Powiatowa Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Ostrowie Wielkopolskim

Sezon na kleszcze trwa❗
Sprawdź, co musisz o nich wiedzieć. 👇

Najstarsze znane szczątki kleszy znalezione zostały w bursztynie i pochodzą sprzed około 99 milionów lat, z okresu kredy.

Opisanych jest prawie 900 gatunków kleszczy – w Europie występuje 70, z czego w Polsce na stałe 19 – najczęściej występuje kleszcz pospolity.

Kleszcze to stawonogi należące do pajęczaków z podgromady roztoczy są bardzo odporne – wytrzymują długie okresy suszy, głodne dojrzałe osobniki są w stanie przetrwać w odrętwieniu nawet 800 dni (larwy i nimfy – do 500 dni); żyją dość długo, średnio 2-4 lata.

Kleszcze to czasowe pasożyty zewnętrzne ludzi i zwierząt, wywołujące choroby zakaźne i pasożytnicze.

Zimą kleszcze zapadają w letarg (chowają się w ściółce i przesypiają niekorzystne warunki) ale można „złapać” je nawet w lutym – wystarczy, że temperatura wzrośnie do + 7 stopni C, by przerwały hibernację.

Gatunki kleszczy

Kleszcze twarde - noszą twardy pancerz (Scutum) na grzbiecie. U samców Scutum pokrywa cały grzbiet natomiast u samic, nimf i larw pokrywa on jedynie część. Kleszcze twarde można znaleźć na całym świecie z wyjątkiem Arktyki i Antarktyki. Do rodziny kleszczy twardych zaliczamy kleszcza pospolitego, łąkowego, kleszcza jeżowego oraz kleszcza psiego.
​​​​​​​
Kleszcze miękkie nie posiadają scutum, są bardziej miękkie i skóropodobne. Występują głównie w regionach tropikalnych i subtropikalnych. Jedynym kleszczem miękkim występującym w Europie jest obrzeżek gołębień.

Występowanie kleszczy

Polska i Europa (wyjątek: powyżej 1500 metrów na terenach górzystych).

Naturalnym środowiskiem kleszczy jest każde delikatne wilgotne miejsce, w którym występuje roślinność i gryzonie. Preferowane miejsca charakteryzuje duża wilgotność powietrza (80-100%), małe skoki temperatury w ciągu doby, nie przewiewność. Kleszcze przebywają głównie wśród drzew liściastych, krzewów i na łąkach; skupiają się wzdłuż dróg i ścieżek leśnych porośniętych trawiastą roślinnością. Coraz częściej można je spotkać w miastach: parkach, skwerach, przydomowych ogródkach, a nawet w piwnicach.

Ryzyko - choroby odkleszczowe

W Polsce kleszcz pospolity to gatunek kleszcza najczęściej atakującego ludzi. Przenosi na przykład boreliozę oraz wirus Kleszczowe Zapalenie Mózgu (KZM) na ludzi i zwierzęta. Kleszcze nie chorują tylko przenoszą infekcje (są tzw. wektorem – przenosicielem), jeśli zostały wcześniej zainfekowane. Zakażenie u kleszczy utrzymuje się przez wiele pokoleń.

Pomimo faktu, że pokłucie przez kleszcza zwykle jest całkowicie bezbolesne, a sprawca wyjątkowo mały, konsekwencje przenoszonych przez niego chorób mogą długotrwale wpłynąć na nasze życie. Przewlekłe zmęczenie, problemy ze snem, porażenia nerwów utrudniające poruszanie

 – to tylko niektóre z  nieprzyjemnych konsekwencji chorób odkleszczowych.

 

Najbardziej znane choroby odkleszczowe, wywoływane przez patogeny to:

• choroby bakteryjne: borelioza, tularemia, bartonelloza, babeszjoza;

• choroba wirusowa: Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM).

Szczyty aktywności kleszczy:

Wzmożona aktywność kleszczy spowodowana jest wzrostem temperatury.

Nimfy, samice i samce są głównie aktywne od marca do października/listopada (sezon jest krótszy na wyżynach i w górach), larwy wykazują najwyższą aktywność od kwietnia/maja do października.

Wielkość

Dorosłe samice przed pobraniem pokarmu mierzą około 3-4 mm, napite krwią liczą do 1 cm. Dorosłe samce mierzą do 3,5 mm. Nimfy przed pobraniem pokarmu liczą około 1,5 mm a larwy mierzą około 1 mm.

Ukąszenie

Kleszcz podczas zagłębiania się w skórę żywiciela wydziela dużą ilość szybko twardniejącej śliny, która tworzy rurkowatą pochewkę wokół narządów gębowych – trwale mocując je w skórze. Podczas żerowania kleszcz wydziela drugi typ śliny, która wywołuje rozpad tkanek żywiciela i zapobiega krzepnięciu krwi; wstrzykiwana ślina może zawierać chorobotwórcze bakterie i wirusy. Kleszcz żerując pochłania krew, limfę i rozpuszczone tkani żywiciela. Gdy się nasyci to odpada. Wystarcza mu jedno żerowanie w każdym stadium w momencie, gdy zostało ono przerwane, będzie chciał je dokończyć.

Żywiciele

Kleszcze poszukują żywicieli najintensywniej wiosną i jesienią. Kleszcze mimo, że są ślepe, świetnie radzą sobie podczas polowania. Szukają żywiciela np. zwierząt – królika, jelenia, człowieka. Kleszcze żerują na ogół rano od 8.00-1200 i od godziny 16.00- 20.00. W upały jest ich mniej, ukrywają się. Mogą żerować 6-7 dni i wypijają ok. 2 ml krwi i znacznie powiększają swoje rozmiary (dorosły głodny osobnik ma ok. 2 mm długości, a najedzony nawet 12 mm).

Naturalni wrogowie kleszczy

Mrówki, chrząszcze, ropuchy, ryjówki, myszy, szczury, ptaki, larwy motyli, roztocza.

Wskazówki, które pozwolą uniknąć pokłucia przez kleszcze:

• unikaj przebywania w wysokiej trawie lub zaroślach – nie tylko w lesie, ale również na łąkach, a także w miejskich parkach;

• noś ubrania z długimi rękawami;

• wybieraj jasne ubrania;

• nakładaj na skórę środek odstraszający insekty;

• obejrzyj całe ciało w poszukiwaniu kleszczy po pobycie na łonie natury;

• zaszczep się przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu.

 

Bezpieczne usuwanie kleszcza

 

Pamiętaj!

NIE WOLNO miejsca wokół kleszcza i samego kleszcza smarować tłuszczem, masłem, kremem, ściskać, dusić ( bo zwraca wydzielinę), ciągnąć, przypalać, ucinać, wydłubywać, masować, wypychać, manipulować nim w jakikolwiek sposób, dotykać gołymi palcami.

Kleszcza należy chwycić jak najbliżej skóry ruchem lekko obrotowym energicznie pociągać do góry (nie należy wykręcać, robimy to w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara) za pomocą kleszczołapek, pęsety, lassa.

 

Po usunięciu kleszcza rankę należy zdezynfekować i sprawdzić czy w skórze nie został fragment pasożyta. Gdy ranka jątrzeje, pojawi się rumień należy szybko skontaktować się z lekarzem.

​​​​​​​ Kto powinien się zaszczepić przeciw KZM?

Szczepienie przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu zaleca się osobom przebywającym na terenach o nasilonym występowaniu tej choroby, w szczególności: 

• zatrudnionym przy eksploatacji lasu; 

• stacjonującemu wojsku; 

• funkcjonariuszom straży pożarnej i granicznej; 

• rolnikom; 

• młodzieży odbywającej praktyki, turystom oraz uczestnikom  obozów i kolonii. 

W Programie Szczepień Ochronnych na 2021r. podkreślono też, że szczepienie przeciw KZM zalecane jest osobom szczególnie często podejmującym aktywność fizyczną poza pomieszczeniami i na świeżym powietrzu, w tym: 

• biegaczom; 

• grzybiarzom; 

• właścicielom psów;  

• myśliwym; 

• rodzinom z małymi dziećmi. 
   

Źródło:

1. Ixodes ricinus - ECDC.Factsheet for experts. https://ecdc.europa.eu/en/disease-vectors

2. https://www.kleszcze.info.pl/jak-sie-chronic

3. https://www.gov.pl/web/gis/program-szczepien-ochronnych-na-rok-2021 

4. „Mały kleszcz – duży problem?” – Materiał informacyjno-edukacyjny na temat kleszczy, związanych z nimi zagrożeń oraz profilaktyki chorób odkleszczowych – opracowanie dr. n. med. Agnieszka Dyk-Duszyńska, Oddział Oświaty Zdrowotnej i Promocji Zdrowia, Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna, Poznań 2018 r.

5. Grafiki do druku – Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Poznaniu

 

Ulotki do pobrania – Grafiki do druku:

1. Gdzie możesz spotkać kleszcza?

2. Jak uchronić się przed kleszczem?

3. Najczęstsze miejsca żerowania?

4. Gdy zobaczysz kleszcza należy go niezwłocznie usunąć w prawidłowy sposób.