Państwowa Szkoła Muzyczna
I i II stopnia im. K. i A. Szafranków
w Rybniku

Karol Szafranek urodził się 14 grudnia 1904 roku. Pierwszych lekcji muzyki udzielał mu ojciec, który uczył go gra na skrzypcach.

Młody Karol zapragnął jednak grać na fortepianie i rozpoczął tę naukę pod kierunkiem zawodowego nauczyciela, niejakiej pani Keller, w 1912 roku. Kształcił się u niej przez cztery lata. Następnie wyjechał do Essen (1918) i tam kontynuował naukę w miejscowym Konserwatorium (kurs średni) u Alfreda Patziga (ucz. Ignacego Moschelesa). Równolegle gry na wiolonczeli uczył go syn Patziga.

W 1920, wskutek szykanowania Polaków przez bojówki terrorystycznej organizacji „Der Schwarze Hand”, rodzina Szafranków przeniosła się do kraju i osiadła w Rybniku. Rok później Karol Szafranek pomyślnie zdał egzaminy do Państwowego Konserwatorium Muzycznego w Poznaniu i został uczniem klasy fortepianu (kurs średni i po dwóch latach kurs wirtuozowski) Zygmunta Lisickiego i w klasie wiolonczeli u Dezyderiusza Danczowskiego.

W celu doskonalenia swoich umiejętności pianistycznych, Karol w 1926 roku wyjeżdża na dalsze studia do paryskiej Schola Cantorum, gdzie pracuje pod kierunkiem Paul Brande. Niezbyt szczęśliwy pobyt w Paryżu (odmowa Artura Rubenstaina na lekcje z Karolem, artysta nie zajmował się wtedy pedagogiką) został po roku przerwany z powodu trudności finansowych. Po powrocie do kraju, chęć pogłębiania przez Karola wiedzy muzycznej i pianistycznej, była nadal silna. Dlatego w 1928 roku wyjeżdża do Berlina i wstępuje do Staatlich Akademische Hochschule fur Musik, gdzie zostaje uczniem słynnego wirtuoza i nauczyciela, Leonida Kreutzera (ucz. Anny Esipow i Aleksandra Głazunowa). Poza studiami pianistycznymi, chodził też na zajęcia kompozycji Paula Hindemitha oraz teorii i muzykologii Curta Sachsa. Dyplom uzyskał w 1932 roku.

Antoni Szafranek (młodszy z braci) urodził się 23 maja 1909 roku. Podobnie jak Karol, swoją edukację muzyczną rozpoczął pod okiem ojca na skrzypcach a następnie kontynuował naukę u prywatnych nauczycieli. 

Po powrocie do kraju Antoni pobierał lekcje gry na skrzypcach w Szkole Muzycznej w Katowicach w klasie profesora Arthura Braudenburga (1926 rok) oraz w Państwowym Konserwatorium w Poznaniu (lata 1927-1929). W 1929 roku wyjechał na dalsze studia podobnie jak starszy brat, do berlińskiej Staatlich Akademische Hochschule fur Musik, gdzie jego nauczycielem był profesor Georg Kulenkampff. Obok gry na skrzypcach Antoni kształcił się równocześnie w zakresie dyrygentury, kompozycji i teorii m.in. u Georga Schell`a, Paula Hindemitha, Curta Sachsa. Indeks otrzymuje w 1930 roku.

Po ukończeniu studiów Karola, w 1932 roku, obaj bracia powrócili do kraju i zamieszkali na stałe w Katowicach – Ligocie. W 1933 roku założyli Szkołę Muzyczną w Rybniku (w budynku „Gazety Rybnickiej” przy ulicy Kraszewskiego), tym samym podejmując w tym regionie pracę pedagogiczną oraz działalność artystyczną i kulturalną. Całością szkoły kierował Karol, natomiast Antoni pełnił w niej funkcję dyrektora pedagogicznego (do 1937 roku). Z czasem braciom udało się znaleźć bardziej odpowiednią siedzibę i Szafrankowie ze swoimi uczniami przenieśli się do nieistniejącego już dzisiaj budynku „Polonia” przy ulicy Chrobrego. Z kart „Kronik Rybnickich” wydanych nakładem Głównego Instytutu Górnictwa w Katowicach w 1984 r. wynika, że Szkoła Szafranków była to profesjonalnie działająca placówka oparta na najlepszych wzorcach europejskich, zatrudniająca od początku wysoko wykwalifikowaną kadrę pedagogiczną. Sześcioletni okres działalności szkoły, do wybuchu drugiej wojny światowej, która przerwała działalność, tego jakże dobrze zapowiadającego się ośrodka kultury muzycznej, obfituje w liczne popisy i koncerty utalentowanych uczniów, zarówno solowe, jaki i z działającą przy szkole, a prowadzoną przez Antoniego Szafranka „małą orkiestrą smyczkową”.

Bracia równolegle z działalnością pedagogiczną i koncertową doskonalili swoje umiejętności w szeroko pojętej dziedzinie muzyki. Antoni uzupełnia i pogłębia studia w zakresie dyrygentury i kompozycji w Państwowym Konserwatorium Muzycznym w Warszawie m.in. u Kazimierza Sikorskiego (lata 1937-1939). Studia te wraz z dyrygenturą kontynuował u prof. Fritza Lubricha (ucznia Maxa Regera) w Katowicach (lata 1941-1944). Natomiast Karol korzysta z konsultacji pianistycznych Egona Patriego w Zakopanem (lata 1937-1939).

W czasie okupacji działalność braci w Rybniku zostaje przerwana. Budynek szkoły zostaje zniszczony, a całe mienie zgrabione przez Niemców.

W tym okresie obaj bracia zaczęli udzielać lekcji na prywatnych kursach organizowanych przez Fritza Lubricha. Po objęciu przez niego kierowniczego stanowiska w Śląskim Konserwatorium Muzycznym w Katowicach , zostali zatrudnieni na stanowiskach nauczycieli gry na instrumencie /fortepian, skrzypce/, Antoni dodatkowo prowadził orkiestrę.

Tam też podejmują różne działania organizacyjne, potajemnie ratując przed zniszczeniem zbiory biblioteczne – utwory kompozytorów polskich, czy chroniąc uczęszczających na zajęcia uczniów przed wywiezieniem na przymusowe roboty do Niemiec.

Po zakończeniu drugiej wojny światowej bracia ponownie zaczęli organizować działalność Szkoły Muzycznej w Rybniku. Ich ambitne plany przerwane wybuchem wojny oraz okresem okupacji niemieckiej, zaczęły być realizowane z jeszcze większym rozmachem po ponownym objęciu przez braci kierownictwa rybnickiej szkoły we wrześniu 1946 roku (bezpośrednio po wojnie ,od października 1945 roku dyrektorem szkoły był Bronisław Łodygowski).

1 kwietnia 1952 roku następuje upaństwowienie szkoły. Dyrektorem średniej szkoły zostaje Karol Szafranek, a dyrektorem szkoły muzycznej I stopnia Antoni. W tym czasie bardzo intensywnie rozwija się działalność założonej jeszcze przed wojną szkolnej orkiestry symfonicznej, w skład której wchodzili nauczyciele oraz uczniowie. Cieszące się ogromną popularnością koncerty, a przede wszystkim wysoki poziom sprawiły, że w 1960 roku przekształciła się ona w Orkiestrę Symfoniczną Rybnickiego Okręgu Węglowego (ROW) działającą pod patronem ówczesnego Rybnickiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego. W 1970 roku Karol odchodzi na emeryturę prowadząc jeszcze przez sześć lat klasę fortepianu  w rybnickiej szkole muzycznej.  Antoni obejmuje stanowisko dyrektora Państwowej Szkoły Muzycznej II stopnia  kierując nią do 1975 roku, niezmiennie prowadząc Orkiestrę Filharmonii ROW aż do swojej śmierci, która nieoczekiwanie nastąpiła 23 marca 1979 roku. 

Z kolei  Karol był również aktywny jako pedagog aż do końca swojego życia /zmarł 29 lipca 1997 roku/  prowadząc klasę fortepianu w swoim domu w Ligocie i służąc licznym polskim pianistom swoim ogromnym doświadczeniem  i fachową wiedzą.

 

Działalność koncertowa braci Szafranków.

Działalność koncertową Karol Szafranek rozpoczął w wieku dwunastu lat, jako członek orkiestry prowadzonej przez ojca i jej solista. W okresie pobytu w Essen, a później w Poznaniu, występował zarobkowo, by mieć środki na utrzymanie i pokrycie kosztów nauki. Brał udział w tzw. „Wieczorkach muzycznych”, organizowanych przez Wydział Oświaty Pozaszkolnej w Poznaniu (lata 1921-1926), oraz w koncertach kameralnych. Poza Poznaniem słuchano go m.in. w Rawiczu, Wolsztynie, Grodzisku, Nowym Tomyślu, Chodzieży i Czarnkowie.

Podczas studiów berlińskich nie przestawał koncertować. Odbył nawet kilka tzw. „wycieczek artystycznych” po Holandii, Szwajcarii i Francji.

Podobnie jak Karol, Antonii działalność koncertową rozpoczął w dwunastym roku życia. Grał w zespołach muzycznych, traktując występy, jako pracę zarobkową. W wieku osiemnastu lat został przyjęty do Opery Poznańskiej, gdzie objął stanowisko koncertmistrz (okres studiów – lata 1927-1929).

Podczas nauki w Staatlich Akademische Hochschule fur Musik dalej bierze czynny udział w życiu muzycznym. Został członkiem Berliner Kammerorchester. Z tą orkiestrą koncertował do 1931 roku‚ koncertując w Niemczech, Holandii, Belgii, Francji, Anglii i Hiszpanii.

Po powrocie do Polski bracia Szafrankowie osiedlili się na Śląsku i wspólnie rozwijali działalność artystyczną. Grywali sonaty skrzypcowe (m.in. Beethovena, Francka), kompozycje Czajkowskiego, Wieniawskiego, Młynarskiego, Andrzejowskiego, Sarasatego, Brahmsa, Cui, Paganiniego, Chaminade, Schuberta, Kreislera i in. Często podczas takich występów, Karol przedstawiał solowe utwory fortepianowe, jak np. polonezy i etiudy Chopina czy wirtuozowskie kompozycje Liszta.

Zostali zaproszeni do współpracy z katowicką rozgłośnią Polskiego Radia przez ówczesnego dyrektora Stefana Tymienieckiego (był to efekt ich pierwszego publicznego koncertu, który wykonali w Rybniku, po powrocie z Berlina, i który odbił się szerokim echem w regionie). Od tej pory można było ich spotkać na estradach koncertowych całego kraju. Z Polskim Radio współpracowali, aż do wybuchu drugiej wojny światowej – Karol przez 6 lat w rozgłośni katowickiej (jako pianista i akompaniator), Antoni natomiast w 1937 roku rozpoczął dalsze studia muzyczne w Konserwatorium Warszawskim i tam w warszawskim studio do 1939 roku przed mikrofonami Polskiego Radio dał ponad 100 recitali (jako skrzypek solista).

Na koncertach z udziałem publiczności, jak również radiowych, oprócz utworów z repertuaru klasycznego, wykonywane były także utwory Antoniego Szafranka na skrzypce z towarzyszeniem fortepianu czy głos z fortepianem. Można tu wymienić pieśni do słów K. Wierzyńskiego („Usta Twoje”, „W domu”, „Nie smuć się”), pieśni do słów K. Tetmajera („Żal”, „Blada róża”, „Wiekuistość”). Z biegiem lat Antoni napisał jeszcze kilka kompozycji, do których należą m.in.: pieśni „Aniele”, trzy pieśni na baryton i orkiestrę, Śląskie pieśni ludowe w opracowaniu na glos solo i orkiestrę symfoniczną, utwór na skrzypce „Pastele”, szkoła gry na skrzypcach, Preludium i fuga na orkiestrę smyczkową.

Karol z kolei czynnie udzielał się w ruchu koncertowym Śląskiego Towarzystwo Muzyczne. Podczas wieczorów symfonicznych występował, jako solista, z koncertami fortepianowymi m.in. P. Czajkowskiego (b-moll) i C. Saint-Saensa (g-moll) pod batutą dyrektorów Konserwatoriów Muzycznych w Wilnie (A. Wyleżyńskiego) i w Stanisławowie (T. Jareckiego).

Po klęsce Niemiec w 1945 roku Karol udał się do Niemiec Zachodnich i tam koncertował dla Polaków i przedstawicieli innych narodowości, potem w 1946 roku wraz z Antonim i Witoldem Zielonką rozpoczęli ożywioną działalność koncertową na ziemiach odzyskanych i Śląsku. Występowali wspólnie (Karol w roli kameralisty i akompaniatora, Antoni jako skrzypek). Karol ponadto dawał koncerty własne. Grali często w trudnych warunkach, w zniszczonych przez wojnę salach. Jednak ich koncerty cieszyły się wielkim powodzeniem. Karol brał również udział w audycjach umuzykalniających na terenie Dolnego Śląska.

W 1948 roku Karol wystąpił z orkiestrą Filharmonii Śląskiej pod batutą Bohdana Wodniczki. Antoni z biegiem czasu zmienił skrzypce na pałeczkę dyrygencką gdyż od 16 grudnia 1960 roku pracował jako Dyrygent i Kierownik Artystyczny Filharmonii Rybnickiego Okręgu Węglowego. Działalność filharmonii nie ograniczała się do odbywających się raz w miesiącu koncertów symfonicznych, ale również z inicjatywy Antoniego organizowano „koncerty popularne”, w domach kultury różnych miast regionu śląskiego. Ponadto dzięki Antoniemu młodzi muzycy i uczniowie PSM w Rybniku mieli możliwość grania z towarzyszeniem filharmonii. W 1975 roku Antonii zrezygnował z funkcji dyrektora Państwowej Szkoły Muzycznej w Rybniku, i całkowicie poświęcił się pracy z filharmonią „ROW”.

 

Za wybitne osiągnięcia artystyczne i pedagogiczne bracia otrzymali wiele nagród i odznaczeń:

• Medal Dziesięciolecia Polski Ludowej (Karol i Antoni – 1955),
• Złoty Krzyż Zasługi (Antoni - 1957, Karol - 1958)
• Złota Odznaka Zasłużonemu w Rozwoju Województwa Katowickiego (Karol i Antoni – 1963),
• Odznaka Tysiąclecia (Antoni – 1965, Karol – 1966),
• Odznak Zasłużonego Działacza Kultury (Karol – 1971),
• Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (Karol i Antoni – 1973),
• Nagroda Ministra Oświaty i Wychowania – I stopnia (Antoni – 1973).

 

Tekst opracowany na podstawie:

• Słownika Pianistów Polskich Stanisława Dybowskiego
• Pracy dyplomowej nt. „Szkoła skrzypcowa Antoniego Szafranka – opis i analiza” Barbary Bytner
• Referatów pt. „Działalność braci Karola i Antoniego Szafranków a rozwój kultury muzycznej Ziemi Rybnicko-Wodzisławskiej w drugiej połowie XX wieku” i „Karol Szafranek – pianista i pedagog – jego wkład w rozwój pianistyki polskiej” Marii Warchoł-Sobiesiak