{"register":{"columns":[{"header":"Numer projektu","value":"UD30","registerId":20874195,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"sequence":{"regex":"UD{#UD_1}"},"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Rodzaj dokumentu","registerId":20874195,"dictionaryValues":[{"id":"Projekty ustaw","value":"Projekty ustaw"}],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Typ dokumentu","registerId":20874195,"dictionaryValues":[{"id":"D – pozostałe projekty","value":"D – pozostałe projekty"}],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Cele projektu oraz informacja o przyczynach i potrzebie rozwiązań planowanych w projekcie","value":"Testament ustny\nJedną z najczęściej występujących form testamentu szczególnego w polskim systemie prawnym jest testament ustny uregulowany w art. 952 Kodeksu cywilnego (dalej k.c.). Ta forma oświadczenia woli spadkodawcy przysparza problemy dowodowe w praktyce sądowej. W doktrynie podnosi się – na podstawie obserwacji praktyki sądowej, że przypadki fałszowania testamentów ustnych są o wiele częstsze niż innych testamentów. Stąd w literaturze przedmiotu proponuje się istotną zmianę treści art. 952 k.c. lub nawet jego uchylenie. W projekcie przyjęto argumenty przemawiające za zmianą treści art. 952 k.c. i poprzestano na modyfikacji przesłanek gwarantujących skuteczność sporządzenia takiego testamentu oraz sposobów stwierdzenia jego treści.\nPonadto postęp technologiczny spowodował, że możliwe stało się sporządzanie testamentów ustnych za pomocą urządzeń audiowizualnych, takich jak nagrania wideo lub głosu spadkodawcy. Obecny stan prawny jednak na to nie pozwala.\nTymczasem w praktyce testatorzy często podejmują decyzje o sporządzeniu testamentu w ostatnich chwilach życia, kiedy sporządzenie go w „zwykłej” formie ustnej może być niemożliwe z powodu braku wystarczającej liczby świadków, którzy mogliby zapamiętać i w ten sposób utrwalić treść testamentu ustnego. Utrudnione może być także sporządzenie testamentu\nw formie pisemnej lub notarialnej, na przykład z uwagi na nagłość zdarzenia powodującego zagrożenie życia.\nIstnieją również wątpliwości co do czasokresu zastosowania pisemnego stwierdzenia testamentu, mianowicie czy jest dopuszczalne również po otwarciu spadku czy nie. Zgodnie z projektem stwierdzenie treści testamentu w formie pisemnej będzie następowało wyłącznie w formie zeznań świadków przed sądem. Wynika to z konieczności bliskiego powiązania\nczasowego momentu sporządzenia testamentu oraz pisma stwierdzającego jego treść. Dzięki pisemnemu stwierdzeniu treści testamentu spadkodawca ma w pewnej mierze kontrolę nad jego treścią i traci tę możliwość w momencie śmierci.\nOd tego momentu stwierdzenie treści testamentu ustnego powinno następować poprzez solenne oświadczenia świadków przed sądem.\nMarginalne znaczenie testamentu podróżnego w obrocie prawnym.\nW polskim systemie prawa cywilnego występuje forma testamentu, którego sporządzenie jest możliwe jedynie podczas podróży na statkach morskich lub powietrznych zwana w nauce prawa „testamentem podróżnym” (art. 953 k.c.) Z uwagi na to, że osoba znajdująca się na statku morskim lub powietrznym praktycznie zawsze ma możliwość sporządzenia testamentu holograficznego (własnoręcznego), w doktrynie postuluje się jak najszybsze usunięcie instytucji „testamentu podróżnego”. Negatywną ocenę dla istnienia tej formy testamentu uzasadnia się także tym, że taka forma rozrządzenia majątkiem na wypadek śmierci jest „praktycznie martwą instytucją” i ma małe zastosowanie w praktyce. Ponadto, jest to forma dla potencjalnych testatorów niebezpieczna ze względu na wątpliwości interpretacyjne.\nTrafnie bowiem zauważono, że nic nie stoi na przeszkodzie, aby podróżny sporządził taki testament na pokładzie w formie własnoręcznej, a gdyby chciał sporządzić testament w formie publicznej, przed wyjazdem udałby się do notariusza. Należy zauważyć, że w praktyce w rzeczywiście kryzysowych sytuacjach związanych z zatonięciem statku, testament podróżny\nsporządzony na papierze w większości przypadków zostanie po prostu utracony.\nProblemy związane z funkcjonowaniem w obrocie przepisów szczególnych dotyczących testamentów wojskowych. W prawie polskim instytucja testamentu wojskowego uregulowana jest w art. 954 k.c., a także rozporządzeniem Ministra Obrony Narodowej z 30 stycznia 1965 r. w sprawie testamentów wojskowych. W doktrynie zauważa się, że „instytucja ta\njest martwa”, co zdaniem niektórych jej przedstawicieli „uzasadnia rozważenie celowości jej utrzymywania de lege ferenda”. Powyższe wynika przede wszystkim z faktu, że stosownie do § 1 rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z 30 stycznia 1965 r. w sprawie testamentów wojskowych testament w tej formie może być sporządzony wyłącznie w czasie\nmobilizacji lub wojny albo przebywania w niewoli, co oczywiście w dwóch pierwszych przypadkach nie miało miejsca od chwili wejścia w życie kodeksu cywilnego. Z kolei należy zwrócić uwagę na coraz większy udział polskich żołnierzy w operacjach pokojowych międzynarodowych sił zbrojnych, czy operacjach wojskowych poza granicami kraju (np. sił NATO, działań operacyjnych pod flagą ONZ, UE, OBWE czy koalicji państw). Obecnie obowiązujące regulacje z 1965 r. nie objęły dotąd przypadków uczestnictwa żołnierzy w tych działaniach wojskowych, co istotnie ogranicza możliwość stosowania przepisów o testamencie wojskowym.\nWskazuje się również na wątpliwości związane ze zgodnością z Konstytucją unormowania tej formy testamentu w rozporządzeniu, ze względu na fakt, że art. 954 k.c. ma nie spełniać wymagania doprecyzowania treściowego rozporządzenia regulującego testamenty wojskowe (przykładowo nie wskazuje on nawet w ogólności tego, w jakich okolicznościach powinno być dopuszczalne sporządzenie testamentu tej treści).\nWspółwystępowanie w obrocie prawnym kilku postanowień sądowych stwierdzających nabycie spadku po tym samym spadkodawcy. W przypadku wydania kolejnego postanowienia co do tego samego spadku dochodzi do naruszenia art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez orzeczenie przez sąd w przedmiocie, co do którego zapadło już wcześniej\nprawomocne rozstrzygnięcie. Ponowne postanowienia spadkowe zostają zatem wydane w warunkach res iudicata, wyznaczonych poprzednim postanowieniem spadkowym (art. 366 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.). W sytuacji wydania dwóch merytorycznie odmiennych postanowień dochodzi ponadto do naruszenia podstawowych praw i wolności\nobywatelskich oraz zagrożenia dla bezpieczeństwa obrotu, jak również naruszenia konstytucyjnego prawa do sądu (art. 45 Konstytucji RP) (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 16 czerwca 2021 r., I NSNc 164/20, LEX nr 3190965).\nIstniejącym aktualnie zasadniczym mechanizmem prewencyjnym służącym zapobieganiu wydawania dwóch lub więcej postanowień spadkowych co do tego samego spadku jest Rejestr Spadkowy prowadzony przez Krajową Radę Notarialną oraz obowiązek sądów zarówno dokonywania wpisów w Rejestrze co do wydania postanowienia o stwierdzeniu nabycia\nspadku jak i badania wpisów w tym rejestrze przez sąd w chwili wszczęcia postępowania o stwierdzenie nabycia spadku.\nRejestr Spadkowy w odniesieniu do sądowych postanowień spadkowych funkcjonuje dopiero od 2016 r. i zarejestrowane są w nim jedynie postanowienia, które zostały wydane w sprawach wszczętych po 7 września 2016 r.\nObowiązek badania urządzeń ewidencyjnych istnieje dopiero od 30 listopada 2020 r., gdy w § 148 zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 czerwca 2019 r. w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów sądowych oraz innych działów administracji sądowej (Dz. Urz. MS z 2019 r. poz. 138 z późn. zm.; dalej jako: „instrukcja sądowa”) wyraźnie nałożono na sąd obowiązek ustalenia, czy wcześniej zarejestrowano już sprawę spadkową po tym samym spadkodawcy.\nPrzed 30 listopada 2020 r. istniał obowiązek dołączenia do akt sprawy toczącej się w postępowaniu spadkowym akt spraw spadkowych zakończonych, dotyczących spadku po tym samym spadkodawcy. Z obowiązku tego można było wysnuć wniosek o obowiązkowym sprawdzeniu przez sekretariat, czy w danym sądzie toczyła się już sprawa po danym\nspadkodawcy, a więc w praktyce analizie systemów informatycznych, a przed wprowadzeniem w sądach skorowidzów alfabetycznych w postaci elektronicznej –skorowidzów spadkodawców prowadzonych w formie papierowej.\nAnaliza akt spraw sądowych w toku prac koncepcyjno-analitycznych wykazała, że pomimo istnienia ww. obowiązków, nie zawsze były one wypełniane, a bynajmniej brak jest w aktach sprawy potwierdzenia ich wypełnienia, ewentualnie wpisy do Rejestru Spadkowego następowały z dużym opóźnieniem. Przyczyny wydawania podwójnych postanowień\nspadkowych leżą także w okolicznościach pozasądowych, tj. wynikają z niewiedzy uczestników czy ich zaniedbań.\nObecnie obowiązujące przepisy dają możliwość skorygowania przypadków, gdy w obrocie prawnym występuje kilka rozstrzygnięć w przedmiocie tego samego spadku. Instrumentami służącymi usuwaniu z obrotu prawnego kolizji kilku postanowień spadkowych po tym samym spadkodawcy jest skarga o wznowienie postępowania (art. 524 § 1 k.p.c. w zw.\nz art. 403 § 2 k.p.c. in principio w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.) oraz skarga nadzwyczajna (art. 89 § 2 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym – Dz. U. z 2023 r. poz. 1093, 1532 i 1672).\nOgraniczeniem w przypadku skargi o wznowienie postępowania jest termin na jej wniesienie, który wynosi 3 miesiące od dnia, w którym strona dowiedziała się o podstawie wznowienia, a gdy podstawą jest pozbawienie możności działania lub brak należytej reprezentacji - od dnia, w którym o wyroku dowiedziała się strona, jej organ lub jej przedstawiciel ustawowy\n(art. 407 § 1 k.p.c.). Zasadniczo nie można przy tym żądać wznowienia po upływie lat dziesięciu od dnia uprawomocnienia się wyroku, za wyjątkiem przypadku, gdy strona była pozbawiona możności działania lub nie była należycie reprezentowana (art. 408 k.p.c.).\nZ kolei termin do wniesienia skargi nadzwyczajnej od prawomocnych orzeczeń kończących postępowanie w sprawach, które uprawomocniły się po dniu 17 października 1997 r. wynosi 6 lat od dnia wejścia w życie ustawy, to jest upływa z dniem 3 kwietnia 2024 r. (art. 115 § 1 ustawy o Sądzie Najwyższym).\nObecnie istniejące regulacje nie są zatem w pełni wystarczające do wyeliminowania postanowienia spadkowego wydanego w warunkach res iudicata – zwłaszcza po upływie przepisanych terminów. Wniesienie zaś skargi nadzwyczajnej w takich stanach będzie zaś niemożliwe po dniu 3 kwietnia 2024 r. Stąd zaistniała konieczność wprowadzenia regulacji, dającej uprawnienie sądowi spadku do uchylenia z urzędu kolejnego postanowienia spadkowego – co służyć ma ochronie obrotu prawnego i praw spadkobierców, którzy uzyskali stwierdzenie nabycia spadku, a postanowienie w tym przedmiocie stanowi dla nich wobec osób trzecich wyłączny dowód następstwa prawnego po danym spadkodawcy.","registerId":20874195,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Istota rozwiązań planowanych w projekcie, w tym proponowane środki realizacji","value":"Zmiany w zakresie testamentów ustnych.\nPrzedmiotowy projekt przewiduje modyfikację wskazanych w treści art. 952 § 1 k.c. przesłanek umożliwiających sporządzenie testamentu ustnego. Zmiana ta powinna przyczynić się do ograniczenia podejmowanych prób fałszowania testamentów ustnych oraz do dostosowania przesłanek prawnych tej formy rozrządzenia na wypadek śmierci do kryterium\nszczególności.\nProjekt przewiduje, że spadkodawca będzie mógł oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków, jeżeli wskutek szczególnych i nagłych okoliczności, uzasadniających obawę rychłej śmierci spadkodawcy, zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub nadmiernie utrudnione. Tym samym przesłanki\nsporządzenia tego szczególnego testamentu sprowadzono w istocie do jednej.\nOdmiennie niż dotychczas, do sporządzenia testamentu nie wystarczy samo istnienie samej obawy rychłej śmierci spadkodawcy jak i samo istnienie szczególnych okoliczności wskutek których zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione. Proponowane rozwiązanie prowadzi do połączenia tych przesłanek, a dodatkowo, aby można było sporządzić testament ustny, szczególne okoliczności będą musiały wystąpić nagle.\nWarto przypomnieć, że w historii polskiego prawa istniała już bardziej rygorystyczna regulacja (w stosunku do obowiązującej), a mianowicie w dekrecie Prawo spadkowe z dnia 8 października 1946 r. (rozdział II oddział 2, art. 82).\nUstawodawca zakreślił wtedy przesłanki testamentu ustnego w ten sposób, że dopuścił sporządzenie testamentów ustnych jedynie wówczas, gdy jednocześnie, wskutek okoliczności szczególnych (np. przerwania komunikacji, epidemii, działań wojennych, choroby spadkodawcy albo jego nieszczęśliwego wypadku), uzasadniających obawę rychłej jego śmierci,\nsporządzenie testamentu zwykłego byłoby niemożliwe lub bardzo utrudnione. Nie wystarczała zatem obawa rychłej śmierci spadkodawcy na skutek okoliczności szczególnych, gdyż musiała również występować przesłanka niemożliwości lub dużego utrudnienia sporządzenia testamentu zwykłego. Ponadto, projektowane zmiany obejmują art. 952 § 2 i 3 k.c. Zgodnie z nowym brzmieniem przepisu, treść oświadczenia woli spadkodawcy powinna być spisana niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu miesiąca od jego sporządzenia przez jednego ze świadków, z podaniem miejsca i daty złożenia oświadczenia woli, miejsca i daty sporządzenia pisma oraz wskazaniem okoliczności uzasadniających sporządzenie testamentu ustnego (o których mowa w § 1). Pismo będą musieli podpisać spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie. W efekcie, w porównaniu do obecnego brzmienia przepisu, znacznie skrócony zostanie czas, w którym możliwe będzie spisanie treści oświadczenia testatora.\nJeśli natomiast treść testamentu ustnego nie zostanie stwierdzona w sposób określony w projektowanym art. 952 § 2 k.c. przed otwarciem spadku, można ją będzie stwierdzić w ciągu trzech miesięcy (a nie jak dotychczas sześciu) od otwarcia spadku (tj. momentu śmierci spadkodawcy- zgodnie z art. 924 k.c.) wyłącznie przez zgodne zeznania świadków złożone\nprzed sądem.\nPowyższe zmiany terminów stwierdzenia treści testamentu ustnego przyczynią się do sporządzenia o wiele bardziej dokładnego oświadczenia woli testatora aniżeli przy poprzedniej regulacji. Nie należy bowiem zapominać, że oświadczenie woli złożone przez testatora ustnie rodzi konieczność stwierdzenia treści testamentu. Jest także oczywiste jak zawodna z\nczasem może okazać się pamięć świadków testamentu co do treści złożonego w odległej przeszłości testamentu. Trudno także wymagać od nich ciągłej gotowości do składania oświadczeń odnośnie do treści testamentu. Instytucja stwierdzenia treści testamentu ustnego pełni funkcję dowodową w zakresie samego faktu sporządzenia testamentu, jak i poświadczenia jego treści. Treść powinna zostać utrwalona za pomocą pisma na materiale mogącym zachować treść oświadczenia woli spadkodawcy. Z pewnością - mając na uwadze fakt, że w projektowanym przepisie oświadczenie musi zostać spisane niezwłocznie, nie później jednak niż przed upływem miesiąca od chwili złożenia oświadczenia - należy oczekiwać\nsporządzenia dokładnego protokołu. Skrócenie okresów, w których dopuszcza się spisanie protokołu, pozwala zakładać o wiele większą dokładność oświadczenia z użyciem w treści dokumentu słów, których użył spadkodawca, a także – uwzględniając doświadczenie życiowe – pozwala oczekiwać, że zachowane będą, co do istoty, rozrządzenia poczynione\nprzez spadkodawcę. Zmiany te powinny doprowadzić do możliwie najpełniejszego odzwierciedlenia treści oświadczenia spadkodawcy. Odwlekanie spisania oświadczenia spadkodawcy działa na niekorzyść ujawnienia i realizacji jego rzeczywistej ostatniej woli. Projektowany przepis art. 952 § 3 k.c. potwierdza za to dotychczasową praktykę sądową, że dla zachowania terminu na stwierdzenie treści testamentu ustnego wystarczające jest wniesienie w tym terminie do sądu wniosku o przesłuchanie świadków, zawierającego dane umożliwiające ich przesłuchanie, a samo ich przesłuchanie może nastąpić już po upływie tego terminu.\nProjekt przewiduje także dodanie art. 952 § 11 k.c. regulującego nowy sposób sporządzenia testamentu ustnego – testament ustny audiowizualny. Będzie on utrwalony za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk na trwałym nośniku informacji, umożliwiającym ich odtworzenie. Umożliwi to testowanie jak największej liczbie osób będących w sytuacji\nzagrożenia życia. Większa liczba sposobów sporządzenia testamentów ułatwi testatorowi rozrządzenie własnym majątkiem na wypadek jego śmierci. Jednocześnie ryzyko sfałszowania tego typu testamentów, na przykład za pomocą sztucznej inteligencji, sprawia, że testament ustny audiowizualny nie będzie zaliczany do formy zwykłej, a szczególnej (podobnie jak testament ustny sporządzany z udziałem świadków). Sąd zbada stan świadomości i swobody testatora w chwili testowania. Pojęcie trwałego nośnika jest zdefiniowane w ustawach szczególnych, a sądy powinny móc elastycznie określać na czym polegało zarejestrowanie obrazu i dźwięku w danym przypadku. Utrwalenia może dokonać zarówno sam testator jak i inna osoba. Spadkodawca w oświadczeniu powinien podać miejsce i datę sporządzenia testamentu. Nie będzie zaś konieczna obecność świadków. Każda osoba posiadająca dostęp do trwałego nośnika informacji, na którym utrwalony został testament ustny audiowizualny będzie zobowiązania dostarczyć go do sądu w terminie miesiąca od jego sporządzenia lub 3 miesięcy od chwili śmierci spadkodawcy. Sąd sporządzi protokół z odtworzenia takiego testamentu stosując dotychczasowe przepisy o protokole otwarcia i ogłoszenia testamentu. Nośnik będzie przechowywany w szafie pancernej sądu.\nLikwidacja instytucji testamentu podróżnego.\nW projekcie zdecydowano się na usunięcie instytucji testamentu podróżnego z systemu prawnego. Brak jest bowiem zainteresowania sporządzaniem testamentów podróżnych i prawdopodobnie niewiele osób wie o takiej możliwości. Warto dodać, że na wątpliwości oraz sens istnienia tego rodzaju testamentu zwraca się uwagę nie tylko w Polsce, ale i w krajach,\ngdzie przepisy przewidują podobne regulacje. Niniejszy projekt odpowiada zatem na postulaty de lege ferenda, że art. 953 k.c. powinien być uchylony.\nZmiany dotyczące testamentów wojskowych.\nOdmiennie w stosunku do testamentu podróżnego, opowiedziano się za utrzymaniem (tym razem w formie przepisów Kodeksu cywilnego) formy testamentu wojskowego jako jednego z testamentów szczególnych. Możliwość sporządzenia takiego testamentu powinna istnieć w wypadkach zaistnienia działań zbrojnych lub w sytuacjach do nich zbliżonych. Jego\nsporządzenie powinno być możliwe zarówno przed funkcjonariuszem wojskowym (np. sędzią wojskowym, prokuratorem, dowódcą jednostki wojskowej, oficerem, kierownikiem jednostki zmilitaryzowanej), jak i w sytuacjach szczególnych w formie ustnej przed świadkami.\nPo pierwsze, wynika to z funkcji, jaką przedstawiciele sił zbrojnych spełniają w strukturze państwa i celów jakie są im wyznaczane. Ze względu na fakt, że Rzeczypospolita Polska może nakazać członkom sił zbrojnych udział w działaniach bojowych zagrażających ich życiu lub zdrowiu (w tym działań poza granicami państwa) wydaje się wskazane, aby mieli oni możliwość sporządzenia testamentu w formie zapewniającej im bezpieczeństwo testowania (w sytuacji braku dostępu do notariusza) lub mogli sporządzić testament w sposób odformalizowany w sytuacji bezpośredniego zagrożenia dla ich życia lub zdrowia (np. udziału w działaniach wojennych, odniesieniu rany na polu bitwy etc.), gdyż ryzyko to jest większe niż w przypadku innych podmiotów. Potencjalna forma testamentu powinna być więc w takich przypadkach złagodzona nawet bardziej niż miałoby to miejsce w przypadku testamentu ustnego. W ocenie projektodawcy nie byłaby także wystarczająca modyfikacja testamentu ustnego i zastąpienie tą formą instytucji testamentu wojskowego. Forma testamentu wojskowego dalece różni się od projektowanej instytucji testamentu ustnego. Testament wojskowy, jakkolwiek sporządzany jest ustnie, stanowi jednak szczególną formę testowania, skierowaną do wybranej grupy osób i mogącą mieć zastosowanie w szczególnych okolicznościach. Nie jest możliwe, aby w przejrzysty i klarowny sposób zmodyfikować obecnie proponowaną formę testamentu ustnego tak, by spełniała funkcje aktualnie proponowanego testamentu wojskowego.\nRozszerzenie przesłanek uzasadniających sporządzenie testamentu wojskowego.\nW przedstawionym projekcie możliwość sporządzenia testamentu wojskowego została rozszerzona na wszelką działalność sił zbrojnych, zarówno na terenie państwa polskiego, jak i poza nim, a więc obejmie także międzynarodowe interwencje zbrojne w ramach np. sił NATO, działań operacyjnych pod flagą ONZ, UE, OBWE czy koalicji państw, a także międzynarodowe misje pokojowe niezwiązane z faktem wypowiedzenia wojny lub mobilizacji (art. 9541§ 2 projektowanej regulacji).\nSporządzenie testamentu wojskowego będzie możliwe nie tylko w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny lub przebywania w niewoli, ale także w czasie użycia lub pobytu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa. Zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o zasadach użycia lub pobytu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa (Dz. U. z 2023 r. poz.755) użycie Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa oznacza obecność jednostek wojskowych poza granicami państwa w celu udziału w: konflikcie zbrojnym lub dla wzmocnienia sił państwa albo państw sojuszniczych, misji pokojowej, akcji zapobieżenia aktom terroryzmu lub ich skutkom, ewakuacji obywateli Rzeczypospolitej Polskiej, w przypadku konieczności ochrony ich życia lub zdrowia, z państwa niebędącego państwem członkowskim Unii Europejskiej, państwem członkowskim Europejskiego Obszaru Gospodarczego lub państwem-stroną Traktatu Północnoatlantyckiego. Z kolei pobyt Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza granicami państwa oznacza obecność jednostek wojskowych poza granicami państwa w celu udziału w:\nszkoleniach i ćwiczeniach wojskowych, akcjach ratowniczych, poszukiwawczych lub humanitarnych, przepisu tego nie stosuje się do akcji ratowniczych regulowanych przepisami o ratownictwie na morzu, lub prowadzonych przez wojskowe lotnicze zespoły poszukiwawczo-ratownicze w celu udzielenia pomocy ludziom albo statkom powietrznym lub morskim\nznajdującym się w niebezpieczeństwie na zasadach określonych w umowach międzynarodowych) oraz w przedsięwzięciach reprezentacyjnych.\nRozszerzenie kręgu osób uprawnionych do sporządzenia testamentu wojskowego.\nW projekcie przyjęto założenie, że krąg osób, które mogą sporządzić testament wojskowy powinien być szeroki. Podobnie jak ma to miejsce obecnie na tle § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej w sprawie testamentów wojskowych z 30 stycznia 1965 r. (Dz.U. Nr 7 poz. 38), możliwość sporządzenia testamentu wojskowego powinni mieć zarówno\nżołnierze sił zbrojnych pełniący czynną służbę wojskową, jak i pracownicy wchodzący w skład jednostek wojskowych wykonujących zadania poza granicami państwa , osoby pełniące służbę w jednostkach zmilitaryzowanych przydzielonych do Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz wykonujących ustawowe zadania utrzymania bezpieczeństwa i porządku\nwewnętrznego, a także cywilny personel medyczno-sanitarny Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, jak również osoby cywilne towarzyszące wojsku (np. osoby wchodzące w skład personelu organizacji „Polski Czerwony Krzyż”), duszpasterze itd.). Możliwość taką należało również rozszerzyć na wszystkie osoby wchodzące w skład personelu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, o których mowa w art. 535 ust. 5 ustawy o obronie Ojczyzny (Dz. U. z 2022 r. poz. 2305 oraz z 2023 r. poz. 347 i 641) oraz osoby cywilne znajdujące się na obszarze pod wyłącznym zarządem organów wojskowych albo na jednostce pływającej Marynarki Wojennej, albo na statku powietrznym należącym do Sił Zbrojnych\nRzeczypospolitej Polskiej.\nUstawowe regulacje dotyczące formy i procedury ustalenia treści testamentu wojskowego.\nOptymalna regulacja powinna przewidywać kilka form testamentu wojskowego, w tym zarówno formę urzędową, spełniającą funkcję surogatu testamentu notarialnego, jak i formę ustną przewidzianą na wypadek bezpośredniego zagrożenia życia testatora w związku z działaniami zbrojnymi, której wymogi formalne powinny być niższe niż powyżej przedstawione wymogi formy testamentu ustnego (po proponowanych zmianach). Odpowiednim funkcjonariuszem wojskowym, przed którym taki testament wojskowy w formie urzędowej mógłby być\nsporządzany, jest niewątpliwie sędzia wojskowy, ale także prokurator, dowódca jednostki wojskowej, oficer, kierownik jednostki zmilitaryzowanej. Za rozszerzeniem kręgu podmiotów, przed którymi można sporządzić testament wojskowy przemawiają doświadczenia z misji Sił Zbrojnych poza granicami państwa, które wskazują, że w składzie kontyngentów\nwojskowych bardzo często znajduje się prokurator, natomiast nigdy nie ma sędziego wojskowego. Ponadto zmiana struktury sądownictwa wojskowego spowodowała, że sędziów wojskowych jest niewielu. W tej sytuacji prokurator, dowódca jednostki wojskowej, oficer albo kierownik jednostki zmilitaryzowanej z powodzeniem mogliby wypełnić rolę sędziego wojskowego przy sporządzaniu testamentu wojskowego.\nPonadto projekt przewiduje sporządzenie testamentu przed świadkami: minimum dwoma (jeżeli spadkodawca może podpisać się na sporządzonym dokumencie poświadczającym treść jego testamentu) oraz minimum trzema (jeżeli spadkodawca nie mógłby podpisać się na sporządzonym dokumencie poświadczającym treść testamentu). Od bycia świadkiem takiego testamentu powinny być wyłączone te same osoby, które są wyłączone od bycia świadkiem testamentu ustnego. W sytuacjach nagłych należy dopuścić możliwość złożenia przez testatora oświadczenia woli wobec dwóch świadków, choćby niejednocześnie obecnych. Stan, w którym możliwe byłoby sporządzenie takiego testamentu można określić tradycyjnie jako stan „obawy rychłej śmierci” spadkodawcy. Stwierdzenie treści testamentu wojskowego sporządzonego wobec dwóch świadków, choćby niejednocześnie obecnych, możliwe jest również na podstawie § 3 ust. 2 obecnie obowiązującego rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej w sprawie testamentów wojskowych z dnia 30 stycznia 1965 r. (Dz.U. nr 7 poz. 38).W ocenie projektodawcy należy pozostawić taką możliwość również na gruncie projektowanych przepisów. Podkreślić należy, że także w większości europejskich systemów prawnych występują testamenty szczególne, które mogą być sporządzone przez osoby będące przedstawicielami sił zbrojnych lub osoby z siłami zbrojnymi związane. Mimo więc, że Polska nie znajdywała się od końca drugiej wojny światowej w stanie wojny istnienie ewentualnych ułatwień na wypadek zaistnienia takich okoliczności lub okoliczności zbliżonych nie powinno być kwestionowane.\nSkrócenie terminu skuteczności testamentu szczególnego.\nNowelizacja art. 955 k.c. skraca termin mocy testamentu z sześciu do trzech miesięcy. Za takim rozwiązaniem przemawia to, że z czasem słabnie pamięć świadków złożonych oświadczeń i możliwość precyzyjnego powołania rzeczywistej woli spadkodawcy, a także fakt, że okoliczności uzasadniające szczególną formę testamentu mają zwykle charakter przejściowy i po ich ustaniu testator może sporządzić testament w formie zwykłej, o nieograniczonej czasowo mocy. Pozostała treść przepisu jest niezmieniona, dlatego aktualność zachowuje wypracowane w tym zakresie orzecznictwo i poglądy doktryny. Sformułowanie „traci moc” rozumieć, jako opisujące stan taki, jakby testament nie został sporządzony, a żadne z zawartych w nim rozrządzeń nie wywoływało skutków prawnych. Utrata mocy testamentu szczególnego następuje po upływie wskazanego w ustawie terminu od ustania okoliczności, które uzasadniały sporządzenie testamentu szczególnego, bez żadnych dodatkowych czynności ze strony spadkodawcy czy potencjalnych spadkobierców. W nowym brzmieniu przepisu\ntermin mocy wiążącej testamentu szczególnego określony został na 3 miesiące. Termin rozpoczyna swój bieg od dnia, w którym ustały okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego.\nTestament ustny audiowizualny straci moc z upływem miesiąca od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu. Utrata mocy powinna następować w krótkim czasie od ustania okoliczności uniemożliwiających lub utrudniających sporządzenie testamentu w formie\nzwykłej.\nRozszerzenie kręgu osób, wyłączonych z możliwości bycia świadkiem przy sporządzaniu testamentu. Projektowane w art. 957 k.c. uregulowanie wskazuje, że świadkami nie będą mogły być także osoby pozostające we wspólnym pożyciu z osobą, dla której w testamencie przewidziana została korzyść. Aby zrealizować cel przepisu w postaci zagwarantowania bezstronności świadka oraz aby zapewnić brak zewnętrznych wątpliwości osób trzecich względem tej bezstronności, od bycia świadkiem testamentu wyłączono krewnych do czwartego stopnia pokrewieństwa (tak, aby objąć kręgiem osób wyłączonych od bycia świadkiem rodzeństwo cioteczne beneficjenta spadku - sytuacje takie były dostrzegane w badaniach empirycznych). Świadkiem nie będzie mogła być również osoba uprawniona do reprezentacji osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niebędącej osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, a także wspólnik lub akcjonariusz tej osoby prawnej lub jednostki, dla której przewidziano w testamencie jakąkolwiek korzyść. Powody wyłączenia, o których mowa w § 1 art. 957 k.c., będą trwały także pomimo ustania małżeństwa, orzeczenia separacji lub rozwiązania przysposobienia. W ustawie zostanie wyraźnie napisane, że wyłączenie dotyczy także małżonka rozwiedzionego lub pozostającego w separacji. Takie osoby mogą pozostawać w bliskich relacjach z osobami, które otrzymałyby korzyść z testamentu, co może wzbudzać wątpliwości co do bezstronności.\nZmiana kodeksu postępowania cywilnego.\na) Zmiana związana z wprowadzeniem do ustawy testamentu ustnego audiowizualnego\nW projekcie uregulowano testament ustny audiowizualny (art. 952 § 11 k.c.), który będzie można sporządzić w tych samych okolicznościach, co testament ustny z udziałem świadków. Skoro nadal będzie to jednak testament ustny (oświadczenie woli testatora jest składane w formie ustnej), sporządzany jedynie w odmienny sposób, konieczna stała się zmiana art. 654\nk.p.c. W sytuacji sporządzenia takiego testamentu przepisy Księgi drugiej, Tytułu II, Działu IV, Rozdziału 3 k.p.c. znajdą zastosowanie – analogicznie jak do pisma stwierdzającego treść testamentu ustnego – do nośnika, na którym zostanie utrwalone oświadczenie spadkodawcy.\nb) Regulacja dotycząca nowej instytucji – uchylenia z urzędu przez sąd spadku ponownego postanowienia spadkowego oraz zmiana dotycząca kompetencji referendarzy sądowych w tym zakresie\nProjekt wprowadza do porządku prawnego nowy instrument służący uchylaniu postanowień spadkowych, wydanych z naruszeniem powagi rzeczy osądzonej uprzedniego postanowienia spadkowego w odniesieniu do tego samego spadku, poprzez umocowanie sądu, który orzekał w I instancji w postępowaniu, w którym wydane zostało postanowienie naruszające zasadę powagi rzeczy osądzonej do uchylenia późniejszego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku w razie wykrycia wcześniejszego prawomocnego postanowienia (art. 6692 § 1 k.p.c.). Instytucję tę zaprojektowano jako środek subsydiarny do obecnej skargi o wznowienie postępowania, a nie ją eliminujący. Doniosłość prawna postanowienia stwierdzającego nabycie spadku, w szczególności fakt, że jest ono wyłącznym dowodem wobec osób trzecich co do okoliczności nabycia spadku przez określoną osobę, uzasadnia umożliwienie sądowi uchylenia – także z urzędu – postanowienia, które powoduje formalną niejednoznaczność sytuacji prawnej spadkobiercy. Nowa instytucja także po upływie terminów właściwych do wniesienia skargi o wznowienie postępowania, umożliwi uchylenie postanowienia spadkowego dotkniętego wadą nieważności postępowania ze względu na res iudicata. Jak wskazano wyżej z dniem 3 kwietnia 2024 r. brak będzie możliwości wnoszenia skargi nadzwyczajnej od postanowień, które uprawomocniły się po 17 października 1997 r. Odpadnie zatem jedyny instrument prawny, który aktualnie umożliwia wyeliminowanie z obrotu postanowienia spadkowego wydanego przy naruszeniu przepisów o powadze rzeczy osądzonej w sytuacji upływu terminów pozwalających na wzruszenie takiego postanowienia w trybie wznowienia postępowania.\nOdnośnie do uczestników postępowania o uchylenie ponownego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku uznano, że powinni być nimi uczestnicy postępowania w którym zapadło prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, w przedmiocie uchylenia którego toczy się postępowanie. Przedmiotem uchylenia będzie ponowne postanowienie\nspadkowe, co pozostanie bez wpływu na pierwsze wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku i prawa spadkobierców, którym spadek przypadł zgodnie z treścią pierwotnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku (albo ich następców prawnych), lecz dotykać będzie praw uczestników, w tym spadkobierców lub ich następców prawnych, biorących udział w postępowaniu, w którym wydano kolejne postanowienie spadkowe co do tego samego spadku, do którego wydano już wcześniej postanowienie. Dodatkowo podkreślić należy, że w myśl projektowanego art. 6692 § 4 k.p.c. sąd badać będzie jedynie fakt wydania ponownego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku co do tego samego spadku. Ta ograniczona kognicja sądu dodatkowo uzasadnia taki a nie inny krąg uczestników postępowania.\nW kontekście ograniczonej kognicji sądu należy wskazać, potrzeba uchylenia powtórnego postanowienia spadkowego po tym samym spadkodawcy jest oczywista i niezależna od racji merytorycznych, które nie podlegają w takim postępowaniu badaniu. W konsekwencji uchylenia postanowienia w obrocie prawnym pozostanie jedynie pierwsze z wydanych orzeczeń,\nnawet jeśli stwierdza nabycie spadku przez osobę, która spadkobiercą nie jest. Projektodawca nie znalazł podstaw, by sąd, stosując nową instytucję, wyposażony był również w uprawnienie do ponownego badania, czy osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku (w pierwszym postanowieniu), jest czy nie jest spadkobiercą lub że jej udział w spadku jest\ninny niż stwierdzony. Ewentualna korekta tego postanowienia - tak jak dotychczas w sytuacji wydania postanowienia spadkowego nieodzwierciedlającego rzeczywistego kręgu spadkobierców - będzie możliwa w trybie obowiązującego art. 679 k.p.c. Nowe postępowanie przewidziane zostało jako celowe, prowadzące do usunięcia z obrotu prawnego\npostanowienia, które nigdy nie powinno zostać wydane. W ocenie projektodawcy nie znajduje uzasadnienia powrót do rozwiązań przewidzianych w skardze o wznowienie postępowania przed 1 lipca 2009 r. W okresie od 1 lipca 1996 r. do 30 czerwca 2009 r. kwestię wznowienia postępowań, wydanych z naruszeniem powagi rzeczy osądzonej, regulowały art. 403\n§ 3 i art. 412 § 3 k.p.c., stosowane poprzez art. 13 § 2 k.p.c. w postępowaniu nieprocesowym. Z przepisów tych wynikało, że przedmiotem rozpoznania przez sąd rozpoznający skargę o wznowienie postępowania był nie tylko zaskarżony wyrok (postanowienie), lecz były także z urzędu wszystkie inne prawomocne wyroki (postanowienia) dotyczące tego samego\nstosunku prawnego. Sąd rozpoznający skargę o wznowienie postępowania uchylał bądź jeden z wyroków dotyczących tego samego stosunku prawnego, utrzymując w mocy inny prawomocny wyrok, bądź uchylał wszystkie prawomocne wyroki dotyczące tego samego stosunku prawnego i orzekał co do istoty sprawy albo sprawę przekazywał właściwemu\nsądowi pierwszej instancji do rozpoznania oraz do rozstrzygnięcia. Od dnia 1 lipca 2009 r. stan prawny ponownie uległ zmianie – zostało przywrócone rozwiązanie, które obowiązywało przed 1 lipca 1996 r., przewidujące, że sąd uchyla jedynie wyrok wydany z naruszeniem zasady res iudicata, nie angażując się w ponowne merytoryczne rozpoznanie sprawy.\nW uzasadnieniu do projektu ustawy nowelizującej wskazano m.in., że: „Potrzeba tej zmiany wynika z faktu, że obecne brzmienie art. 403 § 3 k.p.c. jest uważane w literaturze za problematyczne i niejednoznaczne.”\nNa postanowienie sądu w przedmiocie uchylenia będzie przysługiwać zażalenie do sądu drugiej instancji (§ 7), a przepisy § 1-6 znajdą odpowiednie zastosowanie do stwierdzenia nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego (§ 7). W związku z projektowanym w dodawanym art. 6692 k.p.c. nowym instrumentem, służącym uchylaniu postanowień spadkowych wydanych z naruszeniem powagi rzeczy osądzonej pierwszego postanowienia spadkowego w odniesieniu do tego samego spadku, w art. 5091 § 3 k.p.c. wprowadza się kolejne wyłączenie kompetencji referendarza sądowego w zakresie wykonywania czynności w sprawach z zakresu prawa spadkowego w postaci uchylenia postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, jeżeli w odniesieniu do tego samego spadku zostało wcześniej wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku. Referendarz sądowy jest urzędnikiem sądowym i wykonuje czynności z zakresu ochrony prawnej (art. 149 i następne ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych Dz. U. z 2023 r. poz. 217 z późn. zm.), nie może zaś dokonywać czynności z zakresu sprawowania wymiaru sprawiedliwości, zastrzeżonych wyłącznej kompetencji sądu – w tym uchylać późniejszego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, wydanego po rozpoznaniu sprawy na rozprawie przez sąd. Uprawnienie do uchylenia takiego postanowienia ma wyłącznie sąd. W związku z tym należało dokonać zmiany art. 5091 § 3 k.p.c. poprzez wyłączenie kompetencji referendarza sądowego w sprawach z zakresu prawa spadkowego w postaci uchylenia postanowienia, o którym mowa w dodawanym art. 6692 § 1 k.p.c.\nc) zmiana art. 679 k.p.c.\nOdnosząc się do projektowanej zmiany brzmienia art. 679 k.p.c. należy wskazać, że celem postępowania uregulowanego w przepisie art. 679 k.p.c. jest wykazanie, że ten, kto uzyskał stwierdzenie nabycia spadku, nie jest spadkobiercą albo jego udział w spadku jest inny niż stwierdzony. Dzięki temu postępowaniu dochodzi zatem do skorygowania niezgodnego\nz rzeczywistym stanem prawnym stwierdzenia nabycia spadku. W razie udowodnienia, że spadek w całości lub w części nabyła inna osoba niż wskazana w prawomocnym postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku, sąd spadku zmienia dotychczasowe postanowienie i stwierdza nabycie spadku zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym.\nW wymienionym przepisie ustawodawca przewidział szczególny sposób zmiany takiego postanowienia, wyłączając w tym zakresie możliwość wznowienia postępowania w trybie art. 524 § 1 k.p.c. Przepis art. 679 k.p.c. został zawarty w oddziale dotyczącym stwierdzenia nabycia spadku i treść § 3 pozwala przyjąć, że postanowienie oparte na tym przepisie jest orzeczeniem o stwierdzeniu nabycia spadku, stąd też mają do niego zastosowanie reguły postępowania określone w art. 669 - 677 k.p.c. (por. postanowienie SN z 7.3.1968 r., II CR 102/68,\nOSNCP 1968, Nr 10, poz. 176). Prowadzi to do wniosku, że nie jest możliwym wydanie – na podstawie art. 679 k.p.c. – postanowienia uchylającego prawomocne postanowienie o nabyciu spadku, skoro w art. 677 k.p.c. k.p.c. zawarto wymóg, aby sąd określał osoby uprawnione do dziedziczenia, niezależnie od tego, kogo jako spadkobiercę wskazano we wniosku.\nZ art. 679 § 3 k.p.c. wyraźnie wynika, że w każdym wypadku, tj. zarówno wówczas, gdy osoba wskazana w wadliwym orzeczeniu w ogóle nie jest spadkobiercą, jak i wtedy, gdy jej udział jest inny od określonego, sąd zmienia postanowienie i orzeka zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. Z tego względu, zawarta w art. 679 § 1 k.p.c. wzmianka dotycząca\npostępowania o uchylenie stwierdzenia nabycia spadku, którą pominięto w § 3, określającym treść orzeczenia kończącego omawiane postępowanie, nie wystarczy do przyjęcia, że na podstawie art. 679 k.p.c. sąd może uchylić wadliwe orzeczenie.\nNawet w teoretycznie możliwym przypadku stosowania owej regulacji do sytuacji stwierdzenia nabycia spadku po osobie żyjącej właściwą konstrukcją byłaby zmiana pierwotnego postanowienia poprzez oddalenie wniosku o stwierdzenia nabycia spadku. Natomiast w razie przeprowadzenia dowodu, że spadek w całości lub w części nabyła inna osoba niż\nwskazana w prawomocnym postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku, sąd spadku, zmieniając to postanowienie, stwierdza nabycie spadku zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym (art. 679 § 3 k.p.c.) (tak komentarz do art. 679 k.p.c. „Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Art. 459-1217. Tom II”, Red. dr hab. Tomasz Szanciło, 2023 r., wydanie\nII, Legalis).\nMając powyższe na uwadze oraz mając na względzie projektowany przepis art. 6692 k.p.c. należało dokonać zmiany art. 679 § 1 k.p.c. poprzez usunięcie w zdaniu pierwszym wyrazów: „uchylenie lub”.","registerId":20874195,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Oddziaływanie na życie społeczne nowych regulacji prawnych","value":"","registerId":20874195,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":false,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Spodziewane skutki i następstwa projektowanych regulacji prawnych","value":"","registerId":20874195,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":false,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Sposoby mierzenia efektów nowych regulacji prawnych","value":"","registerId":20874195,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":false,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Organ odpowiedzialny za opracowanie projektu","registerId":20874195,"dictionaryValues":[{"id":"MS","value":"MS"}],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Osoba odpowiedzialna za opracowanie projektu","value":"Zuzanna Rudzińska -Bluszcz Podsekretarz Stanu","registerId":20874195,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Organ odpowiedzialny za przedłożenie projektu RM","registerId":20874195,"dictionaryValues":[{"id":"MS","value":"MS"}],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Planowany termin przyjęcia projektu przez RM","value":"IV kwartał 2024 r.","registerId":20874195,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Informacja o rezygnacji z prac nad projektem","value":"","registerId":20874195,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":false,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"},{"header":"Status realizacji","registerId":20874195,"dictionaryValues":[],"nestedValues":[],"showInContent":true,"positionSelector":".article-area__article h2","insertMethod":"after"}]}}