Regionalna Dyrekcja
Ochrony Środowiska w Bydgoszczy

Ustanowienie Międzynarodowego Dnia Foki było reakcją na nieograniczone polowania na te morskie ssaki i zwróceniem uwagi na to, że takie działania doprowadzą do ich wymarcia. Warto też zauważyć, że bieżący rok jest szczególny — mija bowiem 50 lat od czasu utworzenia inicjatora Dnia Ochrony Morza Bałtyckiego — Komisji Helsińskiej, znanej też pod nazwą HELCOM. Zadaniem tej instytucji jest monitorowanie oraz ochrona środowiska naturalnego Bałtyku.

Morze Bałtyckie

Bałtyk ma powierzchnię 415 266 km² i średnią głębokość ok. 52 m p.p.m. Najgłębszym miejscem jest, położona na północ od Gotlandii, Głębia Landsort, która ma ok. 456 m p.p.m. W porównaniu do innych mórz na świecie Bałtyk jest akwenem płytkim o stosunkowo małej powierzchni. Morze Bałtyckie ze względu na ukształtowanie linii brzegowej i rzeźbę dna dzieli się na siedem regionów: Zatokę Botnicką, Morze Botnickie, Zatokę Fińską, Zatokę Ryską, Bałtyk Właściwy, Morze Bełtów (Cieśniny Duńskie) i Kattegat. Bałtyk charakteryzuje się wodami „słonawymi” z uwagi na to, że wpływa do niego wiele rzek dostarczających słodkiej wody (w tym Wisła i Odra), a wlewy wód słonych do naszego morza mają miejsce wyłącznie poprzez Cieśniny Duńskie i nie są zjawiskiem częstym. Wody wpływające do Bałtyku z Morza Północnego są dla niego lekarstwem, zwiększają nie tylko zasolenie, ale także natlenienie wód, tym samym poprawiają warunki bytowania wszystkich organizmów morskich. Z uwagi na powyższe Morze Bałtyckie jest także bardzo wrażliwe na działalność człowieka tj. rybołówstwo, transport morski, rolnictwo, przemysł. Tymczasem Bałtyk otacza dziewięć państw: Szwecja, Polska, Niemcy, Dania, Litwa, Łotwa, Finlandia, Estonia i Rosja.

Spośród czynników powodujących pogarszanie stanu wód Bałtyku można wymienić:

• chemizację rolnictwa (używanie nawozów i środków ochrony roślin),
• kierowanie nieoczyszczonych ścieków do rzek lub bezpośrednio do morza (obecnie nie jest to działanie intencjonalne, niemniej może mieć miejsce jako skutek awarii czy nielegalnych działań),
• bezprawne składowanie odpadów w pobliżu brzegu morskiego,
• wycieki smarów i olejów ze statków, przybrzeżnych platform wiertniczych czy innych instalacji technicznych,
• brak zrównoważonego rybołówstwa,
• rosnące zagospodarowywanie brzegów morza związane z turystyką,
• zmiany klimatu.

Foki

W polskich wodach Morza Bałtyckiego występują trzy gatunki fok: foka szara (Halichoerus grypus), foka pospolita (Phoca vitulina) i foka obrączkowana (Phoca hispida). Foki można spotkać wzdłuż polskiego wybrzeża w okresie całego roku, a ich największą liczebność odnotowuje się w Zatoce Gdańskiej.

Zgodnie z przepisami krajowymi foki szare, foki pospolite i foki obrączkowane objęte są ochroną gatunkową, zabronione jest m.in. ich umyślne zabijanie, płoszenie czy niszczenie ich siedlisk i ostoi.

Foki to zwierzęta stadne (choć foki obrączkowane bywają samotnikami). Prowadzą wodno-lądowy tryb życia. We własnym gronie czują się bezpiecznie, natomiast w obliczu nowych okoliczności (obecność człowieka, zbliżanie się do nich psów, hałas urządzeń lub motorówek, naloty dronów, błyski lamp podczas robienia zdjęć itp.) stają się płochliwe i ostrożne. Foki niezdarne na lądzie są świetnymi pływakami, potrafią nurkować na głębokość 200 m i pozostać pod wodą na ok. 20 minut. Foki są zwierzętami wędrownymi. Młode osobniki lubią wybierać się na długie wycieczki (nawet ponad tysiąckilometrowe). Foki sypiają nie tylko na lądzie, potrafią także spać pod wodą lub unosząc się na jej powierzchni. Posiadają bowiem umiejętność zapadania w jednopółkulowy sen wolnofalowy, podczas którego jedna półkula mózgu umożliwia odpoczynek,a druga wykazuje normalną aktywność. Tego typu sen pozwala na zaczerpywanie oddechu, poza tym jest mechanizmem zwiększającym szanse na uniknięcie drapieżników.

Najczęściej spotykanym w naszym kraju gatunkiem ww. ssaków morskich jest największa z bałtyckich fok — foka szara.

Jeszcze na początku XX w. w Bałtyku żyło około 100 tysięcy fok szarych, a kolonie występowały regularnie również na wybrzeżach południowego Bałtyku. Na przestrzeni lat foki były uważane za szkodniki i intensywnie tępione. W kolejnej dekadzie zaczęto obserwować także zmiany zdrowotne u fok spowodowane zanieczyszczeniem środowiska morskiego toksycznymi związkami (m.in. DDT (produkt przemiany materii, czyli dichlorodifenylotrichloroetanu, znanego w Polsce jako azotoks, stosowanego jako środek owadobójczy w rolnictwie) czy PCB (polichlorowane bifenyle, stosowane w przemyśle jako izolatory i ciecze hydrauliczne), które wycofano kilkanaście lat temu w Polsce z produkcji i stosowania. Niemniej jednak, są to związki, które wolno ulegają rozkładowi, a mają wysoki współczynnik bioakumulacji (określany jest jako iloraz stężenia danej substancji w organizmie do jej stężenia w pokarmie lub wypitej wodzie).

Dziś głównym zagrożeniem dla fok szarych jest kurczenie się terenów, które naturalnie zamieszkują. Intensywny rozwój turystyki i związana z nim obecność człowieka wypiera zwierzęta z ich siedlisk, a także uniemożliwia im powrót na miejsca rozrodu, które wykorzystywały niegdyś. Częstą przyczyną śmierci jest również przyłów, czyli przypadkowe zaplątanie się w sieci wykorzystywane do połowu ryb. Zagrożeniem są także zagubione narzędzia połowowe, tzw. sieci widmo. Sieci widmo mogą być przypadkowo zjadane lub stać się pułapkami, w które zwierzęta wpadają i nie mogą się z nich samodzielnie wydostać. W najgorszym przypadku po zaplątaniu się w tego typu sieć może dochodzić do uduszenia się zwierzęcia pod wodą. Także hałas powstający m.in. podczas prac geotechnicznych, ćwiczeń wojskowych, neutralizacji niewybuchów czy pracy silników statków morskich może być silnie szkodliwy dla fok.

Zapewnienie fokom szarym bezpiecznych siedlisk jest jednym z naszych podstawowych zobowiązań wobec gatunku, tymczasem na polskim wybrzeżu nawet najbardziej znane, zasiedlone przez foki miejsce nie jest wolne od incydentalnych zakłóceń.

Jeśli chcemy, aby przyszłe pokolenia mogły korzystać z czystych plaż Bałtyku i miały okazję zobaczyć foki żyjące w naturze, dbajmy o środowisko i różnorodność biologiczną.

***

Poza Międzynarodowym Dniem Foki i Dniem Ochrony Morza Bałtyckiego, 22 marca każdego roku, obchodzimy Światowy Dzień Wody (ang. World Water Day). Ustanowiło je Zgromadzenie Ogólne ONZ rezolucją z 1992 roku. Doroczne wydarzenie przypomina, że woda pokrywa ponad 70 procent naszej planety, z czego zaledwie 2,5 procent stanowi woda słodka, a tylko 0,6 procent jej zasobów to wody słodkie będące źródłem wody pitnej. Niezbędne są więc działania w celu ochrony zasobów wodnych.

Źródła:

https://indicators.helcom.fi/indicator/grey-seal-distribution/

https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0308597X23002117?ref=cra_js_challenge&fr=RR-1

https://www.wwf.pl/zagrozone-gatunki/foka-szara

https://www.wwf.pl/ssaki-baltyckie

https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20170002469

https://www.gov.pl/web/infrastruktura/morze-baltyckie--charakterystyka2

https://www.wwf.pl/dzis-dzien-baltyku-czy-nasze-morze-ma-co-swietowac