Napoje energetyzujące - czym są?
23.01.2023
Drodzy Rodzice, napoje energetyzujące są produktami przeznaczonymi dla osób dorosłych i nie powinny być spożywane przez dzieci, ponieważ zawierają składniki, które przyjmowane w dużych ilościach, zwłaszcza przez osoby o małej masie ciała (jak dzieci), mogą doprowadzić do przekroczenia dawek, przy których obserwuje się efekty toksyczne.
Głównymi składnikami napojów energetyzujących są: kofeina, tauryna, guarana, glukuronolakton, kompleks witamin z grupy B, cukier, inozytol, substancje aromatyzujące, dwutlenek węgla, substancje konserwujące i regulatory kwasowości np. kwas cytrynowy. Ponadto, w zależności od producenta: ekstrakt z guarany, glukuronolakton czy wyciągi z ziół (np. żeń-szeń i miłorząb japoński).
Za niepożądane skutki spożywania napojów energetyzujących odpowiada przede wszystkim kofeina, która jest lekiem psychoaktywnym powodującym min. zwiększenie czujności i poprawę nastroju, pomaga poczuć się przypływ energii i zmniejszyć zmęczenie. Kofeina jest alkaloidem roślinnym naturalnie występującym w liściach, ziarnach i owocach co najmniej 63 gatunków roślin na całym świecie, m.in. w liściach krzewu herbacianego i ostrokrzewu paragwajskiego mate, nasionach kawy, kakao, liany brazylijskiej paulinia guarana oraz zarodkach nasion koli. Trzeba pamiętać, że kofeina pochodzenia naturalnego wchłania się łagodniej i wolniej oraz łagodniej podnosi ciśnienie krwi, które potem łagodnie opada natomiast kofeina syntetyczna podnosi ciśnienie gwałtownie i gwałtownie opada. Kofeina nie jest składnikiem odżywczym. Spożywanie kofeiny w niewielkich ilościach korzystnie stymuluje aktywność centralnego układu nerwowego, natomiast w przypadku większych dawek może prowadzić do wystąpienia rozdrażnienia, niepokoju, napadów lęku, bezsenności lub zaburzenia koordynacji ruchowej.
Spożycie kofeiny przez zdrowe osoby dorosłe nie powinno być wyższe niż 400- 450 mg na dobę, natomiast u dzieci – nie wyższe niż 2,5 mg na kilogram masy ciała dziennie. Ze względu na zawartość, spożywanie napojów energetyzujących odradza się: dzieciom i młodzieży, kobietom w ciąży i karmiącym, ciśnieniowcom, cukrzykom, osobom z arytmią serca oraz osobom wrażliwym na któryś ze składników.
Filiżanka kawy zawiera średnio 50mg kofeiny, podczas gdy filiżanka kawy rozpuszczalnej już od 70 do 100 mg. Duża szklanka napoju typu „cola” dostarcza nam 35 – 45 mg kofeiny. Natomiast napoje energetyczne zawierają najczęściej 32-48 mg kofeiny w 100 ml. Puszka takiego napoju ma najczęściej pojemność 250 ml, co oznacza jednorazowe przyjęcie 80-120 mg kofeiny. Przyjęcie 500mg (np. 5 puszek napoju energetyzującego) może powodować zatrucie kofeiną. Dawka śmiertelna kofeiny dla dorosłego człowieka jest dość wysoka i wynosi 200-400 mg/kg masy ciała, co przeciętnie dla dorosłego człowieka oznacza przyjęcie 10-12 gramów czystej kofeiny, czyli teoretycznie 30 litrów napoju energetyzującego. Jeśli napój energetyzujący przyjmie np. 13 latek o masie 50 kg, to przekracza on dobową dawkę już po jednej puszce. Należy jeszcze wziąć pod uwagę, że zawarta bardzo często w tych napojach guarana, stanowi również bogate źródło kofeiny, a także teobrominy i teofiliny, co powoduje, że sumaryczna zawartość alkaloidów purynowych w jednej puszce napoju może sięgać nawet 300 mg.
Uważa się, że spożycie kofeiny przez zdrowe osoby dorosłe nie powinno być wyższe niż 400 mg na dobę, a według innych autorów, m.in. Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA), 400-450 mg/dzień, natomiast u dzieci – nie wyższe niż 2,5 mg na kilogram masy ciała dziennie.
Wykazano, że składniki napojów energetyzujących przyspieszają czas reakcji, minimalizują uczucie zmęczenia oraz senności, poprawiają samopoczucie i zwiększają wydolność organizmu. Po spożyciu napoju energetyzującego zauważa się nagły przypływ dużych pokładów energii. Szybko można jednak zaobserwować osłabienie, senność, znużenie i apatię. Długotrwałe stosowanie napojów energetyzujących, nadwrażliwość na ich składniki, młody wiek lub poszczególne przypadłości zdrowotne często wiążą się z wystąpieniem negatywnych, czasem nawet zagrażających życiu konsekwencji. U osób regularnie spożywających napoje bogate w kofeinę odnotowuje się takie niepokojące symptomy jak: kołatanie serca, wzrost ciśnienia krwi, uczucie niepokoju, ból w klatce piersiowej, płytki i przyspieszony oddech, zawroty i ból głowy, incydenty żołądkowo-jelitowe czy zaburzenia erekcji u mężczyzn. Ponadto znane są ostre zatrucia kofeiną, objawiające się tachykardią i arytmią serca, migotaniem przedsionków, wymiotami, zaburzeniami snu. Odnotowuje się także incydenty neurologiczne, do których należą m.in. drgawki, agresywne zachowania, halucynacje, stany lękowe, pobudzenie neuropsychiatryczne czy psychozy. Kofeina i tauryna to bowiem znane środki psychoaktywne, które mogą prowadzić do zmiany neuroprzekaźnictwa. Kofeina jest też dobrze znanym środkiem moczopędnym, jednak jej długotrwałe stosowanie może powodować osłabienie działania moczopędnego oraz hipokaliemię. Częstym błędem popełnianym przez ludzi jest spożywanie napojów energetyzujących w celu zaspokojenie pragnienia. Napoje te, nie nawadniają organizmu i nie powinno się ich spożywać w takim celu. Napoje energetyzujące poprzez dużą zawartość kofeiny i możliwość jej przedawkowania, mogą powodować: pobudliwość, bezsenność, zawroty głowy, bóle głowy, problemy żołądkowe.
Ryzyko niebezpiecznych powikłań związanych ze spożywaniem energetyków rośnie w połączeniu tego rodzaju napojów z alkoholem, narkotykami, konopiami indyjskimi, tytoniem czy farmaceutykami. Przykładem takich incydentów są problemy psychiczne, które często występują po połączeniu tych napojów z alkoholem. Istotnym zagrożeniem jest także fakt, iż napoje energetyzujące potencjalnie przytłumiają działanie alkoholu, co konsumenci odbierają jako potencjalny stan trzeźwości. Taka pozorna trzeźwość, pozostanie w dobrej kondycji psychofizycznej może doprowadzić do śmiertelnego przedawkowania alkoholu. Połączenie alkoholu z napojami energetycznymi jest najbardziej niebezpieczne dla młodych ludzi i osób, które cierpią na zaburzenia rytmu serca oraz nie są świadome choroby. Może wówczas dojść do zatrzymania akcji serca, a w konsekwencji do śmierci
Napoje energetyzujące w swoim składzie zawierają również bardzo dużą ilość węglowodanów, co może być czynnikiem rozwoju insulinooporności, która z kolei może doprowadzić do otyłości i cukrzycy. Dodatkowo ich wysoki stopień kwasowości, w połączeniu z wysoką zawartością węglowodanów prowadzi do erozji szkliwa nazębnego oraz próchnicy zębów (utrata tkanek twardych zęba).
Ze względu na nieograniczoną dostępność, brak świadomość społecznej, dotyczącej nadużywania napojów energetyzujących, obserwuje się powszechne uzależnienia, które stanowią duże niebezpieczeństwo, szczególnie dla dzieci i dorastającej młodzieży.
Minusem spożywania napojów energetyzujących jest skrócenie czasu snu i pogorszenie jego jakości, co prowadzi do przemęczenia i osłabiania organizmu. Dotyczy to głównie dzieci w wieku szkolnym, u których zauważa się spadek aktywności na zajęciach, co przekłada się na negatywne wyniki w nauce oraz zaburzenia nastroju. Napój energetyzujący, który z założenia ma dać siłę do nauki przynosi zupełnie odwrotny efekt. Należy pamiętać, że krótkotrwały „zastrzyk energii” w postaci napoju energetyzującego nie może być obojętny dla organizmu człowieka. Po chwilowym przypływie energii może pojawić się nagłe osłabienie, senność, znużenie i apatia.
Napoje energetyzujące mogą zawierać szereg sztucznych dodatków m.in. błękit brylanowy czy benzoesan sodu. Sztuczne dodatki nie są korzystne dla człowieka. Mogę powodować mdłości, wymioty, bóle brzucha, a częste ich spożycie może przyczynić się do rozwoju wielu chorób przewodu pokarmowego, np. wrzodów żołądka.
Eksperci są zgodni, że napoje o wysokiej zawartości kofeiny nie powinny być spożywane przez dzieci i młodzież, gdyż mogą powodować zaburzenia w rozwoju układu nerwowego. Mimo obowiązkowych ostrzeżeń na etykietach napojów energetyzujących, spożycie tych produktów jest powszechne wśród dzieci. To niebezpieczne zjawisko, gdyż jak wynika z wielu badań naukowych prowadzonych nad działaniem kofeiny, wywiera ona zarówno korzystny, jak i negatywny wpływ na organizm człowieka, a wszystko zależy od spożytej dawki, wrażliwości organizmu, stanu zdrowia oraz wieku.
Literatura
- Raport Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA): External Scientific Report. Gathering consumption data on specific consumer groups of energy drinks. Supporting Publications 2013: EN-394 (https://www.efsa.europa.eu/en/supporting/pub/394e)
- https://www.akademiadietetyki.pl/dietetyka/napoje-energetyzujace-co-to-takiego/
- Cichocki M., Napoje energetyzujące – współczesne zagrożenie zdrowotne dzieci i młodzieży, Poznań 2012.
- https://biotechnologia.pl/farmacja/jak-bardzo-szkodliwe-dla-zdrowia-sa-napoje-energetyzujace,21300
- https://ncez.pzh.gov.pl/dzieci-i-mlodziez/szkodliwa-energia-czyli-dlaczego-napoje-energetyzujace-nie-sa-dla-dzieci/