynią się do sporządzenia o wiele bardziej dokładnego oświadczenia woli testatora aniżeli przy poprzedniej regulacji. Nie należy bowiem zapominać, że oświadczenie woli złożone przez testatora ustnie rodzi konieczność stwierdzenia treści testamentu. Jest także oczywiste jak zawodna z czasem może okazać się pamięć świadków testamentu co do treści złożonego w odległej przeszłości testamentu. Trudno także wymagać od nich ciągłej gotowości do składania oświadczeń odnośnie do treści testamentu. Instytucja stwierdzenia\ntreści testamentu ustnego pełni funkcję dowodową w zakresie samego faktu sporządzenia testamentu, jak i poświadczenia jego treści. Treść powinna zostać utrwalona za pomocą pisma na materiale mogącym zachować treść oświadczenia woli spadkodawcy. Z pewnością - mając na uwadze fakt, że w projektowanym przepisie oświadczenie musi zostać spisane niezwłocznie, nie później jednak niż przed upływem miesiąca od chwili złożenia oświadczenia - należy oczekiwać sporządzenia dokładnego protokołu. Skrócenie okresów, w których dopuszcza się spisanie protokołu, pozwala zakładać o\nwiele większą dokładność oświadczenia z użyciem w treści dokumentu słów, których użył spadkodawca, a także – uwzględniając doświadczenie życiowe – pozwala oczekiwać, że zachowane będą, co do istoty, rozrządzenia poczynione przez spadkodawcę. Zmiany te powinny doprowadzić do możliwie najpełniejszego odzwierciedlenia treści oświadczenia spadkodawcy.\nProjektowany przepis art. 952 § 3 k.c. potwierdza za to dotychczasową praktykę sądową, że dla zachowania terminu na stwierdzenie treści testamentu ustnego wystarczające jest wniesienie w tym terminie do sądu wniosku o przesłuchanie świadków, zawierającego dane umożliwiające ich przesłuchanie, a samo ich przesłuchanie może nastąpić już po upływie tego terminu.\nWyraźnie też w projekcie przesądzono, że jeżeli świadków testamentu było więcej niż trzech, a przesłuchanie więcej niż jednego z nich nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach minimalnie dwóch świadków.\nLikwidacja instytucji testamentu podróżnego.\nW projekcie zdecydowano się na usunięcie instytucji testamentu podróżnego z systemu prawnego. Brak jest bowiem zainteresowania sporządzaniem testamentów podróżnych i prawdopodobnie niewiele osób wie o takiej możliwości. Warto dodać, że na wątpliwości oraz sens istnienia tego rodzaju testamentu zwraca się uwagę nie tylko w Polsce, ale i w krajach, gdzie przepisy przewidują podobne regulacje. Niniejszy projekt odpowiada zatem na postulaty de lege ferenda, że art. 953 k.c. powinien być uchylony.\nZmiany dotyczące testamentów wojskowych.\nOdmiennie w stosunku do testamentu podróżnego, opowiedziano się za utrzymaniem (tym razem w formie przepisów Kodeksu cywilnego) formy testamentu wojskowego jako jednego z testamentów szczególnych. Możliwość sporządzenia takiego testamentu powinna istnieć w wypadkach zaistnienia działań zbrojnych lub w sytuacjach do nich zbliżonych. Jego sporządzenie powinno być możliwe zarówno przed funkcjonariuszem wojskowym (np. sędzią wojskowym, doradcą prawnym, dowódcą jednostki wojskowej, oficerem), jak i w sytuacjach szczególnych w formie ustnej przed świadkami.\nPo pierwsze, wynika to z funkcji, jaką przedstawiciele sił zbrojnych spełniają w strukturze państwa i celów jakie są im wyznaczane. Ze względu na fakt, że Rzeczypospolita Polska może nakazać członkom sił zbrojnych udział w działaniach bojowych zagrażających ich życiu lub zdrowiu (w tym działań poza granicami państwa) wydaje się wskazane, aby mieli oni możliwość sporządzenia testamentu w formie zapewniającej im bezpieczeństwo testowania (w sytuacji braku dostępu do notariusza) lub mogli sporządzić testament w sposób odformalizowany w sytuacji bezpośredniego zagrożenia dla ich\nżycia lub zdrowia (np. udziału w działaniach wojennych, odniesieniu ran na polu bitwy etc.), gdyż ryzyko to jest większe niż w przypadku innych podmiotów. Potencjalna forma testamentu powinna być więc w takich przypadkach złagodzona nawet bardziej niż miałoby to miejsce w przypadku testamentu ustnego.\nRozszerzenie przesłanek uzasadniających sporządzenie testamentu wojskowego.\nW przedstawionym projekcie możliwość sporządzenia testamentu wojskowego została rozszerzona na wszelką działalność sił zbrojnych, zarówno na terenie państwa polskiego, jak i poza nim, a więc obejmie także międzynarodowe interwencje zbrojne w ramach sił NATO (np. te, które miały miejsce w Afganistanie i Iraku), czy międzynarodowe misje pokojowe niezwiązane z faktem wypowiedzenia wojny lub mobilizacji (art. 9542§ 2 projektowanej regulacji).\nSporządzenie testamentu wojskowego będzie możliwe nie tylko w czasie mobilizacji lub wojny albo przebywania w niewoli, ale także w czasie użycia lub pobytu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa. Zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1997 r. o zasadach użycia lub pobytu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa (Dz.U. z 2021r. poz. 396) użycie Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa oznacza obecność jednostek wojskowych poza granicami państwa w celu udziału w: konflikcie zbrojnym lub dla wzmocnienia sił państwa albo państw sojuszniczych, misji pokojowej, akcji zapobieżenia aktom terroryzmu lub ich skutkom. Pobyt Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa oznacza obecność jednostek wojskowych poza granicami państwa w celu udziału w: szkoleniach i ćwiczeniach wojskowych, akcjach ratowniczych, poszukiwawczych lub humanitarnych, przepisu tego nie stosuje się do akcji ratowniczych regulowanych przepisami o ratownictwie na morzu, przedsięwzięciach reprezentacyjnych.\nRozszerzenie kręgu osób uprawnionych do sporządzenia testamentu wojskowego.\nW projekcie przyjęto założenie, że krąg osób, które mogą sporządzić testament wojskowy powinien być szeroki. Podobnie jak ma to miejsce obecnie na tle § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej w sprawie testamentów wojskowych z 30 stycznia 1965 r. (Dz.U. Nr 7 poz. 38), możliwość sporządzenia testamentu wojskowego powinni mieć zarówno żołnierze sił zbrojnych pełniący czynną służbę wojskową, jak i pracownicy cywilni zatrudnieni w siłach zbrojnych oraz osoby cywilne towarzyszące wojsku (np. członkowie służb pomocniczych, duszpasterze itd.). Możliwość taką należało również rozszerzyć na wszystkie osoby cywilne znajdujące się na obszarze pod wyłącznym zarządem organów wojskowych albo na jednostce pływającej Marynarki Wojennej, albo na statku powietrznym należącym do Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.\nUstawowe regulacje dotyczące formy i procedury ustalenia treści testamentu wojskowego.\nOptymalna regulacja powinna przewidywać kilka form testamentu wojskowego, w tym zarówno formę urzędową, spełniającą funkcję surogatu testamentu notarialnego, jak i formę ustną przewidzianą na wypadek bezpośredniego zagrożenia życia testatora w związku z działaniami zbrojnymi, której wymogi formalne powinny być niższe niż powyżej przedstawione wymogi formy testamentu ustnego (po proponowanych zmianach). \nOdpowiednim funkcjonariuszem wojskowym, przed którym taki testament wojskowy w formie urzędowej mógłby być sporządzany, jest niewątpliwe sędzia wojskowy (jako podmiot znający prawo) ale także prokurator, doradca prawny, dowódca jednostki wojskowej, oficer. Za rozszerzeniem kręgu podmiotów, przed którymi można sporządzić testament wojskowy przemawiają doświadczenia z misji Sił Zbrojnych poza granicami państwa, które wskazują, że w składzie kontyngentów wojskowych bardzo często znajduje się doradca prawny i często prokurator, natomiast nigdy nie ma sędziego wojskowego. Ponadto zmiana struktury sądownictwa wojskowego spowodowała, że sędziów wojskowych jest niewielu. W tej sytuacji prokurator albo doradca prawny z powodzeniem mogliby wypełnić rolę sędziego wojskowego przy sporządzaniu testamentu wojskowego. Doradca prawny to profesjonalista – osoba o wykształceniu prawniczym, szczególnie zaznajomiona ze specyfiką funkcjonowania jednostki wojskowej, która z uwagi na posiadane kwalifikacje, wiedzę, umiejętności daje rękojmię należytego wykonania czynności urzędowej, w tym poświadczenia faktu w postaci sporządzenia testamentu zgodnie z obowiązującym porządkiem prawnym. \nPonadto projekt przewiduje sporządzenie testamentu przed świadkami: minimum dwoma (jeżeli spadkodawca może podpisać się na sporządzonym dokumencie poświadczającym treść jego testamentu) oraz minimum trzema (jeżeli spadkodawca nie mógłby podpisać się na sporządzonym dokumencie poświadczającym treść testamentu). Od bycia świadkiem takiego testamentu powinny być wyłączone te same osoby, które są wyłączone od bycia świadkiem testamentu ustnego.\nW sytuacjach nagłych należy dopuścić możliwość złożenia przez testatora oświadczenia woli wobec dwóch świadków, choćby niejednocześnie obecnych. Stan, w którym możliwe byłoby sporządzenie takiego testamentu można określić tradycyjnie jako stan „obawy rychłej śmierci” spadkodawcy.\nPodkreślić należy, że także w większości europejskich systemów prawnych występują testamenty szczególne, które mogą być sporządzone przez osoby będące przedstawicielami sił zbrojnych lub osoby z siłami zbrojnymi związane. Mimo więc, że Polska nie znajdywała się od końca drugiej wojny światowej w stanie wojny istnienie ewentualnych ułatwień na wypadek zaistnienia takich okoliczności lub okoliczności zbliżonych nie powinno być kwestionowane. \nSkrócenie terminu ważności testamentu szczególnego.\nNowelizacja art. 955 k.c. skraca termin ważności testamentu z sześciu do trzech miesięcy. Pozostała treść przepisu jest niezmieniona, dlatego aktualność zachowuje wypracowane w tym zakresie orzecznictwo i poglądy doktryny.\nSformułowanie „traci moc” rozumieć, jako opisujące stan taki, jakby testament nie został sporządzony, a żadne z zawartych w nim rozrządzeń nie wywoływało skutków prawnych. Utrata mocy testamentu szczególnego następuje po upływie wskazanego w ustawie terminu od ustania okoliczności, które uzasadniały sporządzenie testamentu szczególnego, bez żadnych dodatkowych czynności ze strony spadkodawcy czy potencjalnych spadkobierców. W nowym brzmieniu przepisu termin ważności testamentu szczególnego określony został na 3 miesiące. Jest to termin zawity. Termin rozpoczyna swój\nbieg od dnia, w którym ustały okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego.\nRozszerzenie kręgu osób, wyłączonych z możliwości bycia świadkiem przy sporządzaniu testamentu.\nProjektowane w art. 957 k.c. uregulowanie wskazuje, że osoby będące członkami organów osób prawnych także nie mogą być świadkami sporządzonego testamentu, w którym taka osoba prawna otrzymuje korzyść na swoją rzecz. ","registerId":20476989,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Organ odpowiedzialny za opracowanie projektu","registerId":20476989,"dictionaryValues":[{"id":"MS","value":"MS"}],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Osoba odpowiedzialna za opracowanie projektu","value":"Katarzyna Frydrych Podsekretarz Stanu","registerId":20476989,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Organ odpowiedzialny za przedłożenie projektu RM","registerId":20476989,"dictionaryValues":[{"id":"MS","value":"MS"}],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Planowany termin przyjęcia projektu przez RM","value":"IV kwartał 2023 r.","registerId":20476989,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Informacja o rezygnacji z prac nad projektem","value":"","registerId":20476989,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":false,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Status realizacji","registerId":20476989,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":false,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"}]}}