Powiatowa Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Wąbrzeźnie

Kleszczowe zapalenie mózgu (odkleszczowe zapalenie mózgu, KZM) to zespół neurologicznych komplikacji występujących po zakażeniu flawiwirusami przenoszonymi przez kleszcze. 

Źródłem infekcji jest pokąsanie przez zakażonego kleszcza (osobnika dorosłego, nimfę, niemal niewidoczną larwę) lub kontakt z jego zakażonymi płynami ustrojowymi. Zakażenie szerzy się również drogą pokarmową na skutek spożycia niepasteryzowanego mleka zakażonego zwierzęcia (głównie pochodzącego od kóz) oraz poprzez transfuzję krwi lub przeszczep narządów od dawcy który był w fazie wiremii (obecności wirusa we krwi).

Okres inkubacji choroby wynosi od 4 do 28 dni (średnio 10 dni). U dzieci jest dłuższy w porównaniu do dorosłych.

Pierwotne zakażenie w większości przypadków (90%) przebiega bezobjawowo lub ma charakter grypopodobny. Druga faza zakażenia (zajęcie ośrodkowego układu nerwowego) ma miejsce w 7-14 dni po wystąpieniu objawów grypopodobnych.

Opisano trzy typy kleszczowego zapalenia mózgu (analogicznie do 3 podtypów wirusa):

• środkowoeuropejski (występujący w Polsce),
• syberyjski,
• dalekowschodni.

Podtypy wirusa różnią się rodzajem kleszcza, w którego organizmie bytują (Ixodes ricinus obecny w Polsce) oraz ciężkością wywoływanej choroby (najłagodniejsza postać po zakażeniu odmianą środkowoeuropejską).

Kleszczowe zapalenie mózgu to choroba groźna w każdym wieku. Objawowe zakażenia stwierdza się najczęściej u osób powyżej 20 roku życia. Ciężkość przebiegu choroby wzrasta z wiekiem. Młodzież i dorośli chorują ciężej niż małe dzieci. Im człowiek jest starszy tym częściej występują powikłania i przypadki śmiertelne. Wśród chorych przeważają mężczyźni.

Jakie są objawy kleszczowego zapalenia mózgu?

Kleszczowe zapalenie mózgu ma typowo, dwufazowy przebieg oraz nieprzewidywalne następstwa.
Wstępne objawy choroby pojawiają się w ciągu dwóch tygodni i przypominają przeziębienie, m.in.:

• ogólna niedyspozycja,
• gorączka ok. 38oC,
• bóle głowy, stawów, mięśni,
• objawy nieżytu górnych dróg oddechowych,
• niekiedy nudności, wymioty.

Pierwsza faza zakażenia trwa zwykle 1-9 dni. Jeżeli nie dochodzi do zajęcia układu nerwowego, chory powraca do zdrowia. W przypadku, gdy wirusy przedostaną się do układu nerwowego, rozwija się druga faza choroby. Obie fazy przedziela okres remisji, który trwa 1-9 dni.

Druga faza choroby, trwająca kilka tygodni, a nawet miesięcy, charakteryzuje się:

• nagłym skokiem gorączki (ok. 40oC),
• zmianą nastroju (depresja),
• nękającymi bólami i zawrotami głowy,
• wymiotami,
• światłowstrętem,
• oczopląsem,
• niekiedy widzeniem podwójnym, niedosłuchem, spadkiem ciśnienia krwi, drżeniem zamiarowym, niedowładami wiotkimi, zaburzeniem świadomości, niekiedy jej utratą, sztywnością karku.

Zajęcie ośrodkowego układu nerwowego przez wirusa może wywoływać zapalenie rdzenia kręgowego, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych lub zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych.

Jakie rodzaje szczepionek przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu są dostępne w Polsce?

Obecnie w Polsce są dostępne 2 szczepionki o podobnym składzie. Obie szczepionki zawierają wirusa KZM odmiany centralnoeuropejskiej i są podobne pod względem indukowania odporności przeciw odkleszczowemu zapaleniu mózgu. Szczepionki te są inaktywowane (zabite) i można je stosować nawet w stanach upośledzenia odporności.

Ponieważ nie przeprowadzono badań oceniających jednoczesne podawanie szczepionek przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu z innymi szczepionkami, dlatego należy je podawać osobno.

Dlaczego warto się szczepić przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu?

Szczepienie jest najskuteczniejszym sposobem zapobiegania zachorowaniu na kleszczowe zapalenie mózgu. Zachorowaniu możemy dodatkowo zapobiec poprzez unikanie ekspozycji na kleszcze poprzez stosowanie odpowiedniej odzieży, środków odstraszających kleszcze (tzw. repelentów), wczesne rozpoznanie obecności kleszczy i ich usunięcie z powierzchni skóry oraz gotowanie lub pasteryzację mleka.

Nie znamy skutecznych leków. Terapia kleszczowego zapalenia mózgu polega na podawaniu leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych które łagodzą objawy choroby.

Szczepionka przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu w Programie Szczepień Ochronnych

W Polsce szczepienia przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu są zalecane (niefinansowane z budżetu Ministra Zdrowia).

osobom przebywającym na terenach o nasilonym występowaniu tej choroby, w szczególności:

• ludziom zatrudnionym przy eksploatacji lasu,
• stacjonującemu wojsku,
• funkcjonariuszom straży pożarnej i granicznej,
• rolnikom,
• młodzieży odbywającej staże i praktyki zawodowe,
• osobom szczególnie często podejmującym aktywność fizyczną poza pomieszczeniami (np. biegacze, spacerowicze, grzybiarze, właściciele psów, myśliwi, rodziny z małymi dziećmi,
• innym osobom podejmującym aktywność fizyczną na świeżym powietrzu, w szczególności turystom i uczestnikom obozów i kolonii.

Źrółdło: szczepienia.pzh.gov.pl