Powiatowa Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Augustowie

Rak to choroba, podczas której komórki w ciele rozrastają się w niekontrolowany sposób. Prowadzi to do powstania guzów, które mogą rozsiać się na różne narządy.

Raka diagnozuje się najczęściej u osób w średnim i starszym wieku. Do zmian w komórkach dochodzi jednak znacznie wcześniej. Dlatego już w młodości możesz mieć wpływ na to czy choroba się rozwinie.

Nowotwory powstają wskutek mutacji, czyli zmian DNA w komórkach ciała. Istnieje jednak szereg czynników, które sprzyjają tym mutacjom. Rozwojowi raka sprzyja:

- nadwaga,
- niewłaściwe nawyki żywieniowe (zbyt dużo czerwonego mięsa, zbyt mało produktów zbożowych, pełnoziarnistych i roślin strączkowych, za mało warzyw i owoców w diecie, nadużywanie soli, cukru
i tłuszczu),
- brak aktywności fizycznej,
- picie alkoholu,
- palenie papierosów,
- częste opalanie, szczególnie bez używania kremu z filtrem.

Międzynarodowe zespoły badawcze szacują, że nawet 90% nowotworów powodują czynniki zewnętrzne, na które mamy wpływ. Przestrzegając prostych zasad zdrowego stylu życia, jesteśmy w stanie obniżyć ryzyko zachorowania. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia w ten sposób można uniknąć nawet 50% przypadków wszystkich nowotworów. Zasady, których należy przestrzegać, zostały opracowane dzięki wieloletnim badaniom naukowym i opublikowane jako „Europejski Kodeks Walki z Rakiem”. Na podstawie dwunastu zaleceń Kodeksu stworzono polską publikację „12 sposobów na zdrowie”, która zawiera porady pomocne w prowadzeniu zdrowego stylu życia i obniżeniu ryzyka zachorowania na raka:

1. Nie pal. Nie używaj tytoniu w żadnej postaci. 

Palenie tytoniu jest główną przyczyną zachorowań na nowotwory. Jest wiele różnych nowotworów, na które narażeni są palacze tytoniu, wśród których najczęstszy to rak płuca. Palenie tytoniu odpowiada za 82% wszystkich przypadków raka płuca i zwiększa u palaczy ponad dwudziestokrotnie ryzyko zachorowania na tę chorobę. Paląc papierosy znacząco zwiększamy również ryzyko zachorowania na raka gardła, krtani, jamy ustnej, trzustki, pęcherza moczowego, wątroby, nerki, szyjki macicy oraz na białaczkę.

2. Stwórz w domu środowisko wolne od dymu tytoniowego. Wspieraj politykę miejsca pracy wolnego od tytoniu.

Wdychanie dymu tytoniowego, który jest mieszaniną kilku tysięcy toksycznych substancji, powoduje wiele śmiertelnych chorób. Powoduje też wcześniejszą śmierć. U osób palących dodatkowe narażenie na dym tytoniowy tzw. z drugiej ręki jeszcze bardziej zwiększa ryzyko zachorowania na raka. Według badań ponad 14 milionów Polaków jest narażonych na bierne wdychanie dymu tytoniowego w domu, a ponad 4 miliony w miejscu pracy (pomimo zakazu palenia).

3. Utrzymuj prawidłową masę ciała.

Przy zachowaniu prawidłowej masy ciała – poza ryzykiem raka – maleje także ryzyko wystąpienia innych powikłań zdrowotnych powodowanych przez nadmiar tłuszczu zmagazynowanego w organizmie, na przykład chorób serca czy cukrzycy. Badania naukowe dowodzą, że ryzyko rozwoju raka rośnie proporcjonalnie wraz ze wzrostem ilości tłuszczu w organizmie.

4. Bądź aktywny fizycznie w codziennym życiu. Ogranicz czas spędzany na siedząco.

Aktywność fizyczna zapobiega nadmiernej masie ciała, tym samym obniżając ryzyko chorób związanych z nadwagą lub otyłością, takich jak cukrzyca typu 2 i choroby kardiologiczne. Regularne ćwiczenia chronią przed rakiem jelita grubego, piersi i błony śluzowej macicy. Dodatkowo według niektórych badań bycie aktywnym może chronić nas także przed rakiem płuca, wątroby, jajnika, prostaty, nerki i żołądka.

5. Przestrzegaj zaleceń prawidłowego sposobu żywienia.

Produkty i potrawy, które wybieramy i spożywamy każdego dnia mogą mieć wpływ na nasze ryzyko zachorowania na raka nie tylko pośrednio, wpływając na naszą masę ciała, ale bezpośrednio poprzez składniki zawarte w pożywieniu. Badania naukowe wykazały, że osoby, których dieta bogata jest w owoce i warzywa oraz w produkty pełnoziarniste, a jednocześnie znajdują się w niej jedynie niewielkie ilości czerwonego czy przetworzonego mięsa i soli, mają niższe ryzyko zachorowania na raka. Ponadto prawidłowa dieta pomaga wydłużyć życie osób po diagnozie nowotworowej (raka piersi i raka jelita grubego).

6. Jeśli pijesz alkohol dowolnego rodzaju, ogranicz jego spożycie. Abstynencja pomaga zapobiegać nowotworom.

Picie alkoholu zwiększa ryzyko zachorowania na raka jamy ustnej, gardła, przełyku, krtani, wątroby, jelita grubego i piersi.

7. Unikaj nadmiernej ekspozycji na promienie słoneczne. Chroń się przed słońcem, używaj produktów przeznaczonych do ochrony przeciwsłonecznej, nie korzystaj z solarium.

Promieniowanie ultrafioletowe (w skrócie UV) może pochodzić zarówno ze źródeł naturalnych, jak i sztucznych. Do pierwszej grupy zaliczamy słońce, do drugiej urządzenia opalające (łóżka opalające popularnie nazywane solariami, przenośne lampy UV itp.). Niestety, nadmierna ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe wiąże się z poważnymi i licznymi konsekwencjami zdrowotnymi, takimi jak rak skóry, choroby oczu (np. zapalenie spojówek, zaćma) czy osłabienie układu odpornościowego.

8. Chroń się przed działaniem substancji rakotwórczych w miejscu pracy.

Zdarza się, że w środowisku pracy jesteśmy narażeni na działanie substancji rakotwórczych. Choroba nowotworowa może rozwinąć się w okresie od kilku do nawet kilkudziesięciu lat od momentu pierwszego kontaktu z czynnikiem rakotwórczym. Dlatego bardzo istotną kwestią jest przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (przepisów BHP), chroniących nas przed działaniem groźnych dla zdrowia substancji.

9. Dowiedz się, czy w domu jesteś narażony na naturalne promieniowanie spowodowane wysokim stężeniem radonu.

Radon to radioaktywny gaz szlachetny występujący w skorupie ziemskiej. Znajduje się w większości gleb i skał. Radon jest bezbarwny i nie wydziela zapachu, więc jego wykrycie jest możliwe wyłącznie poprzez pomiar jego promieniowania.

10. Zdrowie kobiet: karmienie piersią zmniejsza u matki ryzyko zachorowania na nowotwory – jeśli możesz karm piersią. Hormonalna terapia zastępcza zwiększa ryzyko rozwoju niektórych nowotworów – ogranicz jej stosowanie. 
11. Zadbaj o to, aby Twoje dziecko zostało zaszczepione przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B – WZWB (dotyczy noworodków), wirusowi brodawczaka ludzkiego – HPV.

Nawet 15–20% nowotworów złośliwych spowodowanych jest wirusowymi lub bakteryjnymi infekcjami, które zwiększają ryzyko wystąpienia raka szyjki macicy, prącia, odbytu, głowy i szyi, wątroby i żołądka oraz niektórych nowotworów układu krwiotwórczego. Stosowanie szczepień ochronnych jest skutecznym sposobem uniknięcia zachorowania na nowotwory związane z infekcją wirusową.

12. Bierz udział w zorganizowanych programach badań przesiewowych w celu wczesnego wykrywania: raka jelita grubego (kobiety i mężczyźni), raka piersi (kobiety), raka szyjki macicy (kobiety).

Szanse wyleczenia raka znacznie zwiększa jego wczesne rozpoznanie. Pewne metody diagnostyczne pozwalają na wykrycie niektórych rodzajów nowotworów jeszcze przed pojawieniem się symptomów choroby, a nawet wykrycie zmian przedrakowych. Wczesne wykrywanie raka jelita grubego, piersi i szyjki macicy możliwe jest dzięki uczestniczeniu w badaniach przesiewowych.

- bezpłatną kolonoskopię można wykonać między 50 a 65 rokiem życia na podstawie zaproszenia z poradni z proponowaną datą badania.

- bezpłatną mammografię mogą wykonać kobiety pomiędzy 50 a 69 rokiem życia raz na 2 lata. Można zrobić to w poradniach stacjonarnych lub w mammobusie. Skierowanie nie jest potrzebne. Wystarczy zgłosić się do poradni, która wykonuje takie badania.

- bezpłatną cytologię mogą wykonać kobiety pomiędzy 25 a 59 rokiem życia raz na 3 lata. Zrobisz to w każdej poradni położniczo-ginekologicznej, która ma podpisaną umowę z NFZ,
a także w wybranych poradniach POZ. Nie musisz mieć skierowania.