Projekt przewiduje przyspieszenie eliminacji zagrożeń związanych z występowaniem ponadnormatywnych stężeń niektórych zanieczyszczeń powietrza. Dotyczy to m.in. przekroczeń dopuszczalnych poziomów pyłów zawieszonych: PM10 i PM2,5,  a także dwutlenku azotu oraz poziomu docelowego benzo(a)pirenu.

Nowe przepisy wykonują wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 22 lutego 2018 r. Dotyczy on zaobserwowanych w latach 2007-2015 (spośród 46 stref w skali kraju) przekroczeń poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM10 (wartość średniodobowa) w 35 strefach oraz poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM10 (wartość średnioroczna) w 9 strefach.

Polska, jak większość krajów Unii Europejskiej, ma kłopoty z dotrzymaniem wymogów jakości powietrza ze względu na zanieczyszczenie pyłem zawieszonym PM10. Za przekroczenia te odpowiada zwłaszcza sektor bytowo-komunalny oraz transport. Podstawą do działań naprawczych jest uchwała sejmiku województwa w sprawie programu ochrony powietrza (POP). Obecnie sejmik województwa – w terminie 18 miesięcy od dnia otrzymania wyników wykonanej przez wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska oceny poziomów substancji w powietrzu i klasyfikacji stref – określa POP w uchwale.

Zgodnie z projektem, termin na przygotowanie POP zostanie skrócony o 3 miesiące. Programy będą realizowane po otrzymaniu oceny jakości powietrza za 2018 r., a ich przyjęcie przez sejmik województwa wyznaczono na 15 czerwca 2020 r. Termin ten wynika z ustaleń z Komisją Europejską, która zobowiązała Polskę do przedstawienia do 30 czerwca 2020 r. nowych POP spełniających wymogi dyrektywy oraz wyroku Trybunału Sprawiedliwości.

Aby wzmocnić kontrolę realizacji POP, wprowadzono obowiązek corocznego monitorowania przez zarząd województwa postępu działań naprawczych na szczeblu gminnym, wynikających z POP oraz planów działań krótkoterminowych (PDK). Działania te umożliwią monitorowanie skuteczności realizowanych zadań na poziomie województwa.

Nałożono dodatkowe zadania na administrację samorządową szczebla wojewódzkiego oraz nowe zadania na administrację rządową.

Zmiany dotyczące systemu zarządzania jakością powietrza na poziomie województwa oraz planowany do zmiany zakres POP (który zostanie określony szczegółowo w nowym rozporządzeniu ministra środowiska o POP i PDK), wymuszą przygotowanie dodatkowej dokumentacji i sprawozdawczości oraz monitorowanie stopnia realizacji działań z poziomu gminy do województwa.

Do zadań urzędu marszałkowskiego należeć będzie przede wszystkim:

• prowadzenie monitorowania na poziomie wojewódzkim stanu realizacji poszczególnych działań naprawczych, określonych programami ochrony powietrza i planami działań krótkoterminowych, co w efekcie przełoży się na skuteczniejszą realizację tych działań;
• stała weryfikacja stanu zaawansowania realizacji poszczególnych działań przez podmioty wskazane w harmonogramach realizacji działań naprawczych do POP;
• przygotowywanie zestawienia szczegółowych informacji oraz sprawozdań dla ministra środowiska związanych z  przyjęciem i realizacją POP oraz PDK.

Zmiana zakresu przekazywanych informacji o POP pozwoli na wypełnienie obowiązków sprawozdawczych ciążących na Polsce wobec Komisji Europejskiej.

Jednym z koniecznych działań będzie też nawiązanie ciągłej, stałej współpracy z innymi podmiotami oraz prowadzenie bieżącej i systematycznej analizy skuteczności działań naprawczych wprowadzanych na poziomie regionalnym i stopnia wykonania założeń poszczególnych POP, zgodnie z zaleceniami Najwyższej Izby Kontroli.

Efektem proponowanych zmian będzie wyraźne zobowiązanie organów sporządzających POP, aby działania przewidziane w programie umożliwiały ograniczenie przekroczeń wartości dopuszczalnych, w możliwie najkrótszym terminie.

Nowe rozwiązania mają obowiązywać z dniem następującym po dacie ogłoszenia
w Dzienniku Ustaw, z wyjątkiem niektórych przepisów dotyczących średnich źródeł spalania, które zaczną obowiązywać po 14 dniach od publikacji.