Powiatowa Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Ostrowi Mazowieckiej

Odra i Różyczka

Odra – jest ostrą, bardzo zaraźliwą chorobą wirusową rozpowszechnioną na całym świecie. Szacuje się, że w populacji nieuodpornionej, jeden chory może zarazić 9 z 10 nieuodpornionych osób ze swojego otoczenia.

Wirus odry przenoszony jest drogą powietrzną (inhalacyjną) i kropelkową poprzez aerozol wydzielin dróg oddechowych podczas kaszlu, wydmuchiwania nosa, mówienia oraz przez bezpośrednią styczność z wydzieliną jamy nosowo-gardłowej chorego.

W przebiegu zachorowania na odrę może dojść do ciężkich powikłań, np.: zapalenia płuc, zapalenia mięśnia sercowego, zapalenia kłębuszków nerkowych, zapalenia mózgu i innych.

Najgroźniejszym powikłaniem odry może być podostre stwardniające zapalenie mózgu (SSPE). Najczęściej rozwija się kilka-kilkanaście lat po zachorowaniu na odrę.

Za dowód uodpornienia przeciw odrze przyjmuje się jedną z poniższych sytuacji:

• właściwie udokumentowane podanie dwóch dawek szczepionki zawierającej komponentę odrową (np. MMR) zrealizowane w przeszłości,
• udokumentowane  przechorowanie odry, potwierdzone laboratoryjnie,

• laboratoryjny dowód uodpornienia w postaci obecności w surowicy przeciwciał klasy IgG przeciw odrze.

Różyczka -  jest łagodną chorobą wieku dziecięcego, jednak w przypadku zakażenia nieuodpornionej ciężarnej może spowodować z prawdopodobieństwem 95% wady wrodzone płodu (różyczka wrodzona), których ciężkość jest uzależniona od tygodnia ciąży, w którym doszło do kontaktu z wirusem.

Za dowód uodpornienia przeciw różyczce jest spełnienie co najmniej 1 z poniższych kryteriów:

• prawidłowo udokumentowane szczepienie ≥1 dawką szczepionki przeciwko różyczce wykonane >1. roku życia (z uwagi na odrę i świnkę zaleca się jednak 2 dawki MMR),
• stwierdzenie swoistych przeciwciał przeciw wirusowi różyczki w surowicy,
• przechorowanie różyczki potwierdzone laboratoryjnie.

Najskuteczniejszym sposobem zapobiegania zachorowaniu na odrę i różyczkę
jest szczepienie.

Schemat szczepień przeciw odrze i różyczce obejmuje podanie 2 dawek szczepionki MMR przeciw odrze, śwince, różyczce.

W Polsce zgodnie z aktualnym Programem Szczepień Ochronnych:

• pierwsza dawka szczepionki podawana jest w 13-15 m.ż.,
• druga dawka szczepionki podawana jest w 6 r.ż.

Odra i różyczka objęte są programem eliminacji koordynowanym przez Światową Organizację Zdrowia (WHO).

Strategia eliminacji odry i różyczki w Polsce obejmuje:

1. Ustawowy obowiązek zgłaszania przez lekarzy do Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego każdego przypadku podejrzenia/zachorowania na odrę w ciągu 24 godzin
od podjęcia podejrzenia zachorowania (art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r.
o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi). Zgodnie z art. 52
pkt. 4. ww. ustawy - Kto wbrew obowiązkowi, o którym mowa w art. 27 ust. 1 lub 2,
nie zgłasza zakażenia, zachorowania na chorobę zakaźną lub zgonu z powodu zakażenia
lub choroby zakaźnej albo ich podejrzenia, podlega karze grzywny.

2. Wykonanie badań laboratoryjnych w każdym przypadku podejrzenia/zachorowania,
w celu potwierdzenia lub wykluczenia odry. Ustalenie szczepów krążących na danym terenie i klasyfikacja przypadków, jako wywołanych szczepem rodzimym, względnie szczepem zawleczonym. Wymaga to zastosowania metod izolacji wirusa w hodowli komórkowej
lub wykrycie materiału genetycznego wirusa, a następnie jego genotypowanie. Za szczep rodzimy przyjmuje się szczep, który krąży na danym terenie powyżej 12 miesięcy.

3. Rejestrowanie przez Powiatową Stację Sanitarno-Epidemiologiczną (PSSE) wszystkich
zgłoszonych przez lekarzy przypadków podejrzenia odry oraz objęcie nadzorem lekarskim
i epidemiologicznym osoby chorej i osób z kontaktu z nią.

4. Przeprowadzenie dochodzenia epidemiologicznego przez PSSE w celu ustalenia
okoliczności oraz źródła zakażenia w każdym przypadku podejrzenia lub zachorowania
na odrę. W trakcie dochodzenia niezbędne jest uzyskanie koniecznych informacji,
które pracownicy PSSE uzyskują na podstawie rozmowy z pacjentem, jego rodziną,
a także współpracują w tym zakresie z lekarzem, pielęgniarką epidemiologiczną i innymi
pracownikami ochrony zdrowia.

5. W ramach nadzoru nad osobami z kontaktu z osobą zakażoną istnieje możliwość zaszczepienia osób z otoczenia dotychczas nie szczepionych zgodnie z § 1 ust. 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 6 września 2016 roku w sprawie metod zapobiegania odrze ,,szczepieniami są objęte osoby nieszczepione lub niemające udokumentowanego szczepienia, bez względu na ich wiek, które przebywają w środowisku o niskim odsetku osób zaszczepionych oraz były lub mogą być narażone na styczność z osobą

Udział Polski w Programie Eliminacji Odry i Różyczki obliguje do potwierdzenia rozpoznania klinicznego choroby badaniami laboratoryjnymi.

Materiał kliniczny od pacjenta badany jest w laboratorium referencyjnym akredytowanym
przez WHO-Laboratorium Zakładu Wirusologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego
w Państwowym Zakładzie Higieny Państwowego Instytutu Badawczego (NIZB PZH-PIB)
w Warszawie.

Ww. badania materiału klinicznego w ramach programu WHO eliminacji odry i różyczki realizowanego w Polsce, są wykonywane bezpłatnie.

Skierowanie na badania może być wystawione przez Powiatową Stację Sanitarno-Epidemiologiczną lub lekarza, na skierowaniu należy umieścić informację o podejrzeniu odry oraz dane identyfikujące chorego.

Instrukcja pobrania materiału klinicznego, formularze zleceń na badanie, inne szczegółowe informacje dotyczące wykonania badań w kierunku odry i różyczki w ramach programu WHO, są dostępne na stronie internetowej NIZP PZH – PIB.

W zakładce SERWISY TEMATYCZNE, w dziale PROGRAM WHO ELIMINACJI ODRY I RÓŻYCZKI (https://www.pzh.gov.pl/program-who-eliminacji-odry-rozyczki/) znajdują się wszystkie niezbędne informacje oraz pliki do pobrania, w tym:

1. Eliminacja odry/różyczki - Program WHO – Realizacja w Polsce – zasady – instrukcje.
2. Protokół przekazania próbek. 
3. Wzór skierowania na badanie odry/różyczki w ramach programu WHO eliminacji odry/różyczki.