Powiatowa Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Brodnicy

18 listopada w krajach Unii Europejskiej obchodzimy Europejski Dzień Wiedzy o Antybiotykach (EAAD, ang. European Antibiotic Awareness Day), który został ustanowiony w 2008 roku przez Europejskie Centrum Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC ang. European Centre for Disease Prevention and Control). Z kolei w dniach 18-24 listopada 2023 roku obchodzimy Światowy Tydzień Wiedzy o Antybiotykach (WAAW, ang. World Antibiotic Awareness Week), który został ustanowiony przez Światową Organizację Zdrowia w 2015 r.

Kampanie Europejski Dzień Wiedzy o Antybiotykach oraz Światowy Tydzień Wiedzy o Antybiotykach mają na celu zwrócenie uwagi na problem globalnej oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe i zachęcenie wszystkich do przeciwdziałania temu zjawisku w ramach holistycznego, wielosektorowego podejścia, określanego jako podejście „Jedno zdrowie”.

Co to jest antybiotykooporność?
Bakterie charakteryzują się antybiotykoopornością w przypadku, gdy dany antybiotyk traci zdolność do zabijania lub hamowania ich wzrostu. Niektóre bakterie są w naturalny sposób oporne względem niektórych antybiotyków (antybiotykooporność naturalna). Poważniejszy problem pojawia się w przypadku, gdy bakterie zazwyczaj wrażliwe na działanie antybiotyków stają się oporne w wyniku zajścia zmian genetycznych (antybiotykooporność nabyta). Bakterie oporne przeżywają w obecności antybiotyku i w dalszym ciągu namnażają się, powodując przedłużającą się chorobę, a niekiedy śmierć. Zakażenia wywołane bakteriami opornymi mogą wymagać dodatkowej opieki, jak również zastosowania alternatywnych i droższych antybiotyków, które mogą także wywoływać większą liczbę działań niepożądanych.

Przyczyny antybiotykoodporności
Antybiotykooporność jest naturalnym zjawiskiem wywoływanym przez mutacje w genach bakterii. Nadmierne i niewłaściwe stosowanie antybiotyków przyspiesza pojawianie się i rozprzestrzenianie bakterii antybiotykoopornych. Przy ekspozycji antybiotyku wrażliwe bakterie giną, bakterie oporne zaś mogą kontynuować wzrost i namnażanie się. Takie antybiotykooporne bakterie mogą rozprzestrzeniać się i wywoływać zakażenia u innych osób, które nie przyjmowały żadnych antybiotyków.

Na czym polega „niewłaściwe” stosowanie antybiotyków?
Jest to stosowanie antybiotyków z niewłaściwych powodów: podczas przeziębień oraz grypy wywoływanych przez wirusy, przeciwko którym antybiotyki NIE DZIAŁAJĄ. W takich przypadkach stan chorego nie poprawia się pod wpływem przyjmowania antybiotyku: antybiotyki nie obniżają gorączki ani nie łagodzą objawów, np. kataru.

W przypadku nieprawidłowego stosowania antybiotyków: na skutek skracania czasu leczenia, obniżania dawki, nieprzestrzegania właściwej częstości dawkowania (przyjmowanie leku raz na dobę zamiast, zgodnie z zaleceniami, 2 do 3 razy na dobę), stężenie leku w organizmie będzie niewystarczające; bakterie przeżyją i mogą stać się oporne.

Należy zawsze przestrzegać zaleceń lekarza co do sposobu i czasu trwania przyjmowania antybiotyków.

Jakie choroby wywołują bakterie antybiotykooporne?
Bakterie z wielolekową opornością mogą wywoływać szerokie spektrum zakażeń: zakażenia dróg moczowych, zapalenie płuc, zakażenia skóry, biegunkę, zakażenia krwi. Lokalizacja zakażenia zależy od rodzaju bakterii i stanu pacjenta.

Pacjenci w szpitalach narażeni są na zakażenia niezwiązane z przyczyną przyjęcia do szpitala, w tym zakażenia krwi i zakażenia miejsca operowanego, na przykład zakażenia MSRA (wywołane przez szczepy Staphylococcus aureus (gronkowca złocistego) oporne na metycyklinę – antybiotyk reprezentatywny dla grupy antybiotyków zazwyczaj skutecznych wobec Staphylococcus aureus), zakażenia krwi wywoływane przez szczepy Enterobacteriaceae, ESBL-dodatnie (wytwarzające beta-laktamazy o rozszerzonym spektrum substratowym – mogące niszczyć cząsteczki niektórych antybiotyków), zakażenia zastawek sercowych wywołane enterokokami opornymi na wankomycynę oraz zakażenia miejsca operowanego i ran wywołane Acinetobacter baumannii opornymi na karbapenemy.

Dlaczego antybiotykooporność stanowi problem?
Leczenie zakażeń wywoływanych przez bakterie antybiotykooporne stanowi duże wyzwanie: dotychczas stosowane antybiotyki nie są skuteczne, a lekarze muszą dobierać inne antybiotyki.  Może to opóźnić rozpoczęcie właściwego leczenia pacjenta i prowadzić do wystąpienia powikłań, w tym zgonu. Pacjenci mogą także wymagać bardziej intensywnej opieki, jak również zastosowania alternatywnych i droższych antybiotyków, które mogą wywoływać większą liczbę działań niepożądanych.

Jak poważnym problemem jest antybiotykooporność?
Sytuacja pogarsza się w miarę pojawiania się nowych szczepów bakterii opornych względem kilku antybiotyków równocześnie (bakterie wielooporne). Bakterie takie mogą w końcu stać się oporne względem wszystkich istniejących antybiotyków. Bez antybiotyków moglibyśmy powrócić do „epoki przedantybiotykowej”, w której niemożliwe byłoby wykonywanie przeszczepów narządów, stosowanie chemioterapii w leczeniu nowotworów, prowadzenie intensywnej opieki medycznej i innych zabiegów medycznych. Choroby bakteryjne rozprzestrzeniałyby się bez możliwości leczenia i prowadziłyby do zgonów.

Czy problem jest poważniejszy obecnie niż w przeszłości?
Przed odkryciem antybiotyków tysiące ludzi umierało z powodu chorób wywoływanych przez bakterie, np. na zapalenie płuc lub zakażenie pooperacyjne. Od czasu odkrycia i wprowadzenia antybiotyków coraz większa liczba bakterii, początkowo wrażliwych, wykształciła oporność, wypracowując liczne środki walki z antybiotykami. Ponieważ skala oporności wzrasta, a w ostatnich latach odkryto i wprowadzono do obrotu niewiele nowych antybiotyków, problem antybiotykooporności stał się poważnym zagrożeniem dla zdrowia publicznego.

Co można zrobić, by rozwiązać ten problem?
Każdy z nas jest odpowiedzialny za utrzymanie skuteczności antybiotyków. Odpowiedzialne stosowanie antybiotyków może pomóc w powstrzymaniu rozwoju opornych bakterii i utrzymaniu skuteczności antybiotyków na użytek przyszłych pokoleń. W związku z tym ważne jest, by wiedzieć, kiedy stosowanie antybiotyków jest właściwe i jak stosować je w sposób odpowiedzialny.

Każdy z nas może odegrać ważną rolę w zmniejszaniu antybiotykooporności:
1)    Pacjenci:
⦁    Przyjmując antybiotyki, należy przestrzegać zaleceń lekarza.
⦁    Jeśli to możliwe, należy zapobiegać zakażeniom, poprzez szczepienia.
⦁    Należy regularnie myć ręce oraz ręce dzieci, na przykład po kichnięciu lub zakasłaniu przed dotknięciem innych przedmiotów lub ludzi.
⦁    Antybiotyki należy stosować wyłącznie na podstawie recepty, nie używać pozostałości z poprzednich kuracji, ani antybiotyków nabytych bez recepty.

2)    Lekarze i inni pracownicy służby zdrowia, np. pielęgniarki, farmaceuci:
⦁    Należy przepisywać antybiotyki wyłącznie wówczas, gdy jest to konieczne. Jeśli to możliwe, należy przepisywać antybiotyk o wąskim  spektrum działania, a nie antybiotyk o „szerokim spektrum skuteczności”.
⦁    Należy wyjaśniać pacjentom, jak uzyskać ulgę w objawach przeziębienia i grypy bez stosowania antybiotyków.
⦁    Należy tłumaczyć pacjentom, dlaczego ważne jest przestrzeganie zaleceń lekarza dotyczących leczenia antybiotykiem.

Aby skutecznie ograniczyć oporność na antybiotyki, wszyscy muszą stosować środki przeciwdrobnoustrojowe w sposób rozważny i odpowiedzialny oraz podejmować środki zapobiegawcze w celu zmniejszenia częstości występowania infekcji.

 

Źródło:

https://www.ecdc.europa.eu/en/news-events/european-antibiotic-awareness-day-eaad-2023
https://www.who.int/news-room/events/detail/2023/11/18/default-calendar/world-amr-awareness-week-2023