Zaproponowano zmiany w systemie wspierania rodzin, pieczy zastępczej (np. rodzin zastępczych, placówek opiekuńczo-wychowawczych) oraz adopcji zagranicznych.

Projekt nowelizacji przewiduje zwiększenie usług na rzecz rodziny i dziecka, tak aby do pieczy zastępczej trafiało mniej dzieci niż jest to obecnie, natomiast te, które – z uwagi na problemy opiekuńczo-wychowawcze – będą musiały być oddzielone od rodziny, mogły jak najszybciej do niej powrócić. Wprowadzono rozwiązania zmierzające do zmniejszenia liczby placówek opiekuńczo-wychowawczych. Dzięki nowym przepisom ma nastąpić bardziej dynamiczny rozwój rodzinnych form pieczy zastępczej, tak aby zapewnić stabilne, rodzinne środowisko wychowawcze dzieciom pozbawionym opieki rodziców. Rozwojowi temu powinna również sprzyjać rosnąca liczba podmiotów, które mogą organizować rodzinne formy pieczy zastępczej (chodzi o podmioty niepubliczne realizujące to zadanie na zlecenie).

Zaostrzono zakaz umieszczania w pieczy instytucjonalnej dzieci młodszych – docelowo poniżej 10. roku życia.

Zmieniono zasady usamodzielniania się pełnoletnich wychowanków pieczy zastępczej, tak aby proces ten zapewniał im bezpieczny start w dorosłość, w tym m.in. zniesiono kryterium dochodowe dotyczące świadczenia na usamodzielnienie i zagospodarowanie oraz skrócono z trzech do roku okres uprawniający do pomocy na usamodzielnienie. Ponadto, w proces usamodzielniania się dorosłych wychowanków włączone zostaną Ochotnicze Hufce Pracy.

Przewidziano także działania sprzyjające poprawie procedur adopcyjnych i pozyskiwaniu większej liczby kandydatów do adopcji w naszym kraju. Oznacza to  ograniczanie adopcji międzynarodowych i efektywniejsze poszukiwanie dla dzieci stabilnego środowiska rodzinnego w Polsce. Jednocześnie minister rodziny, pracy i polityki społecznej będzie mógł prowadzić procedury związane z kwalifikacją dziecka do przysposobienia międzynarodowego (obecnie jest to zadanie ośrodka adopcyjnego, który kwalifikując dziecko do adopcji zagranicznej może zasięgnąć opinii ministra).

Zaproponowano także uprawnienia do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego również rodzicom adoptującym starsze dzieci w celu ich lepszej adaptacji w nowej rodzinie. Obecne przepisy zapewniają rodzicom adopcyjnym prawo do „urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego” jedynie w przypadku przysposobienia dziecka do 7. roku życia (w przypadku odroczenia obowiązku szkolnego nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10. roku życia).

Aby ograniczyć przypadki umieszczania dzieci w pieczy instytucjonalnej wprowadzono zasadę, że w przypadku skierowania przez powiat dziecka do placówki opiekuńczo-wychowawczej – powiat sam będzie musiał pokryć koszty umieszczenia dziecka w pieczy zastępczej. Gmina nie będzie współfinansowała pobytu dziecka w placówce. Powinno to przyspieszyć proces odchodzenia od zinstytucjonalizowanych form pieczy zastępczej.

Zgodnie z projektem, proces opiekuńczo-wychowawczy zostanie wzmocniony przez specjalistów. Ma to zapobiegać oddzielaniu dziecka od rodziny i sprzyjać powrotom dzieci z pieczy zastępczej do domu. Zaproponowano otwarcie dla wszystkich rodzin placówek wsparcia dziennego, a także przewidziano zmiany w obszarze organizacji rodzin wspierających.

Wprowadzono zmianę polegającą na połączeniu planu pracy z rodziną i planu pomocy dziecku, czyli utworzeniu jednego dokumentu – planu pracy z rodziną i dzieckiem, przygotowywanego przez asystenta rodziny we współpracy z koordynatorem rodzinnej pieczy zastępczej. Oznacza to, że powstanie spójny dokument wspierający rodzinę i adresowany do dzieci umieszczonych w pieczy zastępczej.

Ponadto, rejestry w obszarze pieczy zastępczej i usamodzielnień pełnoletnich wychowanków pieczy zastępczej  będą prowadzone w formie elektronicznej, co zapewni informatyzację czynności wykonywanych przez samorząd.

Zaproponowane narzędzie informatyczne do prowadzenia rejestru, m.in. kandydatów do prowadzenia rodzinnych form pieczy zastępczej oraz samych rodzin, a także rejestru instytucjonalnych form pieczy zastępczej – pozwoli na szybsze wskazywanie najbardziej adekwatnego do potrzeb dziecka miejsca w pieczy zastępczej.

Nowe rozwiązania mają wejść w życie 1 stycznia 2019 r., z wyjątkiem niektórych przepisów, które zaczną obowiązywać w terminach późniejszych.