Substancje reprotoksyczne

Substancje reprotoksyczne są to substancje działające szkodliwie na rozrodczość. Działanie szkodliwe na rozrodczość oznacza niekorzystny wpływ na funkcje rozrodcze i płodność u dorosłych mężczyzn i kobiet oraz toksyczność rozwojową potomstwa w następstwie narażenia na substancję lub mieszaninę(Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) NR 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin (UE L 353 z 31.12.2008 ze zm.). Podobnie jak w przypadku czynników rakotwórczych lub mutagennych substancje reprotoksyczne są substancjami wzbudzającymi szczególnie duże obawy - mogą powodować poważne i nieodwracalne skutki dla zdrowia.

W Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/431 z dnia 9 marca 2022 r. zmieniającej dyrektywę 2004/37/WE w sprawie ochrony pracowników przed zagrożeniem dotyczącym narażenia na działanie czynników rakotwórczych, mutagennych podano następujące definicje:

- substancja reprotoksyczna - oznacza substancję lub mieszaninę, która spełnia kryteria klasyfikacji jako czynnik działający szkodliwie na rozrodczość kategorii 1A lub 1B, określony w załączniku I do rozporządzenia (WE) nr 1272/2008;
- nieprogowa substancja reprotoksyczna - oznacza substancję reprotoksyczną, dla której nie istnieje bezpieczny poziom narażenia zdrowia pracowników;
- progowa substancja reprotoksyczna - oznacza substancję reprotoksyczną, dla której istnieje bezpieczny poziom narażenia, poniżej którego nie występuje zagrożenie dla zdrowia pracowników.

Wśród substancji reprotoksycznych wyróżniamy:

Kategorię 1 (Repr. 1A i Repr. 1B) – substancje działające szkodliwie na rozrodczość u ludzi, lub co do których istnieje domniemanie, że działają szkodliwie na rozrodczość u ludzi;
Kategorię 2 (Repr. 2) - substancje co do których podejrzewa się, że działają szkodliwie na rozrodczość u ludzi;
Kategorię LACT (Lact.) – substancje mające wpływ na laktację lub oddziaływanie szkodliwe na dzieci karmione piersią.

Substancje reprotoksyczne są klasyfikowane na podstawie kryteriów określonych w rozporządzeniu CLP (Dz. Urz. UE L 353 z 31.12.2008 ze zm.).

Obraz zawierający tekst, zrzut ekranu, Czcionka
Opis wygenerowany automatycznie

Zwroty określające zagrożenie dotyczące substancji reprotoksycznych to: H360, H360D, H360FD, H360Fd, H360Df, H361, H361d, H361fd, H362.

Na szkodliwe działanie substancji reprotoksycznych w największym stopniu narażeni są pracownicy młodociani i kobiety w ciąży oraz karmiące piersią. Dlatego też prace w narażeniu na substancje lub mieszaniny o działaniu szkodliwym na rozrodczość (H360, H360D, H360FD, H360Fd, H360Df, H361, H361d, H361fd, H362) są wzbronione dla kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią (rozporządzenie Rady Ministrów z kwietnia 2017 r. w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią. Zgodnie z art. 179 § 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy pracodawca zatrudniający pracownicę w ciąży lub karmiącą dziecko piersią przy pracy wzbronionej takiej pracownicy bez względu na stopień narażenia na czynniki szkodliwe dla zdrowia lub niebezpieczne, jest obowiązany przenieść pracownicę do innej pracy, a jeżeli jest to niemożliwe, zwolnić ją na czas niezbędny z obowiązku świadczenia pracy.

Prace w narażeniu na działanie substancji lub mieszanin o działaniu szkodliwym na rozrodczość, kategoria 1A lub 1B (H360, H360F, H360FD, H360Fd, H360D, H360Df) uznaje się również za prace wzbronione dla młodocianych. Art. 204 Kodeksu Pracy stanowi, że nie wolno zatrudniać młodocianych przy pracach wzbronionych wg załącznika nr 1 do rozporządzenia Rady Ministrów z 19.03.2023 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac.

Działanie reprotoksyczne wykazują głównie następujące substancje:

metale i/lub niektóre związki metali: chromu, niklu, kadmu, kobaltu, galu (arsenek galu), ołowiu, cyny (związki organiczne), rtęć i metylortęć, tellur i tlenek telluru;
związki boru (tritlenek diboru, kwas borowy, borany) i nadboran sodu (+hydraty);
tlenek węgla;
ftalany;
formamid i jego N-metylowe pochodne (N-metyloformamid, dimetyloformamid);
dimetyloformamid;
niektóre pestycydy i biocydy;
rozpuszczalniki organiczne np. 2-metoksyetanol i 2-etoksyetanol oraz ich octany;
imidazol i niektóre jego pochodne (1-winyloimidazol, 2-metyloimidazol, 4-metyloimidazol);
N-metylopirolidon i N-etylopirolidon.

W/w substancje występują przede wszystkim:

przy produkcji i stosowaniu pestycydów;
produkcji i przetwórstwie tworzyw sztucznych;
w przemyśle gumowym;
w przemyśle farmaceutycznym;
w przemyśle metalurgicznym;
w przemyśle kosmetycznym;
w budownictwie;
w placówkach ochrony zdrowia;
w warsztatach samochodowych.

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 26 lipca 2024 r. w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym w środowisku pracy (Dz. U. z 2024 r. poz. 1126) obowiązkiem pracodawcy jest przekazywanie właściwemu państwowemu wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu oraz właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy informacji o substancjach chemicznych, ich mieszaninach, czynnikach lub procesach technologicznych o działaniu rakotwórczym, mutagennym lub reprotoksycznym. Obowiązek wynikający z § 6 ust. 2 ww. rozporządzenia, należy spełnić niezwłocznie po rozpoczęciu działalności oraz corocznie w terminie do dnia 15 stycznia, na druku według wzoru stanowiącego załącznik nr 2 do ww. rozporządzenia.

Wyżej wymienione rozporządzenie nakłada na pracodawcę szereg innych obowiązków dotyczących czynników rakotwórczych, mutagennych oraz reprotoksycznych występujących w środowisku pracy.