Powiatowa Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Brodnicy

16 maja 2024 r. w sali Zakładu Aktywności Zawodowej przy ul. Kamionka 24 w Brodnicy odbyła się debata medyczna „Uwierz prawdzie – zaufaj szczepieniom”. Organizatorami debaty byli: Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Bydgoszczy, Starosta Brodnicki i Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Brodnicy.

Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Brodnicy powitał zaproszonych Specjalnych Gości: Pana Arkadiusza Orłowskiego Wicestarostę Brodnickiego, Panią Beatę Chmielewską przedstawiciela Burmistrza Brodnicy (z Biura Zdrowia i Pomocy Społecznej), przedstawicieli Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Bydgoszczy: Panią Liudmylę Pekar lekarza specjalistę higieny ogólnej, Asystenta Oddziału Profilaktyki Zdrowotnej, Panią Martę Wiśniewską Asystenta Oddziału Nadzoru Przeciwepidemicznego, Pana Łukasza Betańskiego Rzecznika Prasowego WSSE w Bydgoszczy, Panią Halinę Obijalską Przewodniczącą Komisji Zdrowia i Bezpieczeństwa Publicznego Rady Powiatu Brodnickiego, Panią Jadwigę Zakrzewską Przewodniczącą Komisji Polityki Społecznej, Ochrony Zdrowia i Rodziny Rady Miasta Brodnicy, Panią Barbarę Nawrocką Rzecznika Prasowego NFZ Kujawsko-Pomorskiego Oddziału Wojewódzkiego w Bydgoszczy, Pana Jacka Adamczyka Naczelnika Wydziału Gospodarki Lekami NFZ Kujawsko-Pomorskiego Oddziału Wojewódzkiego w Bydgoszczy, Panią Magdę Michałek-Kowalczyk Specjalistę NFZ Kujawsko-Pomorskiego Oddziału Wojewódzkiego w Bydgoszczy Delegatury w Toruniu, Panią Magdalenę Wochna-Żuk Specjalistę ds. Kontraktów NFZ Kujawsko-Pomorskiego Oddziału Wojewódzkiego w Bydgoszczy, Delegatury w Toruniu. 

Pani Danuta Kowalkowska-Szramka Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Brodnicy podziękowała Staroście  Brodnickiemu i Burmistrzowi Brodnicy za wieloletnią współpracę w działaniach informacyjno-edukacyjnych w obszarze zdrowia publicznego w celu poprawy świadomości zdrowotnej społeczeństwa powiatu brodnickiego.

Z kolei Pan Arkadiusz Orłowski Wicestarosta Brodnicki serdecznie podziękował Państwowemu Powiatowemu Inspektorowi Sanitarnemu w Brodnicy za owocną współpracę oraz trudną i odpowiedzialną misję na rzecz zdrowia publicznego mieszkańców powiatu brodnickiego.

PPIS w Brodnicy podziękował również serdecznie licznie przybyłym adresatom debaty medycznej (ok. 40 osób), tj. lekarzom rodzinnym, pediatrom i pielęgniarkom niepublicznych i publicznych zakładów opieki zdrowotnej z powiatu brodnickiego za współpracę i aktywny udział w tak ważnym przedsięwzięciu, pogratulował również znamienitym Prelegentom, Pani Ewie Kupczyk psychologowi z Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Brodnicy, Panu Zbigniewowi Malakowi, radcy prawnemu Państwowej Inspekcji Sanitarnej w Brodnicy za profesjonalnie przedstawione wykłady.

Celem debaty było omówienie roli szczepień ochronnych obowiązkowych i zalecanych z uwzględnieniem aktualnej sytuacji epidemiologicznej chorób zakaźnych, aspektów prawnych w realizacji szczepień ochronnych, przedstawienie skutecznych metod komunikacji lekarza z pacjentem oraz zaprezentowanie działań edukacyjno-promocyjnych ukierunkowanych na zwiększenie liczby osób poddających się szczepieniom ochronnym.

Zagadnienia dotyczące relacji pomiędzy pacjentem a służbą zdrowia od dawna są przedmiotem zainteresowania Państwowej Inspekcji Sanitarnej, w związku z tym oraz dla lepszego zrozumienia przyczyn odstępowania opiekunów prawnych od szczepień ochronnych dzieci, wykorzystania potencjału pracowników służby zdrowia oraz przedstawienia korzyści i zagrożeń dla całej populacji, zorganizowano  tak ważną i potrzebną debatę medyczną, do udziału w której zaproszono ekspertów zajmujących się tematyką szczepień ochronnych obowiązkowych i zalecanych, aspektami prawnymi w realizacji szczepień ochronnych oraz komunikacją lekarza z pacjentem.

Przedsięwzięcie prozdrowotne stało się centrum poszukiwania skutecznych sposobów oraz wymiany poglądów podczas ożywionego panelu dyskusyjnego z udziałem Rzecznika Prasowego NFZ Kujawsko-Pomorskiego Oddziału Wojewódzkiego w Bydgoszczy, ekspertów, lekarzy i zaproszonych gości celem  zwiększenia poziomu wyszczepialności na terenie powiatu brodnickiego. Debata, biorąc pod uwagę szerokie spectrum podejmowanych tematów była drogowskazem dla pracowników medycznych  zainteresowanych ochroną zdrowia publicznego w aspekcie szczepień ochronnych.

Podczas trwania debaty można było skorzystać z ciekawie zaprezentowanych stoisk informacyjno-edukacyjnych, które zostały przygotowane przez przedstawicieli NFZ Kujawsko-Pomorskiego Oddziału Wojewódzkiego w Bydgoszczy Delegatury w Toruniu oraz Państwowej Inspekcji Sanitarnej w Brodnicy.

Następnie uczestnicy debaty mieli okazję wysłuchać niezwykle interesujących wystąpień prelegentów.

Pani Danuta Kowalkowska-Szramka Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Brodnicy przedstawiła wykład „Szczepienia ochronne obowiązkowe i zalecane z uwzględnieniem aktualnej sytuacji epidemiologicznej chorób zakaźnych”.

Poruszyła zagadnienia dotyczące roli i zadań Państwowej Inspekcji Sanitarnej na rzecz bezpieczeństwa i ochrony zdrowia lokalnej społeczności, podstawy prawne szczepień ochronnych w Polsce, Program Szczepień Ochronnych na rok 2024, realizację kalendarza szczepień w Polsce – stan zaszczepienia dzieci i młodzieży w 3 r.ż. w 2022 r. oraz stan zaszczepienia w powiecie brodnickim w wybranych jednostkach chorobowych w latach 2022 - 2023 r., realizację zalecanych szczepień ochronnych w powiecie brodnickim, liczbę uchyleń od obowiązkowych szczepień w latach 2014-2023 w Polsce oraz w powiecie brodnickim.  Ponadto przedstawiła sytuację epidemiologiczną wybranych chorób zakaźnych, w stosunku do których stosuje się szczepienia, omówiła sprawozdawczość kwartalną z obowiązkowych szczepień ochronnych, niepożądane odczyny poszczepienne (NOP) oraz kwestie bezpiecznego przechowywania preparatów szczepionkowych.

Podkreśliła, iż kluczowe znaczenie dla utrzymania stabilnej sytuacji epidemiologicznej w odniesieniu do chorób, którym można zapobiegać poprzez szczepienia jest utrzymanie wysokiego odsetka osób zaszczepionych >95 % (odporność indywidualna i odporność zbiorowiskowa lub populacyjna).

Stan zaszczepienia na poziomie ogólnokrajowym przeciw chorobom znajdującym się w kalendarzu szczepień systematycznie obniża się, zbliżając się do poziomu przełamania odporności populacyjnej.

84 % naszej populacji w wieku od 0 – 19 lat jest w pełni zaszczepionych, 15 % częściowo zaszczepionych, a 1,6 % w ogóle nie zaszczepionych. Niepokojący jest zwiększający się corocznie odsetek niezaszczepionych osób, są to dzieci, których rodzice uchylają się od szczepień. Na tę sytuację  wpływają ruchy antyszczepionkowe, które znacząco uaktywniły się od 2016 r., wzbudzają strach i niepokój oraz pandemia (ograniczone kontakty oraz zamknięte przychodnie, szczepienia odkładano na późniejsze terminy).

Zaznaczyła, iż prowadzenie działań edukacyjno-promocyjnych w zakresie szczepień dla personelu medycznego oraz grup populacyjnych, których szczepienia dotyczą jest obecnie największym i najważniejszym zadaniem.

Z kolei Pani Ewa Kupczyk - psycholog, przedstawiciel Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Brodnicy przedstawiła temat „Komunikacja lekarza z pacjentem” omawiając następujące zagadnienia: rodzaje komunikacji (werbalna, niewerbalna, wizualna, pisemna), znaczenie skutecznej komunikacji w pracy z pacjentem (empatyczna, działa lecząco, obniża stres, lęk, zwiększa zaangażowanie pacjenta w leczenie, pozwala pacjentowi na zrozumienie zaleceń, jest narzędziem budowania autorytetu), wybrane bariery komunikacyjne (zewnętrzne – hałas, dzwoniące telefony, pośpiech, relacja ekspercka – różnica poziomu wiedzy „klątwa wiedzy”, język specjalistyczny, czytelność pisma), sposoby skutecznego komunikowania i rozmów o szczepieniach. Zwróciła uwagę, jak ważną rolę odgrywają w komunikacji emocje i samopoczucie lekarza (zmęczenie, znużenie, sprawy osobiste, niepewność, antypatia) oraz emocje i samopoczucie pacjenta (wstyd, skrępowanie, zmęczenie, ból, lęk), a także omówiła sposoby budowania pozytywnych relacji (przywitanie pacjenta w drzwiach, podanie ręki, zwrócenie się po imieniu i nazwisku do osoby dorosłej, używanie zwrotów pani/pan, zwracanie się do dziecka jego imieniem, uśmiechanie się – „neurony lustrzane”, mówienie pacjentowi, co lekarz będzie robił w danej chwili, prośba o chwilę cierpliwości, gdy lekarz notuje lub szuka informacji, obserwowanie pacjenta, gdy lekarz dostrzega objawy zdenerwowania, użycie uspokajającego komunikatu lub gestu, skupienie się nad tym, co mówi pacjent, utrzymywanie z nim kontaktu wzrokowego, co pozwala poczuć pacjentowi, że lekarz go uważnie słucha, zadawanie pytań w celu wyjaśnienia, mówienie głośno i wyraźnie, wspieranie się gestami, dostosowanie języka do rozmówcy, unikanie specjalistycznych terminów, upewnienie się, że pacjent jest rozumiany przez lekarza, nie krytykowanie i nieocenianie pacjenta. Omówiła problem agresji/lęku pacjenta (przyczyny: brak wiedzy – łatwa dostępność do niezweryfikowanej wiedzy oraz nadmiar informacji – wiedzę o dot. szczepień 60% badanych czerpie z portali internetowych – Badanie Digital Poland). Przedstawiła, co należy zrobić w przypadku takiej reakcji pacjenta, jak ucieczka czy atak (kontrola swoich emocji, lekarz odpowiada za siebie w procesie komunikacji, bądź przerywa rozmowę). Podczas rozmowy o szczepieniach lekarz powinien znaleźć czas na rozmowę, kontrolować swoje emocje, nie traktować emocji rodzica/pacjenta osobiście, spokojnie wysłuchać wątpliwości i obaw, odpowiadając na nie rzeczowo, zachęcać do zadawania pytań, mówić zarówno o korzyściach wynikających ze szczepień, jak i ryzyku potencjalnych działań niepożądanych, szanować decyzję pacjenta/rodzica, dawać sobie prawo do przerwania rozmowy.

Następnie radca prawny Pan Zbigniew Malak omówił kwestie prawne w realizacji obowiązku szczepień ochronnych.

Obowiązek poddawania się szczepieniom ochronnym przeciwko chorobom zakaźnym wynika wprost z art. 5 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi w wyroku z dnia 15 listopada 2023 r. wyjaśnił, że z przepisów można wyinterpretować normę prawną, która ustanawia prawną powinność poddania dziecka szczepieniu ochronnemu, tzn. określa wszystkie istotne cechy danego obowiązku, tj. podmiot, na którym ten obowiązek ciąży, okoliczności, w których obowiązek ten się aktualizuje oraz jego zakres. Wykonanie tego obowiązku z mocy prawa zabezpieczone jest przymusem administracyjnym oraz odpowiedzialnością regulowaną przepisami ustawy Kodeks wykroczeń. Oznacza to, że wynikający z przepisów prawa obowiązek poddania dziecka szczepieniu ochronnemu, jest bezpośrednio wykonalny. Jego niedochowanie aktualizuje obowiązek wszczęcia postępowania egzekucyjnego, którego rezultatem będzie przymusowe dochodzenie poddania dziecka szczepieniu ochronnemu.

Natomiast obowiązki lekarza związane z przeprowadzaniem obowiązkowych szczepień ochronnych określa art. 17 ustawy ww. ustawy. Należą do nich:

• przeprowadzenie badania kwalifikacyjnego w celu wykluczenia przeciwwskazań do wykonania obowiązkowego szczepienia ochronnego;
• jeśli badanie kwalifikacyjne daje podstawy do długotrwałego odroczenia obowiązkowego szczepienia ochronnego, skierowanie osoby objętej obowiązkiem szczepienia ochronnego na konsultację specjalistyczną,
• wydanie zaświadczenia ze wskazaniem daty i godziny przeprowadzonego badania,
• prowadzenie dokumentacji medycznej dotyczącej obowiązkowych szczepień ochronnych,
• sporządzenie sprawozdania z przeprowadzonych obowiązkowych szczepień ochronnych, sprawozdania ze stanu zaszczepienia osób objętych profilaktyczną opieką zdrowotną, które przekazuje państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu,
• powiadomienie osoby obowiązanej do poddania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym lub osoby sprawującej prawną pieczę nad osobą małoletnią lub bezradną albo opiekuna faktycznego o obowiązku poddania się tym szczepieniom, a także poinformowanie o szczepieniach zalecanych.

Zgodnie z §17 rozporządzenia w sprawie szczepień ochronnych podmioty lecznicze są zobowiązane w terminie 30 dni od zakończenia kwartału do przesyłania raportu o przypadkach niewykonania obowiązkowych szczepień ochronnych.

Wskazano na dwa rodzaje odpowiedzialności podmiotów leczniczych dotyczącej wynagrodzenia ewentualnych szkód poszczepiennych wynikające z:

1.  art. 417 k.c. za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej. Warunkiem zastosowania tej normy jest udowodnienie przez poszkodowanego naruszenia przepisów prawa pozwalające na przyjęcie bezprawności zachowania. Zilustrowano to omawiając konkretne rozstrzygnięcie w procesie sądowym, w którym oddalono powództwo, gdyż brak było dowodów wykazujących na związek przyczynowy zaszczepienia małoletniej z wystąpieniem u niej napadów drgawek i nasileniem innych zaburzeń neurologicznych. Sąd stwierdził też, że szczepienia ochronne, jak każda procedura medyczna, obarczone są ryzykiem działań niepożądanych, do których należą też niepożądane odczyny poszczepienne - objawy medyczne związane czasowo ze szczepieniem. Występująca u powódki padaczka i opóźnienie w rozwoju nie pozostawała jednak w tzw. adekwatnym związku przyczynowo-skutkowym z wykonanymi u niej szczepieniami.
2. art. 417² k.c. za szkodę na osobie wyrządzoną przez zgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej, gdy okoliczności, a zwłaszcza niezdolność poszkodowanego do pracy lub jego ciężkie położenie materialne, wskazują, że wymagają tego względy słuszności, które z reguły przemawiają za naprawieniem przez Skarb Państwa szkody, wynikające z nieznanych przyczyn wynikających z zaszczepienia.

Przepis ten znajduje zastosowanie w razie nieudowodnienia przesłanki bezprawności,  gdy osoba poddana przymusowemu szczepieniu dokonanemu przez uprawnioną osobę doznała ciężkiego rozstroju zdrowia na skutek tego szczepienia, chociażby było ono przeprowadzone w sposób prawidłowy. Rozwiązanie to może jednak budzić uzasadnione wątpliwości z perspektywy podmiotu leczniczego zobowiązanego do wypłaty odszkodowania/zadośćuczynienia. Skoro bowiem obowiązek poddania się szczepieniom narzucony jest odgórnie (pochodzi od władzy publicznej) i ma na celu ochronę społeczeństwa przed chorobami zakaźnymi, to powstaje pytanie, czy w sytuacji braku bezprawności państwo nie powinno przejąć ciężaru odpowiedzialności odszkodowawczej              w razie powstania szkód poszczepiennych. Tak też się stało z chwilą utworzenia z dniem 27 stycznia 2022 r. Funduszu Kompensacyjnego Szczepień Ochronnych przy Rzeczniku Praw Pacjenta. Z funduszu tego są wypłacane świadczenia w przypadku, gdy w wyniku szczepień ochronnych osoby, u której przeprowadzono to szczepienie, wystąpiły w ciągu 5 lat działania niepożądane.

Ponadto zostały omówione następujące kwestie:

1. W świetle przepisów prawa o realizacji obowiązkowego szczepienia ochronnego u dziecka decyduje lekarz, po wcześniejszej szczegółowej ocenie jego stanu zdrowia oraz zebraniu potrzebnych danych z wywiadu przeprowadzonego z jego rodzicem w ramach kwalifikacyjnego badania lekarskiego.
2. Lekarz przeprowadzający szczepienie informuje o rodzaju i sposobie wykonania szczepienia oraz o możliwości wystąpienia niepożądanego odczynu poszczepiennego (NOP) i konieczności natychmiastowego zgłoszenia się do lekarza w takim przypadku.
3. Przepisy prawa nie nakładają na lekarza obowiązku udzielania innych, dodatkowych, szczegółowych informacji, a rodzic lub opiekun prawny nie ma prawa, w związku z tym, odmawiać wyrażenia zgody na szczepienie.
4. Nie ma podstawy prawnej do żądania od lekarza w ramach badania kwalifikacyjnego do szczepienia szczegółowego wyjaśnienia wszelkich wątpliwości dotyczących takich zagadnień, jak: skład i działanie szczepionki, sposób jej produkcji, dystrybucji i przechowywania, możliwe działania niepożądane lub szkodliwość szczepionki, statystyka odczynów poszczepiennych i kwestia odpowiedzialności materialnej za NOP. Podobnie nie ma podstawy prawnej do uzależniania zgody na wykonanie szczepienia od wypisania przez lekarza kolejnych zaświadczeń o braku przeciwwskazań do szczepienia lub od złożenia przez lekarza pisemnej gwarancji niewystąpienia NOP u dziecka.
5. W ostatnim czasie obserwuje się coraz częściej przypadki polegające na próbach przerzucania odpowiedzialności na lekarza za niezaszczepienie dziecka przez osoby zobowiązane (tzn. rodziców, opiekunów prawnych – przyp. red.), a które realizacji tego obowiązku odmówiły.
6. Należy podkreślić, że niepoddanie dziecka badaniu kwalifikacyjnemu z winy osoby zobowiązanej, nie skutkuje ustaniem obowiązku szczepienia ochronnego. Obowiązek zbadania dziecka jest bowiem integralnym elementem procedury szczepienia. Dopiero stwierdzenie przez lekarza przeciwwskazań do szczepienia może zwolnić z wykonania ustawowego obowiązku (wyrok NSA z dnia 7 lutego 2018 r., sygn. akt. II OSK 933/16).
7. Dostrzegając zwiększanie się liczby przypadków kierowania wobec lekarzy nieuzasadnionych oczekiwań przez osoby zobowiązane do szczepienia, Naczelna Izba Lekarska i Główny Inspektor Sanitarny uważają, że wielokrotne, uporczywe wysuwanie wobec lekarza listy pytań, wniosków i innych żądań, które nie mieszczą się w zakresie lekarskiego badania kwalifikacyjnego do szczepienia, jak również warunkowanie przeprowadzenia obowiązkowego szczepienia ochronnego spełnieniem tych żądań, należy oceniać jednoznacznie jako działanie, które zmierza nie tyle do uzyskania wiedzy i zrozumienia formy profilaktyki jaką są szczepienia, a jest działaniem, które ma uniemożliwić przeprowadzenie szczepienia. W konsekwencji, w naszej ocenie, istnieją podstawy do uznania, że takie postępowanie nosi charakter jedynie pozornego deklarowania chęci poddania się szczepieniu i może być uznane za uchylanie się od dopełnienia obowiązku poddania się obowiązkowemu szczepieniu ochronnemu.

Podczas debaty wystąpili również zaproszeni goście, którzy podzielili się swoimi doświadczeniami odnośnie działań informacyjno-edukacyjnych w promowaniu szczepień ochronnych obowiązkowych i zalecanych. W ożywionej dyskusji poruszono m.in. następujące zagadnienia:

• sposoby dotarcia do pacjenta - Pani Barbara Nawrocka Rzecznik NFZ Kujawsko-Pomorskiego Oddziału Wojewódzkiego w Bydgoszczy omówiła działania  informacyjno-edukacyjne prowadzone przez NFZ (m.in. stałe publikacje w Gazecie Pomorskiej, rozmowy z ekspertami o szczepieniach i programach profilaktycznych, program „Na zdrowie” w TVP3 Bydgoszcz, cykliczne akcje, każda „Środa z Profilaktyką”). Zwróciła uwagę, jak ważne są bezpośrednie spotkania „twarzą w twarz”, m.in. z kołami emerytów, zaangażowanie kościoła w profilaktykę, m.in.  dot. raka piersi, HPV, akcje „Białe Soboty”, „Białe Niedziele”, internet, zapraszanie ekspertów, grup i stowarzyszeń, np. „Amazonki”, Stowarzyszenia Diabetyków;
• jak poprawić wyszczepialność w zakresie szczepień zalecanych - Pan Jacek Adamczyk Naczelnik Wydziału Gospodarki Lekami NFZ Kujawsko-Pomorskiego Oddziału Wojewódzkiego w Bydgoszczy wskazywał, że można prowadzić szczepienia w aptekach. Szczepienia obecnie są realizowane w aptekach przez farmaceutów przeciwko penumokokom, grypie, COVID-19; omówił również zasady refundacji szczepień;
• wyszczepialność obywateli Ukrainy - przedstawiciel Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Bydgoszczy Pani Liudmyla Pekar lekarz specjalista higieny ogólnej, Asystent Oddziału Profilaktyki Zdrowotnej stwierdziła, że wyszczepialność osób z Ukrainy jest niska i wynosi tylko 30%;
• ułatwienie sprawozdawczości w zakresie obowiązkowych szczepień ochronnych. Przedstawiciel Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Bydgoszczy Pani Marta Wiśniewska Asystent Oddziału Nadzoru Przeciwepidemicznego wskazała, że w najbliższym czasie będzie konieczność sporządzania sprawozdań kwartalnych ze szczepień ochronnych w postaci elektronicznej z wykorzystaniem systemu wymiany informacji poprzez portal e-Sanepid (https://e.sanepid.gov.pl/).

Debata zakończyła się sformułowaniem wniosków płynących z wystąpień ekspertów i doświadczeń lekarzy, które zostały wypracowane w czasie jej trwania.

1. Globalizacja, trwające konflikty zbrojne powodują migrację ludności z terenów o różnym poziomie zaszczepienia i miejsc endemicznego występowania chorób zakaźnych. Niski odsetek zaszczepienia uchodźców z Ukrainy (ok. 30%) wpływa na występowanie zakażeń chorobami zakaźnymi i jej rozprzestrzenianiem.
2. Szczepienie jest najskuteczniejszym sposobem zapobiegania zachorowaniom na choroby zakaźne, dla których istnieją szczepionki. W przypadku kontaktu osoby w pełni zaszczepionej (posiadającej pełen cykl szczepień przeciwko danej chorobie) z osobą chorą istnieje niskie ryzyko zakażenia, co tym samym skutkuje zahamowaniem rozprzestrzeniania się choroby oraz powstawania ognisk zachorowań.
3. Promowanie zalecanych szczepień, np. przeciwko HPV, grypie, COVID-19, pneumokokom, błonicy, tężcowi, krztuścowi, odrze, wzw typu A, ospie wietrznej, półpaścowi.
4. Co 8-10 lat powinniśmy powtarzać szczepienia p/błonicy, tężcowi, krztuścowi, odrze. Osoby > 40 r.ż., które były w przeszłości zaszczepione 1 dawką mogły stracić odporność.
5. Bardzo ważne jest upowszechnianie wiedzy o szczepieniach zalecanych, nie tylko wśród dzieci i młodzieży, ale również wśród populacji  osób dorosłych, szczególnie wśród osób z grup ryzyka i seniorów.
6. Niski odsetek szczepień preparatami zalecanymi jest spowodowany problemami finansowymi, czyli brakiem środków na indywidualny zakup szczepionek zalecanych (nie zawsze refundowanych).
7. Istotną rolę w odbudowaniu zaufania do szczepień odgrywa właściwa rozmowa lekarz, pielęgniarka, położna, farmaceuta – pacjent, prowadzona w sposób wrażliwy, troskliwy, i nieoceniający, otwarty, pełna empatii, ukierunkowana na konkretną osobę (rozmówcę, dzieci rozmówcy) z zastosowaniem przekazu werbalnego i niewerbalnego, która jest jednym z podstawowych elementów poprawnie realizowanej polityki zdrowotnej. Istotny jest również odpowiedni czas poświęcony przez lekarza na rozmowy dotyczące problemów profilaktyki chorób zakaźnych.
8. W celu efektywnego promowania szczepień zalecanych należy wykorzystywać potencjał farmaceutów w aptekach.
9. Konieczne jest wykorzystywanie mediów (tradycyjnych, internetowych) na szeroką skalę, celem skutecznego dotarcia do pacjentów z wiarygodną, rzetelną, potwierdzoną naukowo wiedzą i wyeliminowania dezinformacji oraz krążących nieprawdziwych informacji na temat szczepień.
10. Ważne jest docieranie do osób niezdecydowanych na wykonanie szczepień wielotorowo. Nie tylko przez rozmowę w gabinecie, ale poprzez wykorzystanie innych kanałów komunikacji (strona internetowa, social media, e-mail, poświęcenie czasu ww. zagadnieniom na sesjach Rady Powiatu).
11. Zwiększenie akcji przypominających o możliwości szczepienia, choćby poprzez wysyłanie wiadomości sms, e-maili (np. przez POZ).
12. Dobrym pomysłem jest też dawanie przykładu ze strony osób publicznych, znanych, popularnych, którzy w świetle fleszów szczepią siebie i swoje rodziny.
13. Nie do przecenienia jest rola psychologów, pedagogów, rodziców, opiekunów, jednostek samorządu terytorialnego, kościołów, instytucji, stowarzyszeń, kół emerytów, organizacji pacjenckich w edukacji dotyczącej korzyści wynikających ze szczepień oraz ryzyku związanym ze spadkiem liczby osób zaszczepionych (organizowanie kampanii, akcji prozdrowotnych, debat, warsztatów, konferencji, szkoleń, spotkań, prelekcji, wykładów).
14. Istotnym jest zwiększenie zajęć z profilaktyki chorób zakaźnych z ukierunkowaniem na szczepienia w żłobkach, przedszkolach, szkołach, uczelniach (organizowanie prozdrowotnych zabaw edukacyjnych, olimpiad, konkursów, turniejów, warsztatów, szkoleń itp.).
15. Dobrym krokiem było wprowadzenie szczepień w aptekach, np. przeciwko COVID-19, grypie, pneumokokom, co zdecydowanie ułatwia wykonywanie szczepień.
16. Ważną rolę w edukacji odgrywa udział personelu medycznego w organizowanych konferencjach/debatach z udziałem ekspertów, zarówno w formie stacjonarnej,  jak                  i online.
17. Edukacja pacjentów jest wpisana w zawód lekarza (a obecnie bardzo trudno jest pozyskać ekspertów w dziedzinie szczepień podczas organizacji konferencji w mniejszych miastach).
18. W obliczu narastających wątpliwości związanych z poddawaniem się szczepieniom, rola lekarzy jest absolutnie kluczowa. To lekarz odgrywa ważną rolę w kształtowaniu właściwych postaw rodziców wobec szczepień. To lekarz ma budować zaufanie i dobrą komunikację z pacjentem w zakresie obowiązkowych szczepień ochronnych.
19. Prawny obowiązek przekazywania rzetelnej wiedzy na temat szczepień nie może obciążać wyłącznie lekarzy POZ. Do koalicji na rzecz czynnej profilaktyki chorób zakaźnych należy instytucjonalnie włączyć także położne i pielęgniarki, a ponadto zapewnić wsparcie ze strony lekarzy innych specjalności mających codzienny kontakt z niemowlętami i małymi dziećmi oraz ich rodzicami.
20. Należy uwrażliwić personel medyczny (lekarzy, pielęgniarki, położne, farmaceutów) na korzystanie z mediów społecznościowych i uaktywnienie w działaniach na rzecz szczepień (dodarcie do dużej liczby odbiorców, młodych ludzi).
21. Wskazane jest poszerzenie programu kształcenia o problematykę szczepień ochronnych już na poziomie studiów medycznych wszystkich kierunków, których absolwenci mogą mieć w przyszłości wpływ na podejmowane w tym zakresie decyzje indywidualne rodziców lub opiekunów dzieci objętych Programem Szczepień Ochronnych.
22. Oceniając nasz system szczepień ochronnych w aspekcie prawnym należy zgodzić się z opinią, że obowiązujące przepisy powinny być doprecyzowane celem zwiększenia ich przejrzystości, szczególnie pod kątem zapewnienia zarówno korzyści indywidualnych, jak i zbiorowych z realizacji Programu Szczepień Ochronnych. Wymagają szczególnie dopracowania zasady odpowiedzialności indywidualnej rodziców i opiekunów dzieci za uchylanie się od obowiązkowych szczepień ochronnych. Naruszanie tych przepisów spotyka się bowiem coraz częściej z dezaprobatą większości poddającej swoje dzieci szczepieniom obowiązkowym i zalecanym.
23. Mimo, że stan zaszczepienia na poziomie ogólnokrajowym przeciw chorobom znajdującym się w Kalendarzu Szczepień utrzymuje się na poziomie zapewniającym utrzymanie odporności zbiorowiskowej musimy wdrożyć działania, aby nie tylko utrzymać ten poziom, ale zwiększyć wyszczepialność populacji, aby nie dopuścić do nawrotu groźnych, śmiertelnych chorób zakaźnych mogących wywoływać epidemie/pandemie.
24. Niestety nadal zwiększa się liczba osób uchylających się od szczepień. Należy zwrócić uwagę na konieczność podejmowania bardziej zdecydowanej reakcji na krążące wokół nas, negatywne doniesienia medialne, pogłoski lub pozbawione podstaw naukowych opinie na temat szczepień, np. poprzez opracowanie nowej, pełniejszej strategii polityki informacyjnej na temat szczepień ochronnych uwzględniającej, m.in. przyczyny negatywnego stosunku do szczepień ochronnych ze strony rodziców/opiekunów dzieci.
25. Zintensyfikowanie działań edukacyjno-promocyjnych dla personelu medycznego oraz grup populacyjnych (m.in. rodziców, opiekunów, dzieci i młodzieży, pracowników) w zakresie profilaktyki chorób zakaźnych ukierunkowanej przede wszystkim na szczepienia, jest obecnie najważniejszym zadaniem.
26. Niepoddawanie dziecka szczepieniom ochronnym narusza dobro dziecka, gdyż naraża je na zachorowanie lub utratę zdrowia w związku z powikłaniami chorób zakaźnych. Jest sprzeczne z interesem społecznym wyrażanym w dążeniu władz publicznych do zwalczania chorób zakaźnych w drodze uodparniania populacji i tym samym zapobiegania społecznym skutkom występowania chorób zakaźnych. 

W podsumowaniu PPIS w Brodnicy gorąco zaapelował o czerpanie wiedzy z wiarygodnych źródeł na temat realizacji szczepień ochronnych i o walkę z dezinformacją pojawiającą się szczególnie w mediach społecznościowych, rzetelną i terminową realizację szczepień ochronnych obowiązkowych oraz zalecanych oraz prowadzenie zintensyfikowanych działań informacyjno-edukacyjnych,  aby utrzymać odporność populacyjną na wysokim poziomie i tym samym nie dopuścić do nawrotu groźnych, śmiertelnych chorób zakaźnych mogących wywoływać epidemie/pandemie.

- Uważam, że lekarz spełnia bardzo ważną rolę w edukacji pacjenta, który często bywa zdezorientowany w gąszczu sprzecznych informacji. Dlatego potrzebne są tego rodzaju debaty medyczne, kampanie społeczne i inne inicjatywy prozdrowotne. Duże znaczenie ma również spokojna, empatyczna atmosfera w gabinecie lekarskim i skuteczna komunikacja lekarz – pacjent, co dzisiaj podczas debaty zostało mocno podkreślone. Sądzę, że tylko wielopłaszczyznowe, instytucjonalne działania promujące szczepienia ochronne, bardzo dobra współpraca z ekspertami, prawnikami, pracownikami służby zdrowia, farmaceutami, bezpośrednie kontakty z organizacjami pacjenckimi, stowarzyszeniami, kołami seniorów przyczyniają się do podniesienia stanu wyszczepialności, a tym samym ochrony zdrowia lokalnej społeczności, za co serdecznie dziękuję!  – powiedziała Danuta Kowalkowska-Szramka, Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Brodnicy.