Projekt nowelizacji ustawy tworzy podstawy prawne i finansowe do realizacji pilotażowych przedsięwzięć niskoemisyjnych (termomodernizacyjnych), których adresatem będą rodziny dotknięte tzw. ubóstwem energetycznym (mniej zamożne i z tego powodu mające kłopoty z zaspokojeniem potrzeb energetycznych, np. związanych z ogrzewaniem mieszkania i wody). Chodzi o rodziny zamieszkałe w  budynkach jednorodzinnych znajdujących się w mniejszych miejscowościach. Wyprowadzanie ludzi z ubóstwa energetycznego przez programy termomodernizacji jest nie tylko walką o ciepłe domy i zmniejszenie smogu, ale także walką o zapewnienie dostępu do podstawowych zdobyczy cywilizacyjnych poprawiających egzystencję i komfort życia.

W praktyce przewidziano dofinansowanie ze środków publicznych m.in. docieplenia domów i wymiany przestarzałych kotłów lub pieców na węgiel (nie spełniających standardów emisyjnych) na ogrzewanie bardziej ekologiczne (kotły na paliwa stałe spełniające standardy emisyjne i kotły gazowe lub podłączenia do sieci ciepłowniczej).

Projekt nowelizacji ustawy wypełnia obietnicę złożoną przez premiera Mateusza Morawieckiego w exposé i stanowi istotny element programu „Czyste powietrze”, ogłoszonego na początku 2017 r. Stanowi też realizację przedstawionej przez szefa rządu w lutym 2018 r. inicjatywy STOP SMOG zapowiadającej pilotażowe wdrożenie programu wsparcia mieszkańców domów jednorodzinnych położonych w 33 najbardziej zanieczyszczonych miejscowościach znajdujących się na liście Światowej Organizacji Zdrowia z 2016 r. (na liście WHO z 2016 r. znalazło się 50 miast mających najbardziej zanieczyszczone powietrze w Europie, w tym 33 położone w Polsce; na liście z 2018 r. liczba polskich miast wzrosła do 36). Premier zapowiedział też realizację programu termomodernizacji, który ma skutkować niższymi rachunkami za prąd (inicjatywa z tzw. drugiej piątki Morawieckiego).

Zgodnie z projektem, na pilotaż termomodernizacyjny zostanie przeznaczone z budżetu państwa 883,20 mln zł w latach 2019-2024, które zasilą  Fundusz Termomodernizacji i Remontów (prowadzony przez Bank Gospodarstwa Krajowego). Duża część tej kwoty (ponad 700 mln zł) ma pochodzić z opłaty recyklingowej (opłaty ponoszonej przez sieci handlowe za wydawanie tzw. foliówek). W latach 2019-2020 na pilotaż zostanie przeznaczone 180 mln zł, a w latach 2021-2024 – 703,20 mln zł.

W pierwszej kolejności środki trafią do miast liczących mniej niż 100 tys. mieszkańców, ale także do miast z taką liczbą ludności z listy WHO z 2016 r. i 2018 r. O objęciu danej gminy wsparciem będzie decydował wniosek o dofinansowanie pozytywnie rozpatrzony przez ministra przedsiębiorczości i technologii. O wyborze miast do wsparcia w pierwszej kolejności decydował stosunkowo wysoki poziom tzw. ubóstwa energetycznego – z raportu Instytutu Badań Strukturalnych z lutego 2018 r. wynika, że 87 proc. mieszkańców funkcjonujących w warunkach tzw. ubóstwa energetycznego mieszka w miastach liczących do 100 tys. osób.

Pozostałe miasta z liczbą mieszkańców przekraczających 100 tys. (w tym znajdujące się na liście WHO), takie jak: Kraków, Katowice, Sosnowiec, Gliwice, Zabrze, Bielsko-Biała, Rybnik, Tychy, Dąbrowa Górnicza, Kalisz – będzie można objąć indywidualnym trybem postępowania. Ustalenie szczegółów planów naprawczych dla tych miast dokonane zostanie po przeprowadzeniu rozmów z udziałem ich władz i lokalnych organizacji pozarządowych (NGOs) zajmujących się jakością powietrza.

Planowanie i realizowanie przedsięwzięć niskoemisyjnych będzie obowiązkiem gminy. Co do zasady osoba, która będzie realizowała przedsięwzięcie niskoemisyjne w budynku jednorodzinnym nie poniesie z tego tytułu żadnej opłaty. Gminny program niskoemisyjny w 70 proc. finansowany będzie z Funduszu Termomodernizacji i Remontów, a w 30 proc. przez gminę w przypadku miast do 100 tys. mieszkańców (w przypadku miast powyżej 100 tys. mieszkańców udział gminy musi być powyżej 30 proc.). Oszacowano, że termomodernizacja jednego domu to koszt ok. 53 tys. zł brutto.

Gmina ma też prowadzić działania informacyjne i promocyjne dotyczące przedsięwzięć niskoemisyjnych (chodzi o dotarcie z informacją do osób uprawnionych do otrzymania wsparcia na termomodernizację).

Doświadczenia wyniesione z realizacji pilotażowych przedsięwzięć antysmogowych będą podstawą do stworzenia ogólnopolskiego programu poprawy jakości powietrza oraz zaplanowania pieniędzy na ten cel w przyznanym Polsce budżecie Unii Europejskiej na lata 2021-2027.

Termomodernizacja budynków mieszkalnych połączona z wymianą lub likwidacją wysokoemisyjnych źródeł ciepła będzie systemowym narzędziem poprawy jakości powietrza w Polsce. Termomodernizacja jest jednym z najbardziej efektywnych narzędzi walki z zanieczyszczeniami powietrza pochodzącymi z niskiej emisji.

Nowe rozwiązania mają obowiązywać po 30 dniach od daty ich ogłoszenia w Dzienniku Ustaw.