Powiatowa Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna we Wrocławiu

Słońce, ciepło, wakacje. Odsłaniamy śmielej partie ciała, które przez większą część roku nie są eksponowane na słońce. Pod wpływem światła nasz organizm wytwarza witaminę D, jednak nadmierne kąpiele słoneczne zwiększają ryzyko rozwoju czerniaka.

Co to jest czerniak?

Czerniak jest nowotworem złośliwym wywodzącym się z komórek barwnikowych. Jest jednym z najczęstszych nowotworów u dorosłych (5 co do częstości u mężczyzn, 7 u kobiet). U dzieci czerniak występuje bardzo rzadko (300–500 nowych rozpoznań rocznie), będąc jednocześnie najczęstszym nowotworem skóry.
Czerniak to najbardziej agresywny spośród nowotworów skóry, choć może rozwinąć się w obrębie błon śluzowych i innych lokalizacjach np. w gałce ocznej.

Czerniak skóry to nowotwór, który charakteryzuje się dobrym rokowaniem w przypadku wczesnego rozpoznania (>95% chorych przeżywa 5 lat) i bardzo złym rokowaniem w przypadku opóźnienia diagnostyki (zaledwie 20–30% przeżywa 5 lat w przypadku rozsiewu). Według Krajowego Rejestru Nowotworów w ciągu ostatnich 20 lat w Polsce drastycznie wzrosła zapadalność na czerniaka. Wśród kobiet w wieku 22-44 lata wzrosła niemal 3-krotnie, u mężczyzn zanotowano 2-krotny wzrost. Umieralność młodych osób oscyluje w okolicach 15%.

Liczba zachorowań na czerniaka w Polsce szybko i wyraźnie zwiększyła się w ostatniej dekadzie, sięgając obecnie 3800 nowych przypadków rocznie. W grupie wiekowej nastolatków wzrost ten wynosi około 3% rocznie. Wśród nastolatków chorych na czerniaka dominują dziewczęta, a nowotwór częściej umiejscawia się w obrębie tułowia i kończyn dolnych.

W większości przypadków rozwój czerniaka związany jest z promieniowaniem UV.
Objawy choroby mogą ujawnić się nawet wiele lat po przebytych oparzeniach słonecznych.
Jedynie 2-5% przypadków tego nowotworu ma związek z dziedziczonymi zaburzeniami genetycznymi. Odsetek ten ciągle maleje, gdyż wzrasta odsetek przypadków spowodowanych nadmierną ekspozycją skóry na UV.

Co sprzyja rozwojowi czerniaka?

• intensywna ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe - szczególnie niebezpieczne są poparzenia słoneczne, do których dochodzi w pierwszych latach życia,
• ekspozycja na sztuczne źródła promieniowania - tu zaliczamy zarówno solaria, lampy do utwardzania lakieru w manicure hybrydowym, jak i promieniowanie wykorzystywane w lecznictwie,
• jasna karnacja, jasne włosy, obecność piegów - stopień pigmentacji skóry, za który odpowiada melanina, wpływa na wrażliwość skóry na promieniowanie. Osoby o jasnej karnacji są bardziej podatne na oparzenia słoneczne,
• duża liczba znamion barwnikowych na ciele (powyżej 50) - szczególnie jeśli mają one nietypowy wygląd,
• obniżona odporność występująca w przebiegu immunosupresji (np. u pacjentów po przeszczepach narządów występuje ośmiokrotnie zwiększone ryzyko zachorowania na czerniaka),
• podeszły wiek,
• zachorowanie na czerniaka skóry w przeszłości (wcześniejsze występowanie czerniaka u tego samego chorego – ryzyko zwiększone 8–10 razy),
• rozpoznanie czerniaka u krewnych pierwszego i drugiego stopnia (od 3 do 70-krotnego zwiększenia ryzyka, >3 krewnych chorych).

Opalenizna jest wykładnikiem uruchamianych przez organizm mechanizmów obronnych na działanie promieni UV, a oparzenia słoneczne u dziecka do 5-7 roku życia stanowią istotny czynnik ryzyka zachorowania na czerniaka w wieku dorosłym.

Jak zmniejszyć ryzyko zachorowania na czerniaka?

Stosujmy zasadę 7W:

1. Wrzuć na siebie koszulę,
2. Wetrzyj krem z filtrem UV
3. Włóż kapelusz na głowę
4. Wsuń na nos okulary z filtrem UV
5. Wypoczywaj w cieniu w godz. 11:00 – 16:00
6. Wystrzegaj się solarium
7. W te pędy do lekarza, jeśli pojawił się nowy pieprzyk lub dotychczasowy uległ zmianie, pamiętaj również o comiesięcznej samokontroli skóry.

Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) wszyscy powinniśmy chronić skórę przed promieniowaniem UV, które jest czynnikiem rakotwórczym. Wychodząc na słońce w okresie od maja do października (godziny przed i popołudniowe) powinniśmy zakrywać skórę, a jej odsłonięte części ochraniać kosmetykami z filtrem o wartości minimum 30.

Regularnie oglądajmy naszą skórę, zwracając uwagę na „nowo-odkryte” przez nas zmiany, z uwzględnieniem ich:
A – asymetria
B – brzegi „poszarpane”, nierówne
C – czarny, czerwony lub niejednorodny kolor
D – duży rozmiar
E – ewolucja; postępujące zmiany

Czerniak rozpoznany na wczesnym etapie jest wyleczalny, dlatego badania profilaktyczne – badania całej skóry i badanie znamion dermatoskopem – są bardzo ważne.
Badanie skóry u lekarza, który dysponuje dermatoskopem powinno być wykonywane raz w roku, a osoby z grupy ryzyka zachorowania na czerniaka powinny je wykonywać dwa razy do roku.

Dzięki staraniom grona ekspertów medycznych od lutego 2018 r. w Polsce obowiązuje ustawowy zakaz korzystania z solariów przez osoby przed ukończeniem 18. roku życia.