Powiatowa Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Trzebnicy

Bakteria legionella 
Bakteria licznie występuje w naszym najbliższym otoczeniu – znajdziemy ją w wodach śródlądowych i morskich, kurkach ciepłej i zimnej wody, zbiornikach wody a także w glebie. 
Źródłem zakażenia pałeczkami Legionella w obiektach mogą być:  

• instalacje ciepłej wody, 
• nstalacje klimatyzacyjne,
• nawilżacze powietrza,
• baseny,
• sitka prysznicowe,
• zawory czerpalne,
• wieże chłodnicze,
• myjnie,
• turbiny dentystyczne,
• urządzenia do wspomagania oddychania,
• dializatory itp.

Kolonizacji bakterii sprzyja temperatura w zakresie 25-45 °C (optymalna temperatura do ich rozwoju wynosi 38 °C), niskie stężenie dezynfekantów, zastoiny wody i czynniki biotyczne takie jak obecność innych mikroorganizmów, biofilmu.

W warunkach optymalnych wzrost bakterii Legionella trwa od 2 do 6 dni. Szybkość wzrostu przyspiesza dodatkowo podłoże bogate w żelazo i mangan, wysoka wilgotność, dostępność dwutlenku węgla oraz odpowiednia temperatura. Dlatego aktualne przepisy przewidują temperaturę ciepłej wody użytkowej 55-60°C. W temperaturze 55°C bakterie Legionella żyją około 20 min, w temperaturze 60°C – około 2 minut, a giną w temperaturze ok. 70°C. Poniżej temperatury 20 °C stopień rozmnażania znacząco spada, ale bakteria może przetrwać w stanie uśpienia przy dużo niższych temperaturach do czasu pojawienia się sprzyjających warunków rozwoju.

Legionelloza

Legionelloza najczęściej rozpoznawalna jest pod dwoma postaciami: chorobą legionistów oraz gorączką Pontiac. Choroba legionistów wywołana jest przez wdychanie aerozolu wodnego. Bakterie mogą dostać się do organizmu poprzez drogi oddechowe (prysznice, aerozol wodny) powodując zakażenie. Rzadko zdarza się zakażenie przez zachłyśnięcie wodą z bakteriami. Szczególnie niebezpieczne są bakterie z gatunku Legionella pneumophila. Przy chorobie legionistów objawy chorobowe występują nagle i  zaczynają się od złego samopoczucia, bólu mięśni, gorączki 39-40°C. Najczęstszą konsekwencją zakażenia Legionellą jest postać płucna choroby. 

Drugą postacią legionellozy jest gorączka Pontiac. Jej objawy przypominają zwykłą grypę: ból głowy, gorączka, bóle mięśni, dreszcze, uczucie rozbicia.

Postać	Choroba legionistów	Gorączka Pontiac
Okres inkubacji	2-10 dni	5 godzin do 3 dni
Czas trwania choroby	Kilka tygodni	2 – 5 dni
Śmiertelność	W zależności od stanu pacjenta i jego odporności może wynosić 40-80%	Brak
Objawy	gorączka, ból głowy, suchy kaszel, czasami odkrztuszanie krwi, dreszcze, ból mięśni, trudności w oddychaniu, ból w klatce piersiowej, biegunka, wymioty, nudności,  splątanie i delirium , niewydolność nerek, hiponatremia.	objawy grypopodobne, osłabienie, zmęczenie, wysoka gorączka i dreszcze, bóle mięśni, ból głowy, bóle stawów, biegunka, nudności, wymioty (mała liczba osób), trudności w oddychaniu, duszność, suchy kaszel.

Leczenie legionellozy:

W leczeniu legionellozy stosuje się antybiotyki, czas leczenia wynosi ok. 2 tygodnie. 

Zwalczanie legionelli:

• dezynfekcja wody i zwalczanie Legionelli jest jednym z najważniejszych zadań w obszarze uzdatniania wody.
• dezynfekcja termiczna – to okresowe podwyższenie temperatury wody w całej sieci ciepłej wody użytkowej, w tym we wszystkich punktach czerpalnych. Główną zaletą dezynfekcji termicznej jest niezmieniona jakość wody. 
• dezynfekcja chemiczna - stosuje się osobno lub w połączeniu z dezynfekcją termiczną. Chlorowanie jest stosunkowo tanią i szeroko rozpowszechnioną metodą dezynfekcji wody. 

Zwalczanie Legionelli – podstawowa profilaktyka:

• odpowiednia izolacja rur zimnej wody w celu zapobiegania jej podgrzania instalacją lub technologiami podgrzewu wody ciepłej
• funkcjonalna izolacja rur instalacji ciepłej wody użytkowe przeciw obniżaniu temperatury wody ciepłej poniżej zalecanej (55°C)
• zabezpieczenie wystarczającej i bezproblemowej cyrkulacji wody
• regularne czyszczenie oraz wypłukanie szlamu i osadów z pionów i zasobników ciepłej wody użytkowej
• regularne czyszczenie filtrów sitkowych przed wodomierzami
• montaż urządzenia do uzdatniania ciepłej wody użytkowej.

LEGIONELLA NAJCZĘŚCIEJ ZADAWANE PYTANIA

1. 1.  Co to jest Legionella?

Legionella to rodzaj bakterii, która może wywołać ostre zapalenie płuc. Występuje w środowisku wodnym w temperaturze od 20⁰C do 50⁰C. Rozwojowi bakterii sprzyja obecność biofilmu i osadów w rurach oraz korozja instalacji. Bakteria Legionella często występuje w instalacjach wodnych w budynkach, skąd poprzez wdychany aerozol może dostać się do płuc.

1. 2. Gdzie na świecie występuje pałeczka Legionelli?

Pałeczka Legionella występuje na całym świecie. W Europie szczyt zachorowania występuje w okresie letnim. Sprzyjają temu warunki pogodowe – duża wilgotność i wysoka temperatura. Bakteria do rozwoju potrzebuje wody i temperatury 20-50 °C. Bakterie w środowisku naturalnym występują w wodach śródlądowych i morskich, zbiornikach wodnych, a także w glebie. Można je też spotkać w instalacjach wodnych (instalacje wody zimnej, instalacje ciepłej wody użytkowej czy technologicznej).

1. 3. Jakie jest najczęstsze źródło zakażenia?

Źródłem zakażenia są najczęściej systemy nawilżania i woda z wodociągu. Siedliskiem pałeczki Legionella mogą być różne rodzaje urządzeń, w których dochodzi do rozproszenia kropli wody o średnicy mniejszej niż 5 µm, które to dostają się do dróg oddechowych. Namnażaniu się bakterii sprzyja temperatura wody 20-50⁰C. Zagrożenie powstaje, jeśli bakterie namnożą się w instalacjach wodnych, w których wytwarzany jest aerozol wodno-powietrzny. Potencjalnie bakteria ta może być obecna w instalacji zasilającej w wodę w każdym budynku oraz urządzeniach klimatyzacyjnych i nawilżających.

1. 4. Co powoduje, że bakteria rozwija się w instalacji wodnej?

Zwolniony przepływ wody, przerywane korzystanie z wody, obecność biofilmu, stara instalacja wodna sprzyjają kolonizacji Legionella pneumophila. Rozwojowi bakterii sprzyja osad bogaty w sole wapnia i magnezu, obecność glonów i pierwotniaków oraz temperatura 20–50°C.

1. 5. Co to jest biofilm?

Biofilm jest złożoną strukturą wielokomórkową bakterii i innych organizmów w formie błony biologicznej. Składa się ze składników organicznych i mineralnych. Występują w niej głównie bakterie, ale również glony, grzyby i pierwotniaki. Biofilm bardzo często znajduje się na wewnętrznych ściankach rur oraz zbiorników z wodą. W biofilmie znajdują się i rozwijają bakterie, które później przedostają się do wody.

1. 6. Jakie urządzenia mogą być źródłem zakażenia?

Do urządzeń tych należą:

• systemy klimatyzacyjne (w pomieszczeniu, środkach transportu) i nawilżające (nawilżacze powietrza),

• wieże chłodnicze, chłodnie kominowe, komory zraszania, skraplacze pary,

• fontanny, kurtyny wodne, spryskiwacze ogrodowe,

• instalacje wodne zakończone kurkami, sitka prysznicowe, perlatory, zbiorniki magazynujące wodę (bojlery, zasobniki),

• urządzenia medyczne (nawilżacze, respiratory, inhalatory, itp.) płukane w niesterylnej wodzie,

• baseny z hydromasażem, baseny termalne, baseny spa,

• myjnie samochodowe.

1. 7. Jak można się zarazić?

Bakteria staje się groźna dla życia i zdrowia wyłącznie, gdy dostanie się do układu oddechowego w postaci mieszaniny wodno-powietrznej zwanej aerozolem. Do zakażenia dochodzi drogą inhalacji zakażonego aerozolu (bakterii zawieszonej w drobnych mikrocząsteczkach wody). Choroba nie przenosi się poprzez picie skażonej wody oraz z człowieka na człowieka.

1. 8. Kto jest narażony na zachorowania?

• osoby powyżej 60 roku życia,

• nadużywające alkoholu i palące papierosy,

• chore z obniżoną odpornością (np. leczone onkologicznie, przewlekle sterydami, po

przeszczepach), z przewlekłą niewydolnością oddechową, z chorobami sercowo-naczyniowymi, cukrzycą, z ciężką niewydolnością nerek, po operacjach,

• zawodowo przebywające długotrwale w środowisku z obecnym aerozolem wodnym.

1. 9. Jakie choroby może powodować?

Gorączka Pontiac

Łagodna postać choroby powodująca objawy grypopodobne. Okres wylęgania objawów w tej postaci zakażenia Legionella pneumophila wynosi od kilku godzin do 3 dni. Chory zgłasza: gorączkę, dreszcze, trudności w oddychaniu, suchy uporczywy kaszel, osłabienie, bóle mięśniowo-stawowe, bóle głowy. Mogą wystąpić objawy ze strony przewodu pokarmowego w postaci nudności, wymiotów oraz biegunki. Objawy utrzymują się około 2–5 dni i samoistnie ustępują.

Choroba legionistów

To ciężkie zapalenie płuc z często występującymi powikłaniami narządowymi. Okres wylęgania choroby wynosi od 2 do 10 dni, czasem nawet 3 tygodnie. Początkowo występują bóle głowy i bóle mięśniowo-stawowe, do których dołącza się wysoka gorączka z dreszczami oraz objawy ze strony układu oddechowego, pokarmowego (nudności, wymioty, utrata apetytu, bóle brzucha, wodnista biegunka) i nerwowego (bóle głowy, nadmierna senność, zaburzenia świadomości i orientacji). Kaszel początkowo jest suchy, uporczywy, po pewnym czasie zmienia charakter na wilgotny, z wykrztuszaniem plwociny, niekiedy podbarwionej krwią. Ponadto występować mogą: duszność oraz bóle w klatce piersiowej. Choroba może postępować szybko, prowadząc do ostrej niewydolności oddechowej i niewydolności innych narządów, np. nerek, trzustki, serca. Przebieg choroby legionistów zazwyczaj jest wielotygodniowy.

1. 10. Co robić w przypadku wystąpienia objawów legionellozy?

Zakażenia bakterią Legionella pneumophila występują powszechnie. Chory z gorączką Pontiac zazwyczaj nie wymaga konsultacji lekarskiej, ponieważ objawy ustępują samoistnie. U osób z grup ryzyka istnieje zagrożenie wystąpienia ciężkiej postaci legionellozy, czyli choroby legionistów. W przypadku przedłużania się lub nasilania dolegliwości należy zgłosić się do lekarza rodzinnego. Wystąpienie trudności z oddychaniem, duszności lub innych objawów ostrej niewydolności oddechowej jak np. zasinienia skóry, ostrego bólu brzucha wymaga pilnej pomocy lekarskiej (pogotowie ratunkowe lub oddział ratunkowy szpitalny).

1. 11. Jak się chronić przed zakażeniem?

Należy:

• Regularnie czyść i dezynfekuj urządzenia natryskowe w domu (głowice prysznicowe, nawilżacze powietrza, wanny z hydromasażem) zgodnie z zaleceniami producenta,

• Po nieużywaniu kranu ponad 2 tygodnie, odkręć wodę na przynajmniej 2 min zanim zaczniesz z niej korzystać,

• Okresowo opróżniaj i przepłukuj urządzenia grzewcze, zgodnie z zaleceniami producenta, aby zredukować osiadające na dnie i ściankach zanieczyszczenia (bojlery, zasobniki itp.)

• Jeżeli możesz, zachowaj temperaturę wody w urządzeniach grzewczych na poziomie 60°C.

• Jeżeli jesteś w grupie ryzyka unikaj, szczególnie w okresie sprzyjającym namnażaniu pałeczek Legionelli, urządzeń, w których może być skażona woda,

• Jeżeli używasz sprzętu medycznego w domu płucz je w sterylnej wodzie,

• Przeprowadzaj okresowe czyszczenie i dezynfekcję instalacji klimatyzacyjnych zgodnie z zaleceniami producenta.

1. 12. Czy te bakterie są niebezpieczne?

Choroba nie przenosi się poprzez picie skażonej wody oraz z człowieka na człowieka. Do zakażenia dochodzi drogą inhalacji zakażonego aerozolu (bakterii zawieszonej w drobnych mikrocząsteczkach wody). Szczególnie narażone są osoby z obniżoną odpornością, przewlekle chore oraz osoby w podeszłym wieku. Śmiertelność choroby wśród osób hospitalizowanych może sięgnąć nawet 25%.

1. 13. W jakiej temperaturze ginie Legionella?

Bakterie Legionella:

• w temperaturze < 20⁰C są nieaktywne,

• w wodzie o temperaturze 20-50⁰C ma odpowiednie warunki rozwoju,

• w temperaturze powyżej > 60⁰C bakterie Legionella giną,

• Temperatura optymalnego wzrostu to 37⁰C.

1. 14. Jak walczyć z Legionellą w wodzie?

Liczbę bakterii Legionella można zmniejszyć poprzez stosowanie metod doraźnych. Działają one szybko, jednak pozytywne efekty są obserwowane w czasie do maksymalnie kilku tygodni.

Metodami doraźnymi są między innymi przegrzew (dezynfekcja termiczna) polegający na podgrzaniu ciepłej wody użytkowej powyżej 70⁰C i dokładne przepłukanie wszystkich punktów poboru (prysznicy, umywalek itp.). Inną metodą doraźną jest zastosowanie środków chemicznych, takich jak np. chlor lub dwutlenek chloru. Takie substancje są w stanie zabić większość bakterii, które nie ukrywają się głęboko w biofilmie i pozwalają na obniżenie ilości bakterii występujących w wodzie.

W celu skutecznego i trwałego usunięcia Legionelli, która skolonizowała instalacje konieczne jest usunięcie biofilmu, który znajduje się w instalacji. Niestety zabiegi należy powtarzać.

1. 15. Jak się leczyć w przypadku zarażenia?

W leczeniu Legionellozy stosuje się antybiotykoterapię trwającą od dwóch do trzech tygodni. Decyzję o sposobie leczenia zawsze podejmuje lekarz.

1. 16. Jakie są przepisy prawa w walce z Legionellą?

Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia z 7 grudnia 2017 roku określa maksymalne dopuszczalne stężenie bakterii w ciepłej wodzie użytkowej.