Pole elektromagnetyczne
Podstawowe definicje1
Pole elektromagnetyczne, zwane dalej "polem-EM", na potrzeby oceny ekspozycji lub narażenia w przestrzeni pracy oznacza czynnik fizyczny w środowisku pracy, w postaci pola lub promieniowania elektromagnetycznego o częstotliwości z zakresu 0 Hz ≤ ƒ ≤ 300x109 Hz, którego składowymi są:
- pole elektryczne, zwane dalej "polem-E", które może występować jako pole elektrostatyczne, albo zmienne w czasie pole elektryczne, tworzące składową elektryczną pola-EM
- pole magnetyczne, zwane dalej "polem-M", które może występować jako pole magnetostatyczne, albo zmienne w czasie pole magnetyczne, tworzące składową magnetyczną pola-EM.
limity GPO - wartości Granicznych Poziomów Oddziaływania rozumianych jako miary oddziaływania bezpośredniego, obejmującego skutki biofizyczne w organizmie człowieka, w szczególności skutki termiczne lub pobudzenie elektryczne tkanek, wywołane bezpośrednim oddziaływaniem pola-EM;
limity IPN - wartości Interwencyjnych Poziomów Narażenia rozumianych jako miary narażenia na pole-EM, określające poziomy operacyjne ustalone w celu wykazywania, że przy określonym poziomie narażenia poziom oddziaływania jest zgodny z odnośnymi limitami GPO lub w celu zastosowania odpowiednich środków ochronnych;
Obowiązki pracodawcy:
- Rozpoznanie źródeł pola-EM znajdujących się w przestrzeni pracy lub poza nią oraz poziomu ekspozycji w przestrzeni pracy;
- Wykonanie pomiarów pola elektromagnetycznego dalej: PEM;
- Ocenę poziomu narażenia na pole elektromagnetyczne;
- Ocenę zagrożeń elektromagnetycznych w miejscach narażenia;
- Opracowanie programu stosowania środków ochronnych, zapobiegających możliwości przekroczenia limitów GPO oraz wystąpienia bezpośrednich
i pośrednich zagrożeń EM gdy ocena zagrożeń EM wykaże możliwość oddziaływania PEM stref ochronnych.
Nie dotyczy magnetroników gdy obsługa nie wchodzi w strefę ochronną;
- Oznakowanie źródła pola-EM zgodnie z normami PN-T-06260:1974 lub PN-EN ISO 7010:2012;
- Wyznaczenie i oznakowanie zasięgu stref ochronnych PEM – na podstawie sprawozdań z pomiarów;
- Przeszkolenie pracowników w zakresie bhp przy pracy w polu-EM
(z uwzględnieniem wymagań RMRPiPS z 29.06.2016 r.); - Pracownikom zatrudnianym przez różnych pracodawców, osobom fizycznym wykonującym prace na innej podstawie niż stosunek pracy lub osobom prowadzącym na własny rachunek działalność gospodarczą, którzy mają dostęp do pola-EM stref ochronnych, zapewnienie wszelkich niezbędnych informacji dotyczących wyników oceny zagrożeń elektromagnetycznych;
- Uwzględnienie w skierowaniu na badania lekarskie informacji dot. charakterystyki PEM i poziomu narażenia w przestrzeni pracy dostępnej dla pracownika.
Ocena zagrożeń elektromagnetycznych w miejscach narażenia2:
Pracodawca rozpoznaje i ocenia zagrożenia elektromagnetyczne w miejscach narażenia, ze szczególnym uwzględnieniem prac podczas użytkowania rozpoznanych źródeł pola-EM oraz:
- miar narażenia i limitów IPN;
- rodzaju pola-EM w danym miejscu oraz jego zmienności w czasie i częstotliwości, czasu i poziomu narażenia oraz jego rozkładu w przestrzeni;
- bezpośrednich skutków biofizycznych oddziaływania pola-EM oraz ich miar i limitów GPO;
- wszelkich skutków pośrednich oddziaływania pola-EM mających wpływ na bezpieczeństwo i higienę pracy;
- skutków dla zdrowia osób szczególnie chronionych;
- dostępności środków technicznych ograniczających emisję lub poziom narażenia;
- informacji uzyskanych w wyniku profilaktycznych badań lekarskich pracowników;
- informacji technicznych dostarczanych przez producenta źródła pola-EM;
- innych dostępnych informacji dotyczących ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracy;
- narażenia na pole-EM emitowane przez więcej niż jedno źródło pola-EM;
- jednoczesnego narażenia na pola-EM o różnych częstotliwościach, wywołujących różne skutki bezpośrednie i pośrednie.
Zachęcamy Państwa do zapoznania się z materiałami znajdującymi się na stronach internetowych z zakresu OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO:
- Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia Pracy
https://oira.osha.europa.eu/pl/what-is-risk-assessment
https://osha.europa.eu/pl/tools-and-resources/oira
- Centralnego Instytutu Ochrony Pracy – Państwowego Instytutu Badawczego
Pole elektromagnetyczne pomiary2
Badania i pomiary pól lub promieniowania elektromagnetycznego o częstotliwości z zakresu 0 Hz-300 GHz wykonuje się w przypadku występowania w miejscach wykonywania pracy stref ochronnych, określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 228 § 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy3:
- co najmniej raz na dwa lata - jeżeli podczas ostatniego pomiaru stwierdzono występowanie tylko strefy pośredniej;
- co najmniej raz w roku - jeżeli podczas ostatniego pomiaru stwierdzono występowanie również strefy zagrożenia albo strefy zagrożenia i strefy niebezpiecznej.
Jeżeli podczas dwóch ostatnich badań i pomiarów pól lub promieniowania elekromagnetycznego, wykonanych w odstępie dwóch lat, nie stwierdzono występowania stref ochronnych w miejscach wykonywania pracy, pracodawca może odstąpić od wykonywania badań i pomiarów.
Pracodawca zapewnia wykonanie badań i pomiarów czynnika szkodliwego dla zdrowia w środowisku pracy, nie później niż w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia użytkowania.
Pracodawca zobowiązany jest eliminować zagrożenia elektromagnetyczne, uwzględniając wszelkie dostępne środki techniczne, ograniczające emisję pola-EM u jego źródła lub ograniczające narażenie na pole-EM, a jeżeli jest to niemożliwe, stosuje środki ochronne ograniczające te zagrożenia w inny sposób, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.
Badania i pomiary fizycznych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy należy wykonywać każdorazowo, jeżeli nastąpiły zmiany w wyposażeniu technicznym, w procesie technologicznym lub w warunkach wykonywania pracy, które mogły mieć wpływ na zmianę poziomu emisji, poziomu narażenia albo wystąpiły okoliczności, które uzasadniają ich ponowne wykonanie.
Narażenie pracowników na silne pola elektromagnetyczne można ograniczyć stosując środki organizacyjne lub techniczne. Tam gdzie jest to możliwe powinny być stosowane środki techniczne jako bardziej niezawodne niż organizacyjne.
Do środków organizacyjnych należy m.in.:
- odsunięcie pracownika, który nie obsługuje źródła pola od obszaru silnych pól poprzez zmianę lokalizacji stanowisk pracy,
- zmniejszenie narażenia koniecznego do wykonania obowiązków zawodowych poprzez skrócenie zmianowego czasu narażenia na pola elektromagnetyczne stref ochronnych i zatrudnienie pracowników na pozostałą część zmiany roboczej do innych prac (wprowadzanie tzw. rotacji pracowników obsługujących źródło pola),
- informowanie wszystkich pracowników przebywających stale lub czasowo w pobliżu źródeł o miejscach występowania silnych pól, ułatwiające unikanie narażenia, które nie jest konieczne do wykonania pracy, m.in. znakowanie źródeł pól elektromagnetycznych,
- szkolenie pracowników w zakresie bezpiecznego obchodzenia się z urządzeniami wytwarzającymi pola.
W ramach szkoleń w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, pracodawca zapewnia pracownikom, dla których przebywanie w polu-EM rozpoznanych stref ochronnych nie zostało wykluczone, wszelkie niezbędne informacje dotyczące wyników oceny zagrożeń elektromagnetycznych, w szczególności dotyczące:
- środków ochronnych oraz zasad ograniczania poziomu narażenia lub ograniczania zagrożeń, jakie należy stosować na podstawie rozporządzenia z uwagi na rozpoznane zagrożenia elektromagnetyczne;
- limitów IPN i limitów GPO oraz możliwych bezpośrednich skutków oddziaływania pola-EM na organizm człowieka, w tym objawów przejściowych;
- możliwych skutków pośrednich oraz stwarzanych przez nie zagrożeń dla bezpieczeństwa i higieny pracy;
- występowania pola-EM stref ochronnych oraz potencjalnych skutków dla bezpieczeństwa i higieny pracy wynikających z poziomów pola-E i pola-M rozpoznanych w przestrzeni pracy;
- sposobów wykrywania i zgłaszania niekorzystnych dla zdrowia skutków narażenia oraz zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej;
- bezpiecznych sposobów pracy ograniczających zagrożenia wynikające z oddziaływania pola-EM;
- prawidłowego stosowania odpowiednio dobranych środków ochronnych;
- ograniczeń dotyczących oddziaływania pola-EM na osoby szczególnie chronione.
Pracodawca u którego prace wykonują pracownicy zatrudniani przez różnych pracodawców, osoby fizyczne wykonujące prace na innej podstawie niż stosunek pracy lub osoby prowadzące na własny rachunek działalność gospodarczą, którzy mają dostęp do pola-EM stref ochronnych, jest obowiązany również dostarczyć ww. informację tym pracodawcom lub osobom.
Pracownikom, którzy mają dostęp do przestrzeni pola-EM rozpoznanych stref ochronnych, w skierowaniu na profilaktyczne badania lekarskie pracodawca przekazuje lekarzowi sprawującemu profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami odpowiednie informacje dotyczące charakterystyki pola-EM i poziomu narażenia w przestrzeni pracy dostępnej dla pracownika. Pracodawca jest zobowiązany przechowywać w aktach osobowych pracownika skierowanie na badania lekarskie)4
Rejestry i karty pomiarów1
Pracodawca prowadzi na bieżąco rejestr czynników szkodliwych dla zdrowia występujących na stanowisku pracy, którego wzór jest określony w załączniku nr 1 do rozporządzenia w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.
Pracodawca wpisuje na bieżąco wyniki badań i pomiarów czynnika szkodliwego dla zdrowia do karty badań i pomiarów, której wzór jest określony w załączniku nr 2 do rozporządzenia w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.
W przypadku likwidacji zakładu pracy pracodawca niezwłocznie przekazuje rejestr oraz kartę właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu.
Zachęcamy do zapoznania się z poniższymi materiałami:
Serwis BEZPIECZNIEJ poświęconym ZAGROŻENIOM ELEKTROMAGNETYCZNYM (CIOP):
Narzędzia komputerowe wspomagające ocenę zagrożeń elektromagnetycznych w środowisku pracy oraz ocenę ryzyka zawodowego:
Niewiążący przewodnik dobrych praktyk w zakresie wdrażania dyrektywy 2013/35/UE w sprawie pól elektromagnetycznych:https://osha.europa.eu/en/legislation/guidelines/non-binding-guide-good-practice-implementing-directive-201335eu-electromagnetic-fields
Niewiążący przewodnik dobrych praktyk w zakresie wdrażania dyrektywy 2013/35/UE w sprawie pól elektromagnetycznych. Tom 1, Praktyczny przewodnik:
https://op.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/c6440d35-8775-11e5-b8b7-01aa75ed71a1
Czynniki fizyczne - bezpłatna encyklopedia bezpieczeństwa i higieny pracy Safety Science Monitor:
Czynniki fizyczne - OSHwiki | Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy (europa.eu)
- Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 czerwca 2016 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na pole elektromagnetyczne (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 331).
- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 419).
- Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1465).
- Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzenia badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 607).