Inwazyjne gatunki obce

Inwazyjne gatunki obce (IGO) to rośliny, zwierzęta, patogeny i inne organizmy, które nie są rodzime dla ekosystemów i mogą powodować szkody w środowisku lub gospodarce, lub też negatywnie oddziaływać na zdrowie człowieka. W szczególności IGO oddziałują negatywnie na różnorodność biologiczną, w tym na zmniejszenie populacji lub eliminowanie gatunków rodzimych, poprzez konkurencję pokarmową, drapieżnictwo lub przekazywanie patogenów oraz zakłócanie funkcjonowania ekosystemów.

Inwazyjne gatunki obce

Za IGO uznajemy inwazyjny gatunek obcy w rozumieniu art. 3 pkt 2 rozporządzenia nr 1143/2014 z dnia 22 października 2014 r. w sprawie działań zapobiegawczych i zaradczych w odniesieniu do wprowadzania i rozprzestrzeniania inwazyjnych gatunków obcych (Dz. Urz. UE L 317 z 04.11.2014, str. 35, z późn. zm.), zwanego dalej „rozporządzeniem nr 1143/2014”, tj. gatunek obcy, którego wprowadzenie lub rozprzestrzenianie się zagraża - jak stwierdzono - bioróżnorodności i powiązanym usługom ekosystemowym lub oddziałuje na nie w niepożądany sposób. Okazem inwazyjnego gatunku obcego jest pojedynczy żywy osobnik inwazyjnego gatunku obcego lub jego część, gameta, nasiono, jajo lub diaspora, zdolne do przeżycia i rozmnażania (art. 2 pkt 15 ustawy o gatunkach obcych).

Zgodnie z art. 23 ust. 1 ustawy o gatunkach obcych Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia:

1) listę IGO stwarzających zagrożenie dla Unii:

a) podlegających szybkiej eliminacji,

b) rozprzestrzenionych na szeroką skalę,

2) listę IGO stwarzających zagrożenie dla Polski:

a) podlegających szybkiej eliminacji,

b) rozprzestrzenionych na szeroką skalę,

Lista inwazyjnych gatunków obcych jest dostępna na dole strony w sekcji Materiały.

18 grudnia 2021 r. weszła w życie ustawa z dnia 11 sierpnia 2021 r. o gatunkach obcych, określająca:

1) zadania i kompetencje organów administracji publicznej oraz innych podmiotów związane z wykonywaniem przepisów wobec inwazyjnych gatunków obcych

2) ograniczenia inne niż wynikające z rozporządzenia nr 1143/2014, dotyczące wprowadzania do środowiska oraz przemieszczania w środowisku gatunków obcych;

3) zasady odpowiedzialności za naruszenie przepisów ustawy oraz rozporządzenia nr 1143/2014.

Wobec IGO stwarzających zagrożenie dla Unii obowiązują następujące zakazy:
- wprowadzania na terytorium Unii, w tym przemieszczania tranzytem pod nadzorem celnym;
- przetrzymywania, w tym w obiekcie izolowanym;
- hodowania, w tym w obiekcie izolowanym;
- przywożenia do Unii, wywożenia z Unii lub przemieszczania w granicach Unii z wyjątkiem transportu gatunków do obiektów w związku z ich eliminacją;
- wprowadzania do obrotu;
- wykorzystywania lub wymieniania;
- zezwalania na ich rozmnażanie, hodowlę lub uprawę, w tym w obiekcie izolowanym;
- uwalniania do środowiska.

Zezwolenie na wymienione czynności mogą otrzymać jednostki prowadzące badania naukowe lub ochronę ex situ w tym zakresie. Dotyczy to także produkcji do celów naukowych, a następnie medycznych, w przypadku gdy stosowanie produktów pochodzących od tych gatunków jest nieuniknione ze względu na postępy w dziedzinie zdrowia ludzkiego. W wyjątkowych sytuacjach, ze względu na nadrzędny interes publiczny, w tym względy społeczne lub gospodarcze, państwa członkowskie mogą wydawać jednostkom zezwolenia na prowadzenie innych działań pod warunkiem uzyskania upoważnienia Komisji.

Zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy o gatunkach obcych zakazuje się wprowadzania do środowiska oraz przemieszczania w środowisku gatunków obcych. Powyższego zakazu nie stosuje się w odniesieniu do:

1) działań z wykorzystaniem organizmów wodnych, o których mowa w art. 3 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 18 kwietnia 1985 r. o rybactwie śródlądowym oraz w art. 97 ust. 1 i art. 99 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2014 r. o rybołówstwie morskim,

2) wprowadzania do środowiska zwierząt łownych należących do gatunków obcych zgodnie z art. 16a ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1995 r. – Prawo łowieckie,

3) roślin wykorzystywanych:

a) przy zakładaniu i utrzymywaniu terenów zieleni w granicach wsi o zwartej zabudowie lub w granicach miast, a także przy zakładaniu i utrzymywaniu zieleni towarzyszącej obiektom budowlanym

b) w ramach trwale zrównoważonej gospodarki leśnej i racjonalnej gospodarki rolnej,

c) tymczasowo, w celu rekultywacji gruntów zdegradowanych lub zdewastowanych w wyniku działalności przemysłowej,

d) w badaniach naukowych oraz ochronie ex situ, o ile te badania i ta ochrona są prowadzone w granicach wsi o zwartej zabudowie lub w granicach miast

− chyba że te organizmy wodne, zwierzęta łowne lub rośliny są IGO stwarzającymi zagrożenie dla Unii lub IGO stwarzającymi zagrożenie dla Polski.

Wprowadzenia do środowiska lub przemieszczenia w środowisku roślin, o których mowa wyżej dokonuje się tak, aby gatunek obcy nie rozprzestrzenił się poza teren, na którym dokonano jego wprowadzenia do środowiska lub przemieszczenia w środowisku, a podmiot, który dokonał tego wprowadzenia do środowiska lub przemieszczenia w środowisku, ma obowiązek dokonać eliminacji tego gatunku obcego ze środowiska po zakończeniu jego użytkowania w taki sposób, aby uniemożliwić jego rozprzestrzenienie się.

Zakaz przetrzymywania nie dotyczy IGO stwarzającego zagrożenie dla Unii lub dla Polski, przetrzymywanego w azylu dla zwierząt i ujętego w wykazie, o którym mowa w art. 76a ust. 5 pkt 4 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody.

Zgodnie z art. 7 ust. 2 ustawy o gatunkach obcych w odniesieniu do IGO stwarzającego zagrożenie dla Polski zakazuje się także:

1) przywozu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub wywozu z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;

2) transportu, z wyłączeniem transportu IGO stwarzającego zagrożenie dla Polski w związku z przeprowadzanymi działaniami zaradczymi;

3) przetrzymywania;

4) chowu lub hodowli, rozmnażania lub uprawy;

5) wprowadzania do obrotu;

6) wykorzystywania;

7) wymiany.

Regionalny dyrektor ochrony środowiska może, w drodze decyzji, wydać zezwolenie na odstępstwo, w odniesieniu do IGO stwarzającego zagrożenie dla Polski, od zakazów:

1) transportu, przetrzymywania, chowu, hodowli, rozmnażania lub uprawy, wykorzystywania, wymiany, w celu przeprowadzenia badań naukowych, ochrony ex situ lub wykorzystania IGO stwarzającego zagrożenie dla Polski do celów medycznych lub w przypadkach wynikających z nadrzędnego interesu publicznego, w tym ze względów społecznych lub gospodarczych;

2) przetrzymywania i wykorzystywania w celu:

a) przeprowadzenia działań zaradczych,

b) komercyjnego wykorzystania w ramach działań zaradczych IGO stwarzającego zagrożenie dla Polski;

3) transportu i przetrzymywania, w odniesieniu do:

a) zwierzęcia domowego - w przypadku, o którym mowa w art. 11 ustawy o gatunkach obcych (zwierzę domowe było przetrzymywane przed umieszczeniem jego gatunku na liście IGO stwarzających zagrożenie dla Polski), lub

b) zapasu IGO - w przypadkach, o których mowa w art. 12 ust. 1 i 2 ustawy o gatunkach obcych (zapas IGO (stada handlowe) nabyty przed umieszczeniem gatunku na liście IGO stwarzających zagrożenie dla Polski).

Ważna informacja dla obecnych posiadaczy zwierząt lub roślin gatunków obcych.

W przypadku gdy zwierzę domowe było przetrzymywane w celach niekomercyjnych przed umieszczeniem gatunku, do którego to zwierzę należy, w wykazie IGO stwarzających zagrożenie dla Unii albo na liście IGO stwarzających zagrożenie dla Polski, posiadacz tego zwierzęcia:

1) zatrzymuje to zwierzę do jego naturalnej śmierci, pod warunkiem że posiada zezwolenie na odstępstwo od zakazów, o których mowa w art. 7 ust. 1 lit. b oraz d rozporządzenia nr 1143/2014, albo zezwolenie na odstępstwo od zakazów, o których mowa w art. 7 ust. 2 pkt 2 i 3, albo

2) przekazuje to zwierzę podmiotowi, który posiada zezwolenie na odstępstwo od zakazów, o których mowa w art. 7 ust. 1 lit. b oraz d rozporządzenia nr 1143/2014, albo zezwolenie na odstępstwo od zakazów, o których mowa w art. 7 ust. 2 pkt 2 i 3, albo do azylu dla zwierząt, albo

3) poddaje to zwierzę uśmierceniu.

Zezwolenia wydane na podstawie art. 120 ust. 2 ustawy o ochronie przyrody (art. 120 ustawy o ochronie przyrody został uchylony na mocy ustawy o gatunkach obcych), dotyczące inwazyjnych gatunków obcych, które zostały umieszczone na liście inwazyjnych gatunków obcych stwarzających zagrożenie dla Polski, zachowują ważność do czasu wykonania czynności, których dotyczy zezwolenie (art. 51 ust. 1 ustawy o gatunkach obcych).

Natomiast zezwolenia wydane na podstawie art. 120 ust. 2 ustawy o ochronie przyrody, dotyczące inwazyjnych gatunków obcych, które zostały umieszczone w wykazie inwazyjnych gatunków obcych stwarzających zagrożenie dla Unii, wygasają po upływie 12 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy o gatunkach obcych (art. 52 ust. 2 ustawy o gatunkach obcych).

Przydatne linki i materiały do pobrania

Informacja dla osób posiadających zwierzęta domowe należące do inwazyjnych gatunków obcych stwarzających zagrożenie dla Unii/Polski

Informacja dotycząca sprzedaży zapasów inwazyjnych gatunków obcych stwarzających zagrożenie dla Polski

Przepisy prawne dotyczące gatunków obcych

Wzory raportów dla gminy – inwazyjne gatunki obce

Dokumenty Konwencji Berneńskiej (polskie wersje językowe)

Opracowania zlecone przez Generalną Dyrekcję Ochrony Środowiska

Inne publikacje

Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych, Tokarska-Guzik B., i in. (2012)

Materiały

Inwazyjne gatunki obce - informacje