Walka ze smogiem i ubóstwem energetycznym oraz poprawa efektywności energetycznej budynków – to nadrzędne cele wprowadzanych zmian. Chodzi o eliminację emisji pyłów do powietrza pochodzących, z tzw. niskiej emisji, czyli z sektora komunalno-bytowego (są to najczęściej indywidualne gospodarstwa domowe, niewielkie, lokalne kotłownie, warsztaty i zakłady usługowe). Realizację tych celów zapewni przede wszystkim uruchomienie Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków oraz  usprawnienie działania Programu „Czyste Powietrze” i Programu „Stop Smog”.

Cele te wpisują się w zapowiedzi walki o czyste powietrze, ochronę środowiska i  klimatu zaprezentowane przez premiera Mateusza Morawieckiego w exposé z 2017 r. i 2019 r.

W Polsce ponad 80 proc. budynków jednorodzinnych ogrzewanych jest paliwami stałymi, w tym 3 mln z użyciem przestarzałych technologicznie kotłów na węgiel i drewno, emitujących znaczne ilości zanieczyszczeń. Ponad 70 proc. domów jednorodzinnych nie ma żadnej izolacji cieplnej lub jest słabo ocieplona. Polska ma od lat ma najbardziej zanieczyszczone powietrze w całej Unii Europejskiej.

Centralna Ewidencji Emisyjności Budynków (CEEB)

• Uruchomiona zostanie Centralna Ewidencji Emisyjności Budynków jako mechanizm informatyczny służący do identyfikowania źródeł niskiej emisji z budynków. W systemie tym zostaną zebrane kluczowe informacje na temat źródeł emisji w sektorze komunalno-bytowym, które zostaną pozyskane w ogólnopolskiej powszechnej inwentaryzacji.
• System umożliwi zbieranie danych dotyczących stanu energetycznego budynków, informacji o formach pomocy publicznej (dotacjach, preferencyjnych kredytach) przyznanych na termomodernizację lub wymianę kotłów w budynkach. W systemie zawarta będzie informacja o formach pomocy społecznej lub innych formach wsparcia udzielanych ze środków publicznych mieszkańcom domów pomocy społecznej.
• Kryterium wpisu budynku do systemu będzie moc źródła, niezależnie od formy prawnej użytkowania budynku, tj. użytkowania przez osobę prywatną czy przedsiębiorcę. CEEB zostaną zatem objęte nie tylko budynki mieszkalne, ale także budynki użyteczności publicznej, w tym małe lokalne ciepłownie czy małe zakłady produkcyjne, pod warunkiem, że nominalna moc cieplna wykorzystywanego źródła spalania paliw nie przekracza 1MW. 
• CEEB umożliwi bieżące monitorowanie informacji na temat dostępnych środków finansowych na przedsięwzięcia związane z ochroną powietrza, w tym na termomodernizację budynku albo wymianę „kopciuchów” w ramach środków publicznych. Dzięki tym informacjom łatwiej będzie otrzymać wsparcie finansowe na przedsięwzięcie związane z ochroną środowiska, w tym na termomodernizację.
• Dzięki CEEB zbieranie danych od mieszkańców będzie łatwiejsze. Na ich podstawie będzie można podejmować optymalne decyzje o planowaniu i organizacji zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe na obszarze gminy.
• Dla jednostek samorządu terytorialnego CEEB będzie ogólnodostępnym narzędziem inwentaryzacji budynków.
• Szacuje się, że inwentaryzacja obejmie ok. 5-6 mln budynków, wstępnie będzie to 500 tys. budynków rocznie.
• Powszechna inwentaryzacja budynków zostanie połączona ze składaniem deklaracji pisemnych dotyczących źródeł ciepła i spalania – do końca 2021 r.
• Oznacza to zobowiązanie właścicieli lub zarządców budynków bądź lokali, którzy przed wejściem w życie nowych regulacji, eksploatowali źródła ciepła lub spalania (kotły gazowe, kotły na paliwa stałe, piece kaflowe, kuchnie węglowe) – do złożenia do wójta, burmistrza lub prezydenta miasta specjalnej deklaracji pisemnej o posiadaniu takich urządzeń. Dane z deklaracji zostaną wprowadzone do CEEB.

 

Program „Stop Smog”

• Przewidziano działania, które usprawnią funkcjonujący od lutego 2019 r. Program „Stop Smog”. Ma on być realizowany do końca 2024 r. Jego całkowity budżet to 1,2 mld zł. Jest adresowany do gmin, w których stężenie zanieczyszczeń przekracza normy unijne.
• Środki z programu przekazywane są gminom na podstawie zawartych porozumień, a następnie trafiają do osób ubogich energetycznie, zamieszkujących domy jednorodzinne, które wymagają termomodernizacji. Chodzi o osoby mniej zamożne i z tego powodu mające kłopoty z zaspokojeniem potrzeb energetycznych, np. ogrzewaniem mieszkania i wody.
• Termomodernizacja w budynkach jednorodzinnych dotyczy m.in. wymiany nieekologicznych źródeł ciepła na systemy grzewcze spełniające standardy niskoemisyjne.
• Nowe rozwiązania powinny zwiększyć zainteresowanie samorządów tym programem.

Chodzi m.in. o:

• Zmniejszenie minimalnej liczby budynków jednorodzinnych, która umożliwi wnioskowanie o środki z programu (z 2 do 1 proc. lub 20 budynków) oraz jednorazowe zniesienie tego limitu, w sytuacji gdy wcześniej gmina zawarła co najmniej jedno porozumienie.
• Zmniejszenie z 50 na 30 proc. wymaganej redukcji zapotrzebowania na ciepło grzewcze liczonego łącznie dla wszystkich przedsięwzięć niskoemisyjnych realizowanych przez gminę. Osiągnięcie 30 proc. oszczędności energii staje się najbardziej optymalnym poziomem ze względu na stan budynków zajmowanych przez osoby ubogie energetycznie.
• Skrócenie z 10 do 5 lat okresu utrzymania efektów przedsięwzięć niskoemisyjnych.
• Rozszerzenie zakresu przedsięwzięcia niskoemisyjnego o:
  • przyłączenie budynku do sieci elektroenergetycznej;
  • modernizację istniejącego przyłącza ciepłowniczego, gazowego lub elektroenergetycznego;
  • zapewnienie budynkowi dostępu do energii z instalacji OZE (wraz z likwidacją źródła nie spełniającego standardów niskoemisyjnych).
• Dopuszczenie do możliwości realizacji przedsięwzięć niskoemisyjnych również w budynkach będących w zasobach mieszkaniowych gminy.
• Umożliwienie związkom międzygminnym i powiatom wnioskowania do programu w imieniu i na rzecz kilku gmin.
• Zniesienie obowiązku opracowywania gminnych programów niskoemisyjnych.

Program „Czyste Powietrze”

• Program „Czyste Powietrze” został uruchomiony we wrześniu 2018 r. i będzie realizowany do 2029 r. Jest on bezpośrednio adresowany do właścicieli jednorodzinnych budynków mieszkalnych.  Jego celem jest zwiększenie efektywności energetycznej tych budynków, a w rezultacie zmniejszenie emisji zanieczyszczeń wprowadzanych do atmosfery.
• W ramach programu przeprowadzana jest termomodernizacja jednorodzinnych budynków mieszkalnych oraz wymiana starych nieefektywnych urządzeń grzewczych na nowoczesne i ekologiczne.
• Z programu można otrzymać dotacje. Z dotacji na termomodernizację i wymianę starego źródła ciepła może skorzystać osoba fizyczna będąca właścicielem lub współwłaścicielem domu jednorodzinnego lub wydzielonego w nim  lokalu mieszkalnego z wyodrębnioną księgą wieczystą.
• Planowane jest uruchomienie kredytów i pożyczek dla gmin.
• Usprawnienie funkcjonowania programu:

• Z  środków Funduszu Ekologicznego Poręczeń i Gwarancji (utworzonego w BGK i zasilanego przez NFOŚiGW) będą udzielane gwarancje lub poręczenia spłaty kredytów i pożyczek udzielonych na projekty ekologiczne wskazane przez NFOŚiGW. Gwarancjami zostaną objęte przede wszystkim kredyty udzielane na przedsięwzięcia realizowane w ramach programu „Czyste Powietrze”.
• Możliwe będzie udostępnienie środków finansowych przez NFOŚiGW na rzecz funduszy wojewódzkich. Usprawni to współpracę między nimi oraz ułatwi współpracę funduszy wojewódzkich z jednostkami samorządu terytorialnego, a w szczególności z gminami.
• Wsparcie z programu do 20 tys. zł będą mogły otrzymać osoby mające roczne dochody do 100 tys. zł.
• Wsparcie do 32 tys. zł  przewidziano dla osób mających niższe dochody (gdy dochód na osobę w rodzinie nie przekracza 1400 zł w gospodarstwie wieloosobowym lub gdy dochód w gospodarstwie jednoosobowym nie przekracza 1 960 zł).
• Beneficjent Programu „Czyste Powietrze” będzie mógł dostać też do 5 tys. zł dotacji na mikroinstalację o mocy 2-10 kW (jak w programie Mój Prąd).

Wejście w życie

• Znowelizowana ustawa ma wejść w życie po 30 dniach od dnia jej ogłoszenia w Dzienniku Ustaw, z wyjątkiem pakietu rozwiązań, które zaczną obowiązywać w innych terminach.