Przewidziano reformę szkolnictwa wyższego i nauki. Chodzi m.in. o poszerzenie autonomii organizacyjnej uczelni, zmianę zasad finansowania szkolnictwa wyższego i nauki, wprowadzenie nowego modelu kształcenia doktorantów, podniesienie poziomu działalności naukowej oraz jakości i przydatności kształcenia.

W obszarze szkolnictwa wyższego i nauki występują problemy systemowe, które negatywnie wpływają na jakość badań prowadzonych przez polskie uczelnie i instytucje naukowe oraz poziom kształcenia studentów i doktorantów. Obecne zasady finansowania oraz oceny działalności naukowej i kształtowania kariery naukowej nie są także ukierunkowane na osiąganie doskonałości naukowej. Jest to powodem przeprowadzenia reformy szkolnictwa wyższego i nauki, która wpisuje się w realizację Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju.

Poszerzenie autonomii organizacyjnej uczelni

• Zdecydowanie poszerzona zostanie autonomia organizacyjna uczelni. Statut uczelni określi zasady jej organizacji i funkcjonowania, w tym m.in. sposób powoływania i odwoływania organów uczelni oraz organizowania wyborów do tych organów. Struktura organizacyjna uczelni oraz podział zadań w ramach tej struktury będą określane przez rektora. W ustawie nie zostaną uregulowane kwestie związane z funkcjonowaniem jednostek organizacyjnych uczelni.
• Do szczebla uczelni przypisane zostaną uprawnienia dotyczące prowadzenia studiów wyższych, uprawnień do nadawania stopni, prawa do prowadzenia kształcenia doktorantów w szkołach doktorskich. Uczelnia stanie się podmiotem oceny jakości działalności naukowej oraz oceny jakości kształcenia.
• Wprowadzony zostanie nowy organ w uczelni, tj. rada uczelni, wybierana przez jej senat, której członkowie będą rekrutować się w większości spoza uczelni. Do zadań rady będzie należało m.in. wskazywanie kandydatów na rektora, wybieranego następnie przez kolegium elektorów albo wybór rektora, jeżeli tak będzie przewidywał statut uczelni (w obydwu przypadkach kandydaci na rektora będą opiniowani przez senat), a także uchwalanie strategii uczelni przygotowanej przez rektora oraz monitorowanie gospodarki finansowej w uczelni.

Zmiana struktury systemu szkolnictwa wyższego

• Zmodyfikowane zostaną zasady podziału uczelni na uczelnie akademickie i zawodowe. Warunkiem zakwalifikowania uczelni do grupy uczelni akademickich będzie docelowo posiadanie kategorii „B+” w co najmniej jednej dyscyplinie („B+” stanowi jednocześnie warunek uzyskania uprawnień do nadawania stopnia doktora i doktora habilitowanego). Uczelnia spełniająca ten warunek, której misja i strategia skupiać się będzie na kształceniu praktycznym i nie będzie zakładała rozwoju działalności naukowej, będzie miała jednocześnie możliwość złożenia wniosku o zakwalifikowanie się do grupy uczelni zawodowych. Uczelnia zawodowa będzie mogła prowadzić kształcenie na studiach wyższych tylko na profilu praktycznym, jak również kształcenie specjalistyczne na tzw. 5. poziomie Polskiej Ramy Kwalifikacji. Natomiast uczelnia akademicka będzie mogła prowadzić kształcenie także na profilu ogólnoakademickim oraz – po spełnieniu ustawowych warunków – w szkołach doktorskich.
• Przewidziano osobny strumień finansowy służący realizacji programu „Inicjatywa doskonałości – uczelnia badawcza”, którego celem będzie wyłonienie uczelni badawczych. W ramach konkursu uczelnie będą przedstawiać wieloletnią strategię na rzecz doskonałości naukowej oraz podniesienia jakości kształcenia. Efektem konkursu powinno być powstanie w Polsce uczelni o światowej renomie.
• Uruchomiony zostanie program „Regionalna inicjatywa doskonałości”, którego celem będzie umocnienie znaczenia działalności naukowej uczelni w wybranych dyscyplinach, z uwzględnieniem konieczności zapewnienia zrównoważonego terytorialnie ich rozwoju. Program będzie realizowany z podziałem na regiony, co zwiększa szanse na sukces uczelni akademickich spoza największych ośrodków akademickich.
• Realizowane będzie przedsięwzięcie „Dydaktyczna inicjatywa doskonałości”, które ma wspierać publiczne uczelnie zawodowe w doskonaleniu jakości kształcenia.
• Przewidziano wprowadzenie możliwości tworzenia federacji podmiotów systemu szkolnictwa wyższego i nauki. Federacja będzie mogła być utworzona przez publiczną uczelnię akademicką z inną publiczną uczelnią akademicką, instytutem naukowym PAN, instytutem badawczym lub międzynarodowym instytutem naukowym albo przez niepubliczną uczelnię akademicką z inną niepubliczną uczelnią akademicką.

Zmiana finansowania systemu szkolnictwa wyższego i nauki

• Przewidziano integrację strumieni finansowania, zwłaszcza w odniesieniu do uczelni. Zmieni się forma przekazywania głównego strumienia finansowania –  z dotacji na subwencję. Takie rozwiązanie nawiązuje do autonomii organizacyjnej. Uczelnie i podmioty prowadzące działalność naukową będą mogły swobodnie decydować o przeznaczeniu środków finansowych.
• W systemie finansowania przewidziano m.in. dwa główne strumienie środków: subwencję na utrzymanie potencjału dydaktycznego oraz potencjału badawczego. Środki finansowe będą dzielone w ramach algorytmów podziału ustalonych w rozporządzeniu. Uczelnie będą dostawały jedną, połączoną subwencję badawczo-dydaktyczną.
• Nastąpi istotna konsolidacja innych, obecnie funkcjonujących w systemie nauki i szkolnictwa wyższego strumieni finansowania. Zaproponowano m.in. pozostawienie finansowania: utrzymania specjalnych urządzeń badawczych, programów ministra, pomocy materialnej dla studentów oraz wspomagania uczelni w ułatwianiu dostępu do kształcenia dla osób z niepełnosprawnościami.
• Uczelnie będą miały możliwość sięgnięcia po środki na inwestycje, zarówno w obszarze dydaktyki, jak i nauki.

Podniesienie jakości i przydatności kształcenia na studiach wyższych

• Przewidziano zniesienie tzw. minimum kadrowego, tj. wymogu przypisania do kierunku studiów odpowiedniej liczby osób posiadających stopień lub tytuł. W jego miejsce wprowadzony zostanie wymóg prowadzenia co najmniej 75 proc. (w przypadku profilu ogólnoakademickiego) lub 50 proc.  (w przypadku profilu praktycznego) zajęć przez nauczycieli akademickich zatrudnionych w danej uczelni, jako podstawowym miejscu pracy.
• Uproszczone zostanie prowadzenie studiów wspólnych w porozumieniu z zagranicznymi uczelniami.
• Zmodyfikowane zostaną zasady prowadzenia studiów o profilu praktycznym, które będą musiały uwzględniać m.in. 6-miesięczne praktyki zawodowe na studiach I stopnia i jednolitych studiach magisterskich.
• Wprowadzony zostanie obowiązek publikacji na stronach internetowych uczelni recenzji prac dyplomowych.
• Zmodyfikowane zostaną zasady oceny jakości kształcenia. Proponuje się wprowadzenie – obok oceny programowej – tzw. „oceny kompleksowej”, która będzie polegać na weryfikacji skuteczności działań podejmowanych przez same uczelnie na rzecz doskonalenia jakości kształcenia.
• Wzmocniona zostanie dydaktyczna ścieżka kariery akademickiej. Z wyjątkiem stanowiska profesora (zastrzeżonego dla osób z tytułem profesora) nauczyciele akademiccy we wszystkich trzech grupach (pracownicy dydaktyczni, badawczo-dydaktyczni i badawczy) będą mogli być zatrudniani na stanowiskach asystenta, adiunkta i profesora uczelni.

Wprowadzenie nowego modelu kształcenia doktorantów i ubiegania się o stopień doktora

• Proponuje się nowy model uzyskiwania stopnia doktora oparty na dwóch trybach: 1) kształcenie w szkołach doktorskich, które zastąpi studia doktoranckie i nie będzie uwzględniało formy niestacjonarnej; 2) tryb eksternistyczny, stanowiący kontynuację ścieżki z tzw. wolnej stopy.
• Szkołę doktorską będzie można utworzyć docelowo dla co najmniej dwóch dyscyplin naukowych, w których uczelnia ma co najmniej kategorię „B+” uzyskaną w ramach oceny jakości działalności naukowej.
• Każdy doktorant otrzyma stypendium – co najmniej 37 proc. minimalnego wynagrodzenia profesora (które minister będzie określał w rozporządzeniu), natomiast w przypadku pozytywnego wyniku oceny śródokresowej – minimum 57 proc. tego minimalnego wynagrodzenia. Stypendia zostaną objęte m.in. przepisami o systemie ubezpieczeń społecznych. Łączny okres wypłacania stypendium nie będzie mógł przekroczyć 4 lat. Wprowadzenie powszechnego systemu stypendialnego dla doktorantów powiązane jest z uproszczeniem wsparcia finansowego dla nich, polegającego na likwidacji świadczeń z funduszy pomocy materialnej dla doktorantów oraz zwiększenia stypendium doktoranckiego. Wyjątkiem będzie wprowadzenie – dla doktorantów posiadających orzeczenie o stopniu niepełnosprawności – zwiększenia stypendium doktoranckiego w wysokości 30 proc. kwoty stypendium przysługującego do miesiąca, w którym przeprowadzana jest ocena śródokresowa.
• Doktorant, którego kształcenie zostanie zawieszone na okres odpowiadający czasowi trwania urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu ojcowskiego oraz urlopu rodzicielskiego – będzie otrzymywał w tym czasie stypendium doktoranckie. Wysokość stypendiumw okresie zawieszenia będzie wyliczana przy odpowiednim zastosowaniu przepisów dotyczących ustalania zasiłku macierzyńskiego. Okres zawieszenia nie będzie się wliczał do okresu pobierania stypendium doktoranckiego.
• Rozwiązania mające podnieść jakość kształcenia doktorantów oraz rozpraw doktorskich:
  • uczelnia lub instytut naukowy będzie miał uprawnienia do nadawania stopni naukowych w dyscyplinach, w których w wyniku oceny jakości działalności naukowej uzyska kategorię co najmniej  „B+”;
  •  w ramach szkoły doktorskiej wprowadzona zostanie ocena śródokresowa postępów w przygotowaniu rozprawy doktorskiej (z udziałem recenzentów z innej uczelni), przeprowadzona w oparciu o indywidualny plan badawczy, której pozytywny wynik będzie przepustką do dalszego kształcenia oraz warunkiem uzyskania wyższego stypendium;
  • wprowadzenie trzeciego recenzenta spoza uczelni lub instytutu naukowego, w którym przygotowywana jest rozprawa doktorska;
  • wprowadzenie jawności rozpraw doktorskich.

Podniesienie poziomu działalności  naukowej:

• Wprowadzona zostanie nowa klasyfikacja dziedzin nauki i sztuki oraz dyscyplin naukowych i artystycznych. Minister (określając w rozporządzeniu ich klasyfikację) będzie miał na uwadze przede wszystkim systematykę dziedzin i dyscyplin przyjętą przez Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju.
• Chodzi też o zmiany dotyczące stopnia doktora habilitowanego, mające na celu m.in. przyspieszenie osiągania samodzielności naukowej przez najzdolniejszych młodych naukowców:
  • wprowadzenie przyspieszonej ścieżki uzyskiwania stopnia doktora habilitowanego dla osób ze stopniem doktora, które uzyskały tzw. grant ERC lub uzyskały i rozliczyły inny prestiżowy grant (w ramach konkursu uwzględnionego w wykazie określonym w rozporządzeniu MNiSW po zasięgnięciu opinii Rady Doskonałości Naukowej oraz Komisji Ewaluacji Nauki), w ramach którego kierowały zespołem badawczym;
  • zniesienie wymogu habilitacji jako warunku zatrudnienia lub utrzymania zatrudnienia w uczelni.
• Zmiana zasad oceny jakości działalności naukowej:
  • podmiotem oceny działalności naukowej (od oceny  przeprowadzonej w 2021 r.) nie będą już jednostki naukowe w rozumieniu uchylanej ustawy o zasadach finansowania nauki (np. wydziały uczelni), ale uczelnie, instytuty naukowe PAN, międzynarodowe instytuty naukowe lub instytuty badawcze w ramach poszczególnych dyscyplin, w których prowadzą działalność naukową;
  • poziom naukowy prowadzonej działalności będzie oceniany z uwzględnieniem dwóch nowych wykazów, ukierunkowanych na premiowanie znaczących publikacji naukowych o światowej renomie, określonych na podstawie rozporządzenia MNiSW.

Zaproponowano, aby reforma szkolnictwa wyższego i nauki weszła w życie 1 października 2018 r., z wyjątkiem niektórych regulacji, które zaczną obowiązywać w innych terminach.