Radon
BADANIA PROWADZONE PRZEZ GIS
W ramach „Krajowego planu działania w przypadku narażenia na radon” Główny Inspektorat Sanitarny w latach
2020-2023 prowadził pomiary średniorocznego stężenia radonu w budynkach na obszarze całego kraju w celu identyfikacji terenów, na których wewnątrz pomieszczeń w znacznej liczbie budynków poziom średniorocznego stężenia promieniotwórczego radonu w powietrzu może przekroczyć poziom odniesienia , tj. 300 Bq/m3. W okresie od 2020 roku do połowy 2023 roku przeprowadzono 29186 pomiarów w 9938 budynkach, z tego w 892 budynkach odnotowano przekroczenia poziomu odniesienia.
Rodzaje miejsc pracy oraz budynków potencjalnie narażonych na wystąpienie podwyższonego stężenia radonu wskazano w Krajowym planie działania w przypadku długoterminowych zagrożeń wynikających z narażenia na radon w budynkach przeznaczonych na pobyt ludzi oraz w miejscach pracy” opublikowanego w Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 22 stycznia 2021 r. M.P. 2021 poz. 169
Natomiast tereny, na których średnioroczne stężenie promieniotwórcze radonu w powietrzu wewnątrz pomieszczeń w znacznej liczbie budynków może przekraczać poziom odniesienia, o którym mowa w art. 23b ustawy z dnia 29 listopada 2000 r. – prawo atomowe wskazano w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 18 czerwca 2020 r. w sprawie terenów, na których średnioroczne stężenie promieniotwórcze radonu w powietrzu wewnątrz pomieszczeń w znacznej liczbie budynków może przekraczać poziom odniesienia Dz.U. 2020 poz. 1139
OBOWIĄZUJĄCE REGULACJE PRAWNE DOTYCZĄCE ASPEKTÓW ZWIĄZANYCH Z RADONEM
Problematyka narażenia na radon jest przedmiotem regulacji zawartej w Dyrektywie Rady 2013/59/Euratom z dnia 5 grudnia 2013r. ustanawiającej podstawowe normy bezpieczeństwa w celu ochrony przed zagrożeniami wynikającymi z narażenia na działanie promieniowania jonizującego oraz uchylającej dyrektywy 89/618/Euratom, 96/29/Euratom, 97/43/Euratom i 2003/122/Euratom (Dz. Urz. UE L 13 z 17.01.2014 str. 1, z późn. zm). W ślad za tą Dyrektywą, ukazała się ustawa z dnia 13 czerwca 2019 r. o zmianie ustawy Prawo atomowe oraz ustawy o ochronie przeciwpożarowej (Dz. U z 2019 r., poz. 1593), uwzględniająca jej zalecenia.
Narażenie na radon i jego pochodne jest równoznaczne z narażeniem na promieniowanie jonizujące, które wg załącznika 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2012 r. w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (t.j. Dz.U. 2024 poz. 156) jest uznawane za czynnik rakotwórczy / mutagenny.
Zgodnie z art. 23b ustawy z dnia 29 listopada 2000 r. Prawo atomowe Dz.U. 2023 poz. 1173 odniesienia dla średniorocznego stężenia promieniotwórczego radonu w powietrzu w:
1) miejscach pracy wewnątrz pomieszczeń oraz
2) pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi
– w wysokości 300 Bq/m3 (bekereli na metr sześcienny)”.
Art. 23c ust. 1 ww ustawy „Kierownicy jednostek wykonujących działalność, w której występują miejsca pracy:
1) zlokalizowane wewnątrz pomieszczeń na poziomie parteru lub piwnicy na terenach, na których średnioroczne stężenie promieniotwórcze radonu w powietrzu w znacznej liczbie budynków może przekroczyć poziom odniesienia, o którym mowa w art. 23b,
2) pod ziemią,
3) związane z uzdatnianiem wód podziemnych na terenach, na których średnioroczne stężenie promieniotwórcze radonu w powietrzu w znacznej liczbie budynków może przekroczyć poziom odniesienia, o którym mowa w art. 23b
– zapewniają w tych miejscach pracy pomiar stężenia radonu lub stężenia energii potencjalnej alfa krótkożyciowych produktów rozpadu radonu.
2. Kierownicy jednostek wykonujących działalność, w których występują miejsca pracy, o których mowa w ust. 1, zapewniają optymalizację narażenia pracowników wykonujących pracę w tych miejscach pracy oraz informują na bieżąco na piśmie takich pracowników o zwiększonym narażeniu na radon, wynikach pomiarów stężenia radonu lub stężenia energii potencjalnej alfa krótkożyciowych produktów rozpadu radonu w miejscu pracy, otrzymanych przez nich dawkach promieniowania oraz działaniach podejmowanych w celu ograniczenia narażenia na radon w miejscu pracy. Ponadto w przypadku przekroczeń kierownicy są zobligowani podjąć działania ograniczające narażenie na radon w miejscu pracy, co zawarto w kolejnych ustępach podanego art. 23c.
Art. 23d ust. 1 i 2 „Zbywca budynku, lokalu lub pomieszczenia przeznaczonego na pobyt ludzi oraz wynajmujący budynek, lokal lub pomieszczenie, przeznaczone na pobyt ludzi, przekazuje na żądanie nabywcy lub najemcy takiego budynku, lokalu lub pomieszczenia informację o wartości średniorocznego stężenia promieniotwórczego radonu w powietrzu odpowiednio w budynku, lokalu lub pomieszczeniu”. 2. Przepisu ust. 1 nie stosuje się do wynajmujących nieprowadzących działalności gospodarczej w zakresie wynajmu budynków, lokali lub pomieszczeń.
Zapisy dotyczące ochrony przed promieniowaniem jonizującym znajdują się także w ustawie z dnia 26 czerwca 1974r. Kodeks pracy Dz.U. 2023 poz. 1465 . W art. 223 § 1 k.p. stwierdza się iż, pracodawca jest obowiązany chronić pracowników przed promieniowaniem jonizującym, pochodzącym ze źródeł sztucznych i naturalnych, występujących w środowisku pracy. Natomiast w art. 223 § 2 k.p. zapisano, że dawka promieniowania jonizującego pochodzącego ze źródeł naturalnych, otrzymywana przez pracownika przy pracy w warunkach narażenia na to promieniowanie, nie może przekraczać dawek granicznych, określonych w odrębnych przepisach dla sztucznych źródeł promieniowania jonizującego – tu w wysokości 300 Bq/m3
Art. 7 ust 1b. ustawy Prawo atomowe „za zapewnienie ochrony radiologicznej pracowników narażonych na radon w miejscu pracy, w przypadku gdy mimo podjęcia działań zgodnie z zasadą optymalizacji stężenie radonu wewnątrz pomieszczeń w tych miejscach pracy przekracza poziom odniesienia, o którym mowa w art. 23b, odpowiada kierownik jednostki organizacyjnej wykonującej działalność, w której pracownicy są narażeni na takie zwiększone narażenie na radon”.
SKUTKI DLA ZDROWIA
Głównym skutkiem występowania podwyższonych stężeń radonu w pomieszczeniach są choroby nowotworowe układu oddechowego. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) i Amerykańskiej Agencji Ochrony Środowiska (EPA) ekspozycja na radon jest drugą, po paleniu przyczyną rozwoju raka płuc w populacji. Uznaje się, że połączenie palenia tytoniu i wysokiego narażenia na radon powoduje znacznie wyższe ryzyko wystąpienia raka płuc u pojedynczej osoby niż każdy z tych czynników z osobna. Ryzyko wystąpienia raka płuc u palaczy narażonych na działanie radonu
jest ok. 6-10 razy wyższe niż w przypadku osób niepalących. Dodatkowo zwiększone ryzyko zapadalności na nowotwór płuc, w przypadku narażenia na radon, dotyczy biernych palaczy.
W ZAKRESIE POMIARU STĘŻENIA IZOTOPU 222Rn W POWIETRZU UDZIELONO AKREDYTACJI:
1. Głównemu Instytutowi Górnictwa w Katowicach (Certyfikat Akredytacji Nr AB 005);
2. Instytutowi Medycyny Pracy im. prof. dra med. Jerzego Nofera w Łodzi
(Certyfikat Akredytacji Nr AB 327 – w zakresie dowolnego czasu ekspozycji detektora);
3. Centralnemu Laboratorium Ochrony Radiologicznej w Warszawie
(Certyfikat Akredytacji Nr AB 450 – w zakresie dowolnego czasu ekspozycji detektora);
4. Narodowemu Instytutowi Zdrowia Publicznego – Państwowemu Zakładowi Higieny
(Certyfikat Akredytacji Nr AB 509 – w zakresie dowolnego czasu ekspozycji detektora);
5. Instytutowi Fizyki Jądrowej im. Henryka Niewodniczańskiego Polskiej Akademii Nauk w Krakowie
(Certyfikat Akredytacji Nr AB 788 – w zakresie dowolnego czasu ekspozycji detektora i średnioroczne stężenie radonu (z obliczeń).
Badanie wykonywane przez te podmioty są płatne.
MATERIAŁY INFORMACYJNO-EDUKACYJNE GIS
https://www.gov.pl/web/gis/radon2
https://www.gov.pl/web/gis/informacje-dla-pracodawcow-i-pracownikow